Η πιστοποιημένη Ανοιχτή Γραμμή Καταγγελιών SafeLine και η Γραμμή Βοήθειας HelpLine του Ελληνικού Κέντρου αποτελούν σημαντικοί πυλώνες υποστήριξης όσον αφορά στους κινδύνους του διαδικτύου
Από το 2003 λειτουργεί η Ανοιχτή Γραμμή Καταγγελιών SafeLine, ενώ η Γραμμή Βοήθειας HelpLine δημιουργήθηκε πιο πρόσφατα το 2016, με τις δύο γραμμές να αποτελούν δράσεις του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, το οποίο υλοποιείται από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας Κρήτης (ΙΤΕ).
Πρόκειται για δύο σημαντικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην προστασία των χρηστών του διαδικτύου από επικίνδυνο ή παράνομο περιεχόμενο, αλλά και στη στήριξη όσων αντιμετωπίζουν διαδικτυακά προβλήματα, όπως εκφοβισμό, παραβίαση προσωπικών δεδομένων και εθισμό στο διαδίκτυο.
Αύξηση κατά 26% σημειώθηκε το 2024 στις καταγγελίες που αφορούσαν σε υλικό παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Κέντρου, εκ των οποίων οι μισές αφορούσαν ψηφιακά παραγόμενο περιεχόμενο, όπως κινούμενα σχέδια (manga, anime), το οποίο είναι αποτέλεσμα τεχνητής νοημοσύνης.
Στην περυσινή χρονιά και στα δεδομένα των γραμμών του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου αναφέρθηκε η υπεύθυνη της Ανοικτής Γραμμής Καταγγελιών SafeLine.gr Μελτίνη Χριστοδουλάκη μιλώντας στα «Ρ.Ν.».
Όπως επεσήμανε η ίδια υπήρξε μια σημαντική αύξηση το 2024 στις καταγγελίες για υλικό παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, κάτι το οποίο αποδίδεται σε περιεχόμενο που έχει παραχθεί ψηφιακά:
«Προς το τέλος του έτους είχαμε έναν μεγάλο αριθμό καταγγελιών που δεν αφορούσαν σε πραγματικά παιδιά θύματα, αλλά απεικονίζονταν κινούμενα σχέδια (magna, anime). Υλικό ναι μεν που είναι παράνομο, ωστόσο δεν αντικατοπτρίζεται σε πραγματικό παιδί. Οπότε λόγω αυτής της αύξησης των καταγγελιών για εικόνες ή βίντεο που δεν απεικονίζεται πραγματικό παιδί, είχαμε και αυτήν την τελική αύξηση στον αριθμό των καταγγελιών που αφορούσαν στην παιδική σεξουαλική κακοποίηση».
Ακόμα σημειώνει η υπεύθυνη της γραμμής πως οι χρήστες του διαδικτύου είναι πλέον πιο στοχευμένοι στις καταγγελίες τους, γεγονός που επιτρέπει στη SafeLine να δρα πιο αποτελεσματικά. Παρά την αύξηση των στοχευμένων καταγγελιών ο συνολικός αριθμός των καταγγελιών για το 2024 παρέμεινε σταθερός.
«Ο άλλος παράγοντας είναι ότι πλέον οι χρήστες του διαδικτύου κάνουν λίγο πιο στοχευμένες τις καταγγελίες τους. Παρά το γεγονός ότι δεν είχαμε αύξηση στο σύνολο των καταγγελιών που λάβαμε για το 2024, εντούτοις φαίνεται ότι οι καταγγελίες ήταν περισσότερο στοχευμένες σε αυτό το οποίο προσπαθούμε εμείς να καταπολεμήσουμε».
