Η δράση του 44ου Συντάγματος κατά τον Ελληνοiταλικό πόλεμο 1940-1

Με απαίτηση αρκετών αναγνωστών μας δίνουμε στη δημοσιότητα την έκθεση του Αριστείδη Παναγιωτάκη, για τη δράση του 44^ου Σ.Π. κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-1.

Πρόκειται για ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο που οφείλουμε στην ευσυνειδησία και στη φιλοπατρία του εκλεκτού εκπαιδευτικού κ. Χαράλαμπου Κασωτάκη, φυσικού καθηγητή στο Πειραματικό Λύκειο που έχοντας στην κατοχή του ένα κειμήλιο σαν κι αυτό το προσάρμοσε στη δημοτική με τη φιλολογική επιμέλεια του συναδέλφου του κ. Χρήστου Σουρουλή για να το φέρει πιο κοντά στους μαθητές.

Τα κείμενο είναι το εξής:

«Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδος. Είχαμε προετοιμασθεί διότι εις τας 15 Αυγούστου τορπιλίστηκε εις το λιμάνι της Τήνου το καταδρομικό Έλλη, και την ίδια μέρα, βομβαρδίστηκε επιβατηγό πλοίο μεταξύ Ρεθύμνης και Ηρακλείου από αεροπλάνου αγνώστου εθνικότητας. Αυτά τα δύο επεισόδια ήταν προμηνύματα πολέμου. Έδρα του συντάγματος ήταν το Ρέθυμνο.

Μετά την κήρυξη του πολέμου η επιστράτευση του Συν/τος, σύμφωνα με το σχέδιο επιστράτευσης, έγινε με ταχύτατο ρυθμό, των Ι και ΙΙ ταγμάτων στην περιοχή Αρμένων Ρεθύμνης, του δε ΙΙΙ τάγματος στην περιοχή Αποδούλου Αμαρίου.

Κατά τις πρώτες μέρες της Επιστράτευσης Διοικητής του Συντάγματος ήταν ο ταγματάρχης Παναγιωτάκης Αρ. Την 4^η ημέρα τον διαδέχθηκε ο Αντ/ρχης Σέρβος Ι. και την 10^η ημέρα ο Αντ/ρχης Θειακός Ξεν. Και ως υποδιοικητής του ο Αντ/ρχης Κραουνάκης Σταμ.

Διοικητής του Ι τάγματος ο ταγ/ρχης Παναγιωτάκης Αρ.

Διοικητής του ΙΙ τάγματος ο ταγ/ρχης Ινιωτάκης Γεωρ.

Διοικητής του ΙΙΙ τάγματος ο ταγ/ρχης Ρολόγης Δημ.

Νοεμβρίου 16 Αναχώρηση του Συν/τος για τη Σούδα. Κατάλυσε στην περιοχή Νεροκούρου Χανίων.

Νοεμβρίου 22 1940. Αναχώρηση του Συν/τος για Πειραιά. Νηοπομπή 15 πλοίων συνοδευόμενη από 6 αντιτορπιλικά και δύο αεροπλάνα, έφτασε στον Πειραιά. Κανένα επεισόδιο κατά τον πλουν. Από τον Πειραιά το Σύνταγμα κινήθηκε οδικώς προς την περιοχή Προφ. Ηλία – Δαφνί- Δρομολόγιο: Πειραιεύς – Παλ. Κοκκινιά – Ιερά οδός – Χαϊδάρι.

Νοεμβρίου 25 Αναχώρηση Σιδ/κώς από το Σιδ. Σταθμό Ρουφ για Αμύνταιο, μέσω Σιδ. Στ. Πλατύ Θεσ/κης όπου επιβιβάστηκε οδικώς στη Βασιλειάδα, όπου διανυκτέρευσε. Εκεί οδικώς και σταθμεύοντας σε διαφόρους περιοχές – Ολυμπιάδα- Βλαχοκερασιά – Άργος Ορεστικό- Ιεροπηγή, μπήκε στην Αλβανία την 1^η Δεκεμβρίου.

