Του Γιάννη Π. Φουρφουλάκη
Στις 25 Μαΐου του 2012, το αηδόνι της Κρήτης σταμάτησε να κελαηδά. Η απώλεια του Νίκου Μανιά, του μεγάλου δασκάλου και καλλιτέχνη της κρητικής μουσικής και του ανθρώπου που είχα την τιμή να αποκαλώ κάποτε παππού μου, άφησε ένα κενό που δεν μπορεί να καλύψει τίποτα και κανείς. Σαν σήμερα, πριν από δεκατρία χρόνια, το λαούτο του έπαψε να ηχεί, η φωνή του σίγησε και οι μαντινάδες του σταμάτησαν να βγαίνουν από τα χείλη του. Όμως, η κληρονομιά του, η μουσική του, αλλά και η λεβέντικη κορμοστασιά και η φιγούρα του, ζουν ακόμα στις καρδιές όλων όσων μάγεψε στη διάρκεια της ζωής του.
Ο Νίκος Μανιάς ήταν η ίδια η Κρήτη, βαθιά δεμένος με μια ανεξήγητη όσμωση με την ιστορία του τόπου μας, τις χαρές και τις πίκρες του λαού μας, τα πάθη, τους καημούς και την καθημερινή αγωνία των ανθρώπων.
Οι επιτυχίες του είναι αμέτρητες και διαχρονικές. Έχουν χαραχτεί ανεξίτηλα στην καρδιά της Κρήτης και της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Τραγούδια όπως το «Αμέτε με στην εκκλησία», το «Μ’ έκανες και σ’ αγάπησα», το «Όσα ψαράκια βόσκουνται» το «Στολίδι σε έχει το χωριό», το «Περνάς και δεν με χαιρετάς», το «Νυχτοπούλι κάθ’ αργά», το «Λόγια Γλυκά» και το «Ακούστηκενε μια βροντή» έχουν θεωρηθεί ύμνοι, όχι απλώς για την αξία τους, αλλά επειδή αποτυπώνουν με μοναδικό τρόπο την ψυχή του τόπου. Και είναι δύσκολο, μέχρι σήμερα, να ολοκληρωθεί ένα γλέντι, να τονιστεί η στιγμή της χαράς ή της απόγνωσης, χωρίς αυτές τις μελωδίες. Κι έτσι, με έναν ανεξήγητο – μάλλον μαγικό – τρόπο, ο Νίκος Μανιάς εξακολουθεί να ενώνει τις καρδιές των ανθρώπων, μεταφέροντας στον χρόνο συναισθήματα που διαρκούν.
Η επιρροή του δεν περιορίστηκε στα στενά όρια της Κρήτης. Ταξίδεψε ως απεσταλμένος της παράδοσης σε κάθε γωνιά του κόσμου — από την Αμερική, τον Καναδά και την Ευρώπη, μέχρι την Αυστραλία και την Ασία — μεταφέροντας μαζί του τον παλμό της κρητικής μουσικής. Οι Κρητικοί της διασποράς τον υποδέχονταν με δάκρυα στα μάτια, βλέποντας σε εκείνον έναν ζωντανό απόηχο της πατρίδας, ένα άγγιγμα από το “αλάργο” που ζωντάνευε μνήμες και ρίζες. Κι εκείνος, πάντα, έδινε την ψυχή του, γιατί ήξερε πως η μουσική είναι ο θεμέλιος λίθος που διατηρεί ζωντανή την παράδοση του τόπου μας, όπου κι αν βρίσκονται οι άνθρωποι που την αγαπούν.
κατάστρωμα του υπερωκεάνιου, επιστρέφοντας από πολύμηνη περιοδεία στην Αμερική
Η δημιουργική του πορεία διασταυρώθηκε με εκείνη σπουδαίων μορφών της κρητικής μουσικής —
του Κώστα Μουντάκη, του Νίκου Ξυλούρη, του Θανάση Σκορδαλού, του Λεωνίδα Κλάδου, του Νίκου Σωπασή, του Μανώλη Κακλή, του Βασίλη Σκουλά, του Γιώργη Καλομοίρη, του Γεράσιμου Σταματογιαννάκη, των Βαγγέλη και Γιάννη Μαρκογιαννάκη και του Μιχάλη Τζαγκαράκη — αφήνοντας ένα αποτύπωμα που άλλαξε την εξέλιξη της παραδοσιακής μουσικής. Ιδιαίτερα η συνύπαρξή του με τον Κώστα Μουντάκη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και γέννησε τραγούδια που σφράγισαν εποχές και μίλησαν κατευθείαν στην καρδιά του λαού.