Νέα μορφή παρανομίας με κινούμενα σχέδια – Το νομικό πλαίσιο
Η διάδοση ψηφιακά παραγόμενου περιεχομένου που σχετίζεται με παιδική σεξουαλική κακοποίηση είναι επίσης παράνομη, σύμφωνα με τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα, όπως τόνισε η κ. Χριστοδουλάκη. Αφού η SafeLine εξετάσει μια καταγγελία και διαπιστώσει ότι το περιεχόμενο είναι παράνομο, ενημερώνει τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και άλλες διεθνείς ανοιχτές γραμμές καταγγελιών.
«Με βάση τον ελληνικό ποινικό κώδικα η διασπορά ψηφιακά παραγόμενου περιεχομένου είναι παράνομη. Εμείς ως γραμμή κάνουμε πάντοτε τις ίδιες ενέργειες σε αυτές τις περιπτώσεις. Από τη στιγμή που θα εξετάσουμε το περιεχόμενο και διαπιστώσουμε ότι υπάρχει παρανομία, στη συνέχεια ενημερώνουμε τη δίωξης ηλεκτρονικού εγκλήματος και παράλληλα τους συναδέλφους μας από τις άλλες ανοιχτές γραμμές καταγγελιών ανά τον κόσμο, ανάλογα με το που φιλοξενείται το παράνομο περιεχόμενο ούτως ώστε με τη σειρά τους να ειδοποιήσουν τους παρόχους του διαδικτύου για να κατέβει το παράνομο περιεχόμενο από το διαδίκτυο. Ο σκοπός είναι αφενός να κατέβει το παράνομο περιεχόμενο, αφετέρου όσο γίνεται να συλλέξουμε στοιχεία για να οδηγηθούμε στους δράστες των εγκλημάτων».
Παράνομος διαμοιρασμός περιεχομένου και παραβίαση προσωπικών δεδομένων
Η παραβίαση προσωπικών δεδομένων και ο παράνομος διαμοιρασμός περιεχομένου επίσης κατέγραψε αύξηση 6% το 2024, σύμφωνα με τα δεδομένα της SafeLine, με την κύρια αιτία να αποτελεί ο μη συναινετικός διαμοιρασμός εικόνων και βίντεο.
Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στους εφήβους, καθώς σε σχέσεις εμπιστοσύνης ανταλλάσσονται προσωπικές φωτογραφίες που αργότερα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για εκδικητικούς σκοπούς, όπως τόνισε η κ. Χριστοδουλάκη.
«Πραγματοποιούμε ενημερώσεις και σε παιδιά και σε γονείς όσον αφορά στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και πως πρέπει να φερόμαστε με γνώμονα τον σεβασμό στα δικαιώματά μας και στην ιδιωτικότητά μας. Ωστόσο ο μη συναινετικός διαμοιρασμός εικόνων και βίντεο είναι ένα σύνηθες φαινόμενο, κυρίως στην εφηβική ηλικία, που δήθεν στο πλαίσιο μιας σχέσης κάποια παιδιά διαμοιράζουν μεταξύ τους εικόνες ή βίντεο ερωτικού κυρίως περιεχομένου και όταν κάποια στιγμή τελειώσει αυτή η σχέση ο ένας από τους δύο μπαίνει στη διαδικασία να θέλει να διασύρει τον άλλον στο διαδίκτυο με τη χρήση αυτών των φωτογραφιών. Προσπαθούμε να πούμε στα παιδιά να είναι πάρα πολύ προσεκτικά όταν στέλνουν προσωπικές τους πληροφορίες, ιδίως ευαίσθητες. Να το αποφεύγουν».
Σε περίπτωση που συμβεί αυτό υπάρχουν στη γραμμή δύο εργαλεία που μπορεί να απευθυνθεί το θύμα και να καταγγείλει και βοηθούν στο να κατέβει το παράνομο περιεχόμενο. Το ένα εργαλείο είναι το stopncii.orc όταν πρόκειται για ενήλικες χρήστες και αντίστοιχα το takeitdown όσον αφορά στους ανηλίκους.
«Πρόκειται για δύο πολύ σημαντικά εργαλεία τα οποία έχουν σκοπό να σταματήσουν τη διάδοση εικόνων ή βίντεο που δεν έχουν διαμοιραστεί με τη συναίνεση αυτουνού ο οποίος απεικονίζεται», σημείωσε η υπεύθυνη της γραμμής SafeLine.
Το 40% των καταγγελιών προωθήθηκαν στη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
Η SafeLine συνεργάζεται στενά με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, προωθώντας τις καταγγελίες που περιέχουν παράνομο περιεχόμενο. Πριν δύο χρόνια, ενώ υπεγράφη συμφωνητικό συνεργασίας με την Ελληνική Αστυνομία.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η SafeLine αναγνωρίστηκε επίσημα ως αξιόπιστη πηγή επισήμανσης παράνομου περιεχομένου από την Ευρωπαϊκή Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ΕΕΤ). Αυτή η αναγνώριση σημαίνει πως οι μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες είναι υποχρεωμένες να αφαιρούν το παράνομο περιεχόμενο που επισημαίνεται από τη SafeLine.
«Τον Σεπτέμβριο η γραμμή μας αναγνωρίστηκε επίσημα ως αξιόπιστη πηγή επισήμανσης παράνομου περιεχομένου από την ΕΕΤ. Πρόκειται για μια διαδικασία πάρα πολύ σοβαρή και εκτενής. Δεν είναι εύκολο κανείς να αποκτήσει αυτήν την ιδιότητα. Από τη στιγμή όμως που θα την αποκτήσει σημαίνει ότι οι μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου οποτεδήποτε εμείς τους στείλουμε ένα παράπονο, μια αναφορά ώστε να κατέβει παράνομο περιεχόμενο από το διαδίκτυο, είναι υποχρεωμένες να σεβαστούν το αίτημά μας και να το υλοποιήσουν».
Ηλεκτρονικές πλατφόρμες με τις περισσότερες καταγγελίες
Οι πλατφόρμες με τις περισσότερες καταγγελίες παραβίαση προσωπικών δεδομένων αποτελούν τα κοινωνικά δίκτυα, ενώ περιστατικά παιδική σεξουαλική κακοποίηση συναντούν κυρίως σε forums και ιστοσελίδες διακίνησης πορνογραφίας ενηλίκων.
«Όσον αφορά στην παραβίαση προσωπικών δεδομένων στα κοινωνικά δίκτυα υπάρχουν οι περισσότερες περιπτώσεις. Εικόνες ή βίντεο παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης είναι κυρίως σε forums σε ιστοσελίδες, αλλά όχι μόνο. Σε ιστοσελίδες διακίνησης πορνογραφίας ενηλίκων υπάρχει και εκεί περίπτωση να συναντήσεις και υλικό παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης».
Ανησυχίες και προτάσεις προς τους νομοθέτες
Ένα από τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζει το Ελληνικό Κέντρο είναι η εξακρίβωση της ηλικίας των ανηλίκων στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, καθώς δεν υπάρχει ακόμη επαρκής τρόπος ελέγχου, γεγονός που αφήνει τα παιδιά εκτεθειμένα σε κινδύνους.
Ταυτόχρονα υπάρχουν ανησυχίες για τη στοχευμένη διαφήμιση προς τα παιδιά και τη δημιουργία εθισμού μέσω του σχεδιασμού των πλατφορμών, όπως τόνισε η κ. Χριστοδουλάκη.
«Υπάρχουν πολλές ανησυχίες, όπως είναι η εξακρίβωση του ηλικιακού ορίου για τα παιδιά που χρησιμοποιούν τις δημοφιλείς πλατφόρμες. Δεν έχει υπάρξει ακόμη επαρκής τρόπος για το πως θα εξακριβώσει κανείς την πραγματική ηλικία ενός παιδιού το οποίο δημιουργεί ένα προφίλ σε ένα δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο, ούτως ώστε να μπορέσει παράλληλα να του παράσχει την απαιτούμενη προστασία που αρμόζει για την ηλικία που είναι», επεσήμανε η κ. Χριστοδουλάκη, ενώ συμπλήρωσε: «Αυτήν τη στιγμή τρέχουν διάφορα θέματα σε νομικό επίπεδο για να δούμε πως μπορούμε να καλύψουμε αυτά τα κενά, που έχουν να κάνουν με τη στοχευμένη διαφήμιση στο παιδί, θέματα που έχουν να κάνουν με το πως είναι σχεδιασμένες οι πλατφόρμες και κατά πόσο δημιουργούν ή όχι εθισμό στα ανήλικα παιδιά. Υπάρχουν διάφορες προτάσεις και τρόπων αντιμετώπισης αυτών των σοβαρών ζητημάτων, αλλά αυτό που είναι σοβαρό είναι να δούμε πως θα τα δούμε στην πράξη να υλοποιούνται αυτά».
Βασικές ενδείξεις ότι ένα παιδί ή έφηβος αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα εθισμού στο διαδίκτυο
Οι δράσεις του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου επεκτείνονται και στη συμβουλευτική υποστήριξη παιδιών, αλλά και γονέων ή εκπαιδευτικών, μέσω της Ανοιχτής Γραμμής Βοήθειας HelpLine.
Όπως επεσήμανε η κ. Χριστοδουλάκη, τα βασικά σημάδια εθισμού στο διαδίκτυο στα παιδιά περιλαμβάνουν την παραμέληση σχολικών και εξωσχολικών δραστηριοτήτων, την απομάκρυνση από την κοινωνική ζωή, καθώς και προβλήματα ύπνου και ψέματα σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου.
«Σαν γονείς θα πρέπει να δούμε πόσες ώρες αφιερώνει το παιδί μας σε έναν υπολογιστή και αυτό τι σχέση έχει με όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες και υποχρεώσεις που έχει στον έξω κόσμο. Εάν δούμε ένα παιδί το οποίο σταδιακά παραμελεί τα μαθήματά του, τις εξωσχολικές του δραστηριότητες, τις κοινωνικές του επαφές, την προσωπική του υγιεινή και επικεντρώνεται και αφιερώνει την πλειοψηφία του χρόνου του παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια, αυτό κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, κάτι θα πρέπει να μας ανησυχήσει και να δούμε πως μπορούμε να επαναφέρουμε το παιδί στην πραγματικότητα. Αυτά είναι τα κυριότερα σημάδια. Επίσης πολλές φορές είναι οξύθυμα τα παιδιά, νιώθουν ενοχικά για αυτό το οποίο κάνουν και λένε πολλά ψέματα. Δηλαδή μπορεί να κλειστούν στο δωμάτιό τους το βράδυ και να παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια μέχρι το πρωί. Ο γονιός να μην το έχει αντιληφθεί όλο αυτό και το πρωί να αναγκάζονται να λένε ψέματα ότι δεν είναι καλά και δεν μπορούν να πάνε στο σχολείο, ενώ στην ουσία είναι έτσι από το ξενύχτι που δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους».
Η Helpline παρέχει υποστήριξη καθώς στελεχώνεται με εξειδικευμένους ψυχολόγους, στους οποίους όπως τόνισε η κ. Χριστοδουλάκη, απευθύνονται κυρίως γονείς αναζητώντας βοήθεια.
«Κυρίως οι γονείς είναι αυτοί που απευθύνονται στη γραμμή HelpLine, ζητώντας κάποιες συμβουλές για το πως θα χειριστούν περιστατικά εθισμού. Η μεγαλύτερη κατηγορία των κλήσεων που έλαβε η γραμμή το περσινό έτος αφορούσε την υπερβολική ενασχόληση των παιδιών με το διαδίκτυο».