Αι κινήσεις του Συν/τος γίνονταν πάντοτε νύκτα, εν μέσω χιονοθυελλών, βροχών και χιονιών, υπό δραματικές συνθήκες λόγω των παγετώνων και του λασπώδους του εδάφους, εμποδίων που επιδρούσαν στην κίνηση των κτηνών και εν πολλοίς την φθορά των υλικών. Στην περιοχή Λουμπόνιο εξαιτίας των χιονοπτώσεων διακόπηκε η συγκοινωνία και παρουσιάστηκε έλλειψη τροφίμων και δη ψωμιού.

Το Σύνταγμα διατάχθηκε να κινηθεί οδικώς προς περιοχή Μαλίκι τιθέμενο στη διάθεση του Βορείου Συγκροτήματος. Πορείες δραματικές και κοπιώδεις. Πάντοτε νύκτα υπό δριμύτατο ψύχος και χιονιού.

Μετά την παραμονή μας δέκα ημερών περίπου, διατάχθηκε να επανέλθη στην Μεραρχία του με το ίδιο δραματικό δρομόλγιο. Μετά από πορεία 10 ημερών, έφθασε εις Ερσέκαν την 23 Ιανουαρίου. Την 26^η ιδίου εις Λεσκοβίκη και την 30^η ιδίου εις Κλεισούρα υψωμάτων, διότι υπήρχαν πληροφορίες, ότι τμήματα Ιταλικού Στρατού, συνοδευόμενα με άρματα, θα επιχειρούσαν έξοδο από τα στενά για κατάληψη των προ αυτών υψωμάτων και αποκοπή των συγκοινωνιών προς τα μαχόμενα Τμήματα. Περίπου ώρα 10^ην της επομένης φάνηκαν κινούμενα ολοταχώς με δαιμονιώδη θόρυβο, άρματα, συνοδευόμενα από αυτοκίνητα πλήρη οπλιτών και επιχείρησαν έξοδο από τα στενά.

Αλλά το προ των Στενών Έδαφος και η γέφυρα του προ των στενών ποταμού Ντενίτσα είχαν υπονομευθεί με νάρκες και τα πρώτα τμήματα και άρματα ανατινάχτηκαν στον αέρα και τα λοιπά άρματα και τμήματα οπισθοχώρησαν, τραπέντα σε φυγή πίσω από τα στενά. Τα παρατεταγμένα σε θέση μάχης τμήματα πριν από τα στενά δεν πρόλαβαν να ανοίξουν πυρ, γιατί τα Ιταλικά τμήματα υποχώρησαν μέσα στα στενά. Τη 12^ην Φεβρουαρίου 1941, το Σύνταγμα βρισκόμενο στη θέση Ψάρι, διατάχθηκε υπό της Μεραρχίας να κινηθεί προς ύψωμα 1308 (Τρεπεσίνας) και να λάβει μέρος στην υπό της 1^ης Μεραρχίας ενεργούμενη επίθεση την 13^η του ίδιου, για την κατάληψη της κορυφογραμμής Άρτζα-ντι Σομπρα και συνεχεία την κορυφογραμμή Πούντα -Νορτ, και έτσι να ολοκληρωθεί η κατάληψη του Σιντέλι. Η επίθεση θα ενεργούνταν σε δύο χρόνους:

Α φάση: η κατάληψη της Άρτζα- ντί -μέτζο-Άρτζα-ντι-Σόπρα (υψ. 710)

Β φάση: Η κατάληψη και ισχυρά κατοχή της κορυφογραμμής Πούντα -Νορτ (1178) και Σιντέλι (1812).

Κατόπιν τούτου, διατάχθηκε το Ι/44 τάγμα να κινηθεί προς κορυφή Τρεπεσίνας (1926) και εκείθεν εξορμώντας να καταλάβει τον αυχένα Μετζκοράνης και εκείθεν να εφαρμόσει για την κατάληψη του Σιντέλι, το χωριό Κασίστι και νοτιότερα από αυτό.