και Παγκρητίος Όμιλος Βρακοφόρων”
Για μένα, όμως, ο Νίκος Μανιάς δεν ήταν μόνο ένας αγαπημένος μουσικός. Ήταν ο παππούς μου. Ο άνθρωπος που μου έμαθε τι σημαίνει να ζεις με πάθος και να αφιερώνεσαι απόλυτα σε αυτό που αγαπάς. Μια ψυχή πλημμυρισμένη από αγάπη για τον τόπο του, που πίστευε βαθιά πως η μουσική δεν είναι απλώς τέχνη, αλλά τρόπος ζωής. Κι αυτό δεν το δίδαξε μόνο με τα λόγια του, αλλά και με κάθε παλμό της καρδιάς του, με κάθε νότα που ξεπηδούσε από το λαούτο του. Για εκείνον, η μουσική ήταν το οξυγόνο της ψυχής του, το πέρασμα σε έναν κόσμο γεμάτο συναισθήματα, μνήμες και αλήθειες. Μου έμαθε πως η μουσική δεν είναι απλοί ήχοι ή στίχοι, αλλά μια γλώσσα άγραφη, που μιλά κατευθείαν στην καρδιά. Μια δύναμη που ενώνει ανθρώπους, κουλτούρες και γενιές. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ο κρητικός λαός τού παραχώρησε τους τίτλους «Αηδόνι της Κρήτης» και «Άρχοντας της κρητικής μουσικής». Δεκατρία χρόνια μετά, η απουσία του βασανίζει ακόμα τις καρδιές μας. Ο χρόνος κυλά, μα η φωνή του – αυτή η απέραντη, ουράνια και παντοτινή φωνή – το χαμόγελό του, το ζεστό του βλέμμα, κι ο τρόπος που κρατούσε το λαούτο και του έδινε ζωή, παραμένουν ανεξίτηλα στη μνήμη μας. Κάθε φορά που τα τραγούδια του αντηχούν σε ένα γλέντι, πλημμυρίζει η καρδιά μας από μια γλυκιά νοσταλγία, μια βαθιά θλίψη που μπλέκεται με τη συγκίνηση. Καμιά άλλη φωνή δεν μπορεί να ενσαρκώσει τα λόγια του με την ίδια φλόγα, την ένταση και την ψυχή που εκείνος μόνο κατείχε. Οι στιγμές που ζήσαμε δίπλα του, τα ξέφρενα γλέντια και τα πανηγύρια όπου η φωνή του γέμιζε τον αέρα και άγγιζε τις καρδιές μας, έχουν μετατραπεί σε πολύτιμες αναμνήσεις – ζωντανές και αιώνιες. Κάθε φορά που ακούγονται οι νότες του, είναι σαν να βρίσκεται πάλι μαζί μας, να μας αγκαλιάζει με το πάθος και το μεγαλείο της ψυχής του. Όμως, οι πραγματικοί άρχοντες δεν πεθαίνουν ποτέ. Ζουν μέσα στα τραγούδια τους, στις αναμνήσεις που άφησαν πίσω, στις καρδιές αυτών που τους αγάπησαν. Ζουν σε κάθε πανηγύρι, σε κάθε γλέντι, σε κάθε παρέα, σε κάθε στιγμή που κάποιος, οπουδήποτε στον κόσμο, ακούει τα τραγούδια τους και νιώθει την Κρήτη να πάλλεται μέσα του. Κλείνω αυτό το αφιέρωμα με τα λόγια που είναι χαραγμένα στην ταφόπλακά του, λόγια που περιγράφουν με τον πιο όμορφο τρόπο τον μεγάλο Νίκο Μανιά:
Δώρο τη δίδει ο Θεός του μερακλή τη χάρη Για αυτό και δε μπορεί ποτέ κανείς να του τη πάρει.
Η αρχοντιά δεν δίδεται, μηδέ και δεν πουλιέται,
Δώρο τη δίδει ο Θεός τ’ ανθρώπου όντε γεννιέται.
Αθάνατε παππού μου, το λαούτο σου παίζει ακόμα στις καρδιές μας, και η ψυχή σου τραγουδάει
μαζί μας. Και θα τραγουδάει για πάντα, για να θυμίζει σε όλους την αυθεντικότητα και τη
λεβεντιά σου. Η Κρήτη σε τραγουδά, γιατί είσαι κομμάτι της, και μέσα από το λαούτο σου μιλούσε
η ψυχή της. Δεν ήσουν απλώς μουσικός, ήσουν φύλακας της παράδοσης, αγνός εραστής του
τόπου σου. Η Κρήτη σε αναζητά και σε θυμάται.
“Παγκρήτιος Όμιλος Βρακοφόρων” στις ΗΠΑ, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού
