Ο συνηθέστερος ορισμός που δίνουν τα ερμηνευτικά λεξικά στη λέξη «δίκαιο» είναι «η ηθική αρχή σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζεται και εξασφαλίζεται ίση μεταχείριση σε όλα τα μέλη μιας κοινωνίας και αποδίδεται στον καθένα το οφειλόμενο».
Ποιος υπερασπίζει το, με αυτή την έννοια, «δίκαιο»; Το δίκαιο, που, με τη σειρά του, ερμηνεύεται ως «νομική επιστήμη» ή/και «νόμοι ενός κράτους και μιας κοινωνίας».
Ξαναγυρίζουμε στον αρχικό ορισμό. Ποιο είναι, λοιπόν, το «οφειλόμενο», η απόδοση του οποίου συνιστά «δίκαιο»; Αυτό, πάλι, το ζήτημα επιδέχεται πάρα πολλές ερμηνείες: Σχετίζεται – όλοι θα συμφωνήσουμε – με το σεβασμό των άλλων στην αξιοπρέπεια και προς τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα ενός ατόμου – μέλους μιας οργανωμένης κοινωνίας˙ έχει, επίσης, άρρηκτη σχέση και με την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευσή του στη διάρκεια του βίου του και με την ελευθερία σε όλες τις πτυχές της δημόσιας και της ιδιωτικής του ζωής˙ κατά πολλούς, αφορά και την ηθική και υλική ανταμοιβή για όσα προσφέρει ένας μεμονωμένος άνθρωπος στο σύνολο με την εργασία του ή/και τις ψυχοπνευματικές και σωματικές δυνάμεις.
Ας γράψουμε, όμως, λίγα λόγια και για τους νόμους, εφόσον αυτοί είναι ή οφείλουν να είναι οι υποστηρικτές – στηρίγματα του δικαίου και να είναι τα θεμέλια της δικαιοσύνης. Νωρίτερα, ας υπενθυμίσουμε ότι δικαιοσύνη είναι και η απονομή του δικαίου στα μέλη μιας ευνομούμενης κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα και το όργανο εκείνο του κοινωνικού συνόλου το οποίο είναι επιφορτισμένο με την απονομή του δικαίου.
Οι νόμοι μιας κοινωνίας και ενός κράτους διακρίνονται σε γραπτούς ή θεσμοθετημένους και στους φυσικούς ή άγραφους. Και οι μεν και οι δε έχουν την ίδια ισχύ και όλοι οι άνθρωποι ως πολίτες και ως μεμονωμένα άτομα έχουν την υποχρέωση να τους σέβονται, γιατί έτσι εξασφαλίζουν ταυτόχρονα και το σεβασμό των άλλων στη δική τους ζωή και σε ό,τι την αφορά άμεσα και έμμεσα κάθε στιγμή.
Εάν οι φυσικοί νόμοι προέρχονται από το πέρασμα των χρόνων και των ανθρώπινων γενιών και σχετίζονται με την ηθική του ανθρώπου, οι γραπτοί νόμοι πρέπει, πρώτ’ απ’ όλα, να είναι ανθρωποκεντρικοί. Δηλαδή να έχουν σκοπό και να κάνουν πιο ανθρώπινη και καλύτερη την καθημερινή ζωή όλων των ανθρώπων˙ συνάμα δε, όπως όλοι οι στόχοι μιας κοινωνίας, που επιδιώκει να ευημερούν οι πολίτες της χωρίς διακρίσεις, οι νόμοι πρέπει να είναι απαλλαγμένοι από ιδεοληψίες και ευνοιοκρατία, εφαρμόσιμοι και επιτεύξιμοι, σαφείς και ευκρινείς στη διατύπωση και συγκεκριμένοι στη στόχευση και δίχως γενικολογίες ή αοριστίες οι οποίες συνήθως αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο για παρερμηνείες από τον οποιονδήποτε κατά το συμφέρον του˙ τέλος, ας μην ξεχνάμε πως οφείλουν πάντοτε να έχουν λάβει υπόψη τους από τα πριν οι νομοθέτες και τις ιδιαιτερότητες του κοινωνικού συνόλου ή υποσυνόλου στο οποίο απευθύνεται η νομοθεσία τους, αλλά και τις ιδιομορφίες των προβλημάτων ή θεμάτων που καλείται να θεραπεύσει ένας νόμος.
Στον αντίποδα, όλων τούτων, καθημερινά συναντούμε το άδικο, την αδικία και τους άδικους. Επιχειρώντας, λοιπόν, για να έχουμε μια πλήρη εικόνα των αντιθέσεών τους με το δίκαιο, τη δικαιοσύνη και τους δίκαιους ανθρώπους αντίστοιχα, να δώσουμε γρήγορους, συνοπτικούς και εύστοχους ορισμούς για το καθένα από τα παραπάνω, φτάνουμε στα ακόλουθα: Άδικο είναι η κάθε πράξη και ο κάθε λόγος που έρχεται σε δομική και ουσιαστική αντιπαράθεση και ριζική διαφωνία με τις ηθικές αρχές μιας κοινωνίας και των μελών της. Αδικία θεωρείται όποια ανθρώπινη δράση ή συμπεριφορά ή στάση ζωής παραβαίνει το θεσμικό ή φυσικό δίκαιο. Άδικος ας δεχτούμε ότι είναι όποιος καταστρατηγεί τις αρχές του δικαίου και δεν τηρεί έμπρακτα και δεν εφαρμόζει τους κοινωνικούς νόμους.
Έτσι, κοντά σε αυτά, μπορούμε να παρατηρήσουμε και την ύπαρξη και δίκαιων και ευνομούμενων κοινωνιών από τη μια και άδικων και με ανομία κοινωνικών συνόλων από την άλλη˙ βέβαια, υπάρχουν και οι κοινωνίες που μαστίζονται από την πολυνομία, την ύπαρξη, δηλαδή, πολλών ασαφών, μη εφαρμόσιμων και γεμάτων με υπέρ ημών και «ημετέρων» «παραθυράκια» νόμων, οι οποίοι στις πιο πολλές περιπτώσεις δε λαβαίνουν καθόλου υπόψη τις πραγματικές ανάγκες του συνόλου και αντί να επιλύουν τα υφιστάμενα ή τα χρόνια ζητήματα γεννούν νέα και δυσεπίλυτα προβλήματα στην καθημερινότητα των πολιτών.
Και θα κλείσουμε με ένα απόσπασμα από τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη, το οποίο μετέφρασε ο Στ. Τσιτσιρίδης και μας λέει πόσο σημαντική είναι η τήρηση των νόμων για έναν άνθρωπο: «Όπως ο άνθρωπος είναι το ανώτερο από όλα τα ζώα, όταν φτάσει στην τελειότητά του, έτσι γίνεται και το χειρότερο, όταν απομακρυνθεί από τον νόμο και το δίκαιο».