Στην διάθεση του Διοικητού του Ι τάγματος τέθηκε και το ΙΙ τάγμα, υπό τον λοχαγό Δανδουλάκην-(απόσπασμα Παναγιωτάκη). Ο Διοικητής του αποσπάσματος, διαμαρτυρήθηκε γιατί του ανατέθηκε εντολή επιθέσης, χωρίς να έχει προηγηθεί αναγνώριση – προπαρασκευή (έγινε στα άλλα δύο Συν/τα επί πενθήμερο)- αφ’ ενός και αφ’ ετέρου, όπως διαπιστώθηκε από τη μελέτη του χάρτη της περιοχής, η τοποθεσία εξορμήσεως για τον προς αντικειμενικό σκοπό (αυχένας Μετζκοράνης), το έδαφος ήταν τελείως αδιάβατο (γκρεμός) – (κανονισμός τοπογραφίας – όταν έχουμε υψομετρική διαφορά 1000μ. και οριζόντια απόσταση 400μ. είναι λίαν απότομο το έδαφος – γκρεμός) και το τάγμα βρισκόταν στην περιοχή Ψάρι.

Ο διοικητής του αποσπάσματος υπέδειξε στο χάρτη ότι η προσφορότερη κίνηση για την κατάληψη του αυχένα Μετζκοράνης ήταν η επίθεση από τις ανατολικές κλιτύες της χαράδρας (Μετζκοράνης)- κατά σύμπτωση και περίπου την 20^ην ώρα, αφίχθηκε εις την Σ.Δ. της Μεραρχίας, ο Δ/της του Β! Σ. Στρατού Παπαδόπουλος Δ. μαζί με τους επιτελείς του παρευρίσκονταν και οι επιτελείς της μεραρχίας μαζί με το μέραρχο και όλοι οι ανώτεροι αξιωματικοί των Συν/των. Ο Διοικητής του 44 Συν/τος Αντ/ρχης Θειακός Ξ. και ο Δ/της του Ι τάγματος Παναγιωτάκης παρουσιάστηκαν στον Στρατηγό Διοικητή του Σ. Σ. και έθεσαν υπόψη του την προαναφερθείσα κατάσταση. Ο Στρατηγός παραδέχθηκε τις αντιρρήσεις των παραπάνω. Αλλά, εφ’ όσον τα άλλα τμήματα της μεραρχίας ήταν έτοιμα για εξόρμηση, έπρεπε να εκτελεστεί η Διαταγή και διατάχθηκε η επίθεση.

Μετά την παραπάνω διαταγή τα τάγματα κινήθηκαν κάτω από ισχυρά χιονοθύελλα περίπου στις 19 ώρα και την 5.30 ήταν στη γραμμή εξόρμησης. Αλλά από το χωριό Μπάλι όπου βρισκόταν στο 1308 διάνυσαν την απόσταση σε επτά ώρες σχεδόν εξαντλημένα. Εν τούτοις, παρά την καταπόνησή τους, διατάχτηκαν στη συνέχεια να μεταβούν στην κορυφή της Τρεπεσίνας (1816) και κάτω από δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες (χιονοθύελλα), για να επιτεθούν στις 5.30 το πρωί για την κατάληψη του αυχένα και στη συνέχεια να μεταβούν προς Συντέλι. Αλλά για να φτάσουν στη βάση εξόρμησης απαιτούνταν 6 περίπου ώρες κάτω από δυσχερείς συνθήκες, με άγνωστο δρομολόγιο και με το χιόνι να περνά το ένα μέτρο. Αλλά όπως είχε προβλεφθεί, από τη μελέτη του χάρτη, ήταν αδύνατη η επίθεση από το σημείο που είχε διαταχθεί γιατί ήταν γκρεμός. Το απόσπασμα έφτασε γύρω στις 9 μέχρι το ύψωμα 1916. Το αδύνατο της επίθεσης, αναφέρθηκε στη διοίκηση και στάλθηκε ο Υπ/της του συντάγματος να συντονίσει την ενέργεια. Αλλά και αυτός διαπίστωσε το αδύνατο της επίθεσης ανάφερε και διατάχθηκε η επάνοδος των τμημάτων στην έδρα του συντάγματος (1308). Πολλοί από τους άνδρες έπαθαν παγοπληξία και ο Υποδ/της μεταφέρθηκε παγόπληκτος.

