Κοντά στους Μανουράδες διακρίθηκε και ο 12χρονος Γιώργης Κονταράτος
Και στη Μάχη της Κρήτης βλέπουμε άτομα της ίδιας οικογένειας να ρίχνονται στη φωτιά αδιαφορώντας για τον κίνδυνο. Ανάμεσά τους και οι Μανουράδες. Ήταν πέντε αδέλφια από τα Σείσαρχα. Αν και ο νόμος τους επέτρεπε να εξαιρεθούν από τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ουδείς εξ αυτών θέλησε να επωφεληθεί.
Ο πρώτος μάλιστα παρουσιάστηκε εθελοντής και ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος τον βρήκε στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Με την κήρυξη του πολέμου βρέθηκαν δυο ακόμα αδέλφια στο Μέτωπο.
Αφηγείται σε γνωστό ιστορικό ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ ένας από τα αδέλφια ο Ανδρέας Μανουράς (1911-1986): «Αν και είχαμε το περιθώριο να εξαιρεθούμε και οι τέσσερις αδελφοί ανταποκριθήκαμε στο κάλεσμα της πατρίδος.
Στις πρώτες μέρες του Μάη με την κατάρρευση του μετώπου είχαμε επιστρέψει στο χωριό μας. Στις 10 Μαΐου λάβαμε διαταγή από τη Στρατιωτική Διοίκηση Κρήτης να παρουσιαστούμε όσοι βρισκόμαστε στο Ρέθυμνο.
Αμέσως ετοιμαστήκαμε αλλά επειδή ο Μανόλης, που υπηρετούσε στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα, είχε τρεις μέρες μόλις, που ήρθε στο χωριό και είχαμε να τον δούμε κάπου δυόμισι χρόνια, του ζητήσαμε να παραμείνει λίγες μέρες, για να τον δούνε οι γονείς μας. Εκείνος όμως το θεωρούσε ατιμωτικό να δεχθεί. Κι όταν η μητέρα μου τον παρακάλεσε θερμά να μείνει για χάρη της εκείνος της είπε:
– Δεν γίνεται μάνα. Εγώ έχω δυο μητέρες και η μια κινδυνεύει. Πρέπει να τρέξω στο καθήκον κι όταν περάσει ο κίνδυνος τότε θα είμαι και πάλι δικός σου.
Ο ηρωισμός ενός πιτσιρίκου
Παρουσιαστήκαμε στον τότε Φρούραρχο Ρεθύμνης Γεώργιο Νικολακάκη, Συνταγματάρχη και τον παρακαλέσαμε να μας δώσει οπλισμό. Εκείνος σήκωσε τα χέρια. Δεν είχε τίποτα παρά μερικά όπλα που γέμιζαν με μια σφαίρα κι ένα πολυβόλο που βρισκόταν στη Φορτέτζα για τις ανάγκες της άμυνας. Το ζητήσαμε κι εκείνος μας το έδωσε.
Κατά τη διαδρομή από τη ΒΙΟ προς τα Περιβόλια, που ήταν και το κέντρο των επιχειρήσεων, για να τοποθετήσουμε το πολυβόλο, διαπιστώσαμε ότι μας είχε πάρει στο κατόπι ένας πιτσιρίκος που δεν θα ήταν παραπάνω από 12 χρόνων.
Όταν φθάσαμε στον προορισμό μας και ο σιτιστής με έναν άλλο στρατιώτη υποχρεώθηκαν να αναλάβουν κάποια άλλη υπηρεσία, στην ανάγκη τι να κάνω. Έδειξα στον μικρό πως να γεμίζει τις ταινίες και να μου τις δίνει.
Είναι απίστευτο με πόση ταχύτητα και επιδεξιότητα ο μικρός ανταποκρίθηκε στο καθήκον του αυτό. Και οφείλω να παραδεχτώ ότι χάρις σ’ αυτό το 12χρονο παιδί, που δεν ήξερα ούτε τα στοιχεία του, είχαμε τη γνωστή έκβαση στις επιχειρήσεις. Έτσι λοιπόν λειτούργησε το πολυβόλο και με τόσο αποτελεσματικό τρόπο μάλιστα».
Όπως αναφέρει στη συνέχεια ο Μανουράς, δέκα μήνες μετά τα γεγονότα της μάχης κι ενώ κάνει ένα προσκύνημα στην περιοχή που έπεσε ηρωικά μαχόμενος ο αδελφός του Μανόλης, φθάνοντας στην προκυμαία ακούει μια φωνή:
«Κυρ λοχία, κυρ λοχία…».