Επίθεση του Συντάγματος: Την 14-2-41 το Σύνταγμα εξέδωσε διαταγή επιχειρήσεως με την οποία διατασσόταν:

το ΙΙΙ τάγμα και ένας λόχος του 1^ου τάγματος να επιτεθεί και να καταλάβει το Πούντα Νορτ και το νότιο του αυχένα. Το Ι τάγμα να επιτεθεί από την ανατολική κλιτύ της χαράδρας Μετζκοράνης και να καταλάβει τον ομώνυμο Αυχένα. Το ΙΙ τάγμα σε εφεδρεία. Το ΙΙΙ τάγμα κινούμενο προς τις κλιτύες του Πούντα Νορτ βρέθηκε ενώπιον ισχυρών αντιστάσεων. Μετά από σκληρό αγώνα απωθεί τον εχθρό και συλλαμβάνει 250 αιχμαλώτους. Οι διοικητές των λόχων Σκουλάς Ηλ. 9^ου, Κοκκινάκης Κ 10^ου, Λιόδης 11 και Δροσίτης Στ. έδειξαν εξαιρετική ανδρεία. Αλλά και ο ηρωισμός των οπλιτών ήταν άφθαστος. Π.χ. Ο στρατιώτης της ΙΙΙ πολυβολαρχίας Λιονής Γεωρ., αφού έμεινε μόνος με το πολυβόλο του στη θέση βολής, κατόρθωσε, με εξαιρετική τόλμη να παραμείνει στη θέση του και να συλλάβει 30 αιχμαλώτους Ιταλούς -το σεμνό αυτό παλληκάρι καμιά αμοιβή (προαγωγή) έτυχε παρ’ όλο που υποβλήθηκε σχετική πρόταση.

Τη 15^η Φεβρουαρίου το Ι τάγμα επιτέθηκε και μετά από σφοδρή μάχη κατέλαβε τον Αυχένα γύρω στο μεσημέρι συλλαμβάνοντας γύρω στους 70 αιχμαλώτους. Εκεί εγκαταστάθηκε αμυντικά, για να εξασφαλίσει το αριστερό μέρος της παράταξης του συντάγματος.

Ταυτόχρονα το ΙΙΙ τάγμα, εξακολουθώντας την επίθεση του, καταλαμβάνει το 1647 μετά από σκληρή μάχη. Αυτό το ύψωμα, μετά από σφοδρή αντεπίθεση, καταλήφθηκε από τον εχθρό. Διεξήχθησαν σκληρές μάχες σώμα με σώμα, εν τέλει το ύψωμα ανακαταλήφθηκε οριστικά από τους λόχους 9^ο και 10^ο. Το τάγμα αυτό, λόγω των απωλειών του σε νεκρούς και τραυματίες, αντικαταστάθηκε από το ΙΙ τάγμα, για να συνεχιστεί η επιθετική του προσπάθεια. Το τάγμα αυτό με τους λόχους τον 6^ο Νικολακάκη και τον 7^ο Βαλιράκη, επιτίθεται και καταλαμβάνει, μετά από σκληρό αγώνα, το ύψωμα 1647. Οι Ιταλοί έκαναν πολλές αντεπιθέσεις για την ανακατάληψή του, αλλά όλες αποκρούστηκαν. Λόγω των μεγάλων απωλειών του παραπάνω λόχου, διατάχθηκε ο 5^ος Λόχος Λοχαγού Κεντριστάκη να τους ενισχύσει. Επίσης η ομάδα διοικήσεως του Συντάγματος στάλθηκε για να τους ενισχύσει, αλλά δεν κατάφερε να φτάσει, γιατί αποδεκατίστηκε από το πυροβολικό του εχθρού κατά την άνοδό της.

Τη 16^η του ίδιου μήνα, διατάσσεται το σύνταγμα να διατηρήσει ισχυρά τις κατεχόμενες θέσεις Πούντα- Νορτ- Μετζκοράνη, από τις οποίες να ενεργήσει όταν διαταχθεί επίθεση για την κατάληψη του υψώματος 1812 και στη συνέχεια του χωριού Κασίστι και ακόμη νοτιότερα. Η διαταγή δεν εκτελέστηκε λόγω της πυκνότητας του χιονιού, του δύσβατου του εδάφους, του υπερβολικού ψύχους και προπάντων της έντονης δράσης της εχθρικής αεροπορίας και των καταιγιστικών πυρών του πυροβολικού σε όλη την τοποθεσία που βαλλόταν κατά τα ¾ περιμετρικά και των τμημάτων να έχουν υποστεί σοβαρές απώλειες.

Ο εχθρός έκανε επανειλημμένες αντεπιθέσεις χωρίς αποτέλεσμα. Αποκρούονταν με τη λόγχη. Αν και η εχθρική αεροπορία και το πυροβολικό έδειχναν μεγάλη δραστηριότητα, που επέφερε πολλές απώλειες κρατούσε σθεναρά τις καταληφθείσες θέσεις παρ’ όλο που παλεύει κατά των καιρικών αντιξοοτήτων, χιονοθύελλας, παγοπληξιών έχοντας άριστο ηθικό.

Η ορμή των στρατιωτών μας ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να προκαλέσει τον φόβο και τον τρόμο των Ιταλών. Από την κορυφή του Ανατ. Σιντέλι με μεγάφωνα καλούσε τους Κρητικούς στρατιώτες να αυτομολήσουν με την υπόσχεση αποστολή με άνετη και ζεστή παραμονή στη Ρώμη και, επίσης, δώρο 500 δρχ.

Ρίχθηκε δε η παρακάτω προκήρυξη από αεροπλάνο:

«Στρατιώτες της Κρήτης. Η Αγγλία σάς έσπρωξε σε αυτά τα άγρια Αρβανίτικα βουνά. Στην Κρήτη σας απολαμβάνουν δεσποτικά οι Άγγλοι στρατιώτες. Στα σπίτια σας κάθονται. Οι γυναίκες σας ενοχλούνται. Γιατί πολεμάτε; Ο συμπολίτης σας Βενιζέλος ζήτησε τη φιλία της Ιταλίας. Ρίξτε τα όπλα σας και ελάτε. Θα λάβετε και 500 δρχ. ο κάθε ένας».

Κατά τις επιχειρήσεις που έγιναν το Σύνταγμα εκτός των αιχμαλώτων (περίπου 300) κυρίευσε σημαντικό πολεμικό υλικό, τουφέκια, πολυβόλα, οπλοπολυβόλα, όλμους ατομικούς και άφθονα πυρομαχικά. Τα περισσότερα των δικών μας πολυβόλα και υποπολυβόλα (του 1915) αντικαταστάθηκαν με Ιταλικά. Και σε κάποιους λόχους διατέθηκαν ατομικοί όλμοι δεδομένου ότι είχαμε πολλά πυρομαχικά, όλμους και αυτόματα όπλα.

Αλλά η δύναμη του Συντάγματος ελαττώθηκε αισθητά, λόγω των απωλειών, προ παντός από τους βομβαρδισμούς του πυροβολικού και της Αεροπορίας αλλά και τα κρυοπαγήματα.

Πηγή: Αρχείο Χαράλαμπου Κασωτάκη, φυσικού, καθηγητή Πειραματικού Λυκείου Πανεπιστημίου Κρήτης που έκανε και την προσαρμογή στη δημοτική από την καθαρεύουσα που ήταν το πρωτότυπο.

Συντακτική επιμέλεια: Χρήστος Σουρουλής, φιλόλογος, καθηγητής Πειραματικού Λυκείου Πανεπιστημίου Κρήτης.