Γυρίζει και βλέπει ένα λουστράκο. Ετοιμαζόταν να του πει ότι δεν χρειάζεται τις υπηρεσίες του όταν ο μικρός τον ρώτησε με φωνή τρεμάμενη από τη συγκίνηση:
«Δεν με θυμάσαι κυρ λοχία. Είμαι το Γιωργιό…».
Αγκαλιάστηκαν κλαίγοντας. Έπειτα ο μικρός του είπε με σκυμμένο κεφάλι.
«Είδες που κατάντησα για να βγάλω το ψωμί μου;».
Ο Μανουράς του εξήγησε πως καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή. Κι έληξε εκεί η συγκινητική τους συνάντηση.
Στα πρώτα αποτελέσματα της ιστορικής έρευνας ο ηρωικός μικρούλης φέρεται ως Γιώργης Βεράκης. Με είχε συγκινήσει το γεγονός. Και αναζητώντας περισσότερα στοιχεία έφθασα στα ίχνη του πραγματικού Γιώργη που λεγόταν Κονταράτος.
Δυστυχώς τον εντόπισα μερικούς μήνες μετά τον θάνατό του. Είχε φύγει πλήρης ημερών.
Ο Γεώργιος Κονταράτος γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1929, όπως αναγράφει η ταυτότητά του. Ίσως όμως να ήταν λίγο μεγαλύτερος. Καταγόταν από τους Κονταράτους της Αγιάς.
Από μικρό παιδί αναγκάστηκε να γνωρίσει τη σκληρή βιοπάλη. Μόλις έπεσαν οι αλεξιπτωτιστές εκείνος έτρεξε με τους μεγάλους από μια εσωτερική ανάγκη να προστατεύσει τους δικούς του. Παιδί με εξαιρετική ευστροφία δεν δυσκολεύτηκε να καταλάβει τη διαδικασία. Και αποδείχτηκε ένας ικανότατος βοηθός του Μανουρά γεμίζοντας με ταχύτητα το πολυβόλο όπως του έδειξε ο τότε λοχίας.
Εκείνες τις μέρες όμως του έπεσε ο κλήρος και για ένα θλιβερό καθήκον. Επιστρατεύθηκε να θάψει τα άμοιρα «χωροφυλακάκια» που είχαν αποδεκατιστεί από τον οργανωμένο γερμανικό στρατό, καθώς πήραν μέρος στη Μάχη της Κρήτης χωρίς εκπαίδευση, με μοναδικό τους εφόδιο την αγάπη για την πατρίδα. Όταν οι Γερμανοί κατέκτησαν το νησί, ο μικρός οργάνωσε το κασελάκι του και στημένος εκεί που είναι σήμερα το κτίριο της παλιάς Νομαρχίας έβαφε παπούτσια.
Ο ίδιος δεν μίλησε ποτέ για τα κατορθώματά του. Κανένα παιδί όμως δεν έμενε αμέτοχο όταν ο λαός μας έκανε αντίσταση και μάλιστα στον χώρο που δρούσε η μεγάλη αγωνίστρια Μαρία Λιονή. Εκείνη που δεν δίστασε να εμπλέξει και τον μικρό της γιο σε μια αποστολή, ήξερε να οργανώνει στον αγώνα τα παιδιά που έδειχναν διάθεση να αγωνιστούν για την πατρίδα.
Ο Γιωργάκης απέκτησε με τον καιρό το δικαίωμα να μπαίνει στα μαγειρεία των Γερμανών και να παίρνει τα πατατόφυλλα και τα κρεμμυδόφυλλα. Με αυτά συντηρήθηκε η μάνα, η Χρυσή Σταθάκη, που ήταν εντελώς τυφλή και οι αδελφές του μέχρι την απελευθέρωση.
Είχε πάντα υψηλό το αίσθημα της ευθύνης. Αδιαφορώντας για τον κόπο, έκανε αρκετές φορές τη διαδρομή μέχρι τα Σελλιά, χωριό της μάνας του, για να εξοικονομήσει λίγο λάδι.
Βέβαια ο μικρός για ένα χρόνο έζησε κι άλλη ταλαιπωρία.
Αναγκάστηκε να πάρει τη θέση του πατέρα του στις αγγαρείες που έστελναν τους πατριώτες οι Γερμανοί στην Αγία Γαλήνη. Κι ήταν μόλις 13 χρόνων. Το ξεπέρασε κι αυτό.
Για τον Γιώργη Κονταράτο έχουμε εκτενές αφιέρωμα που αναφέρεται και στη δράση του κατά την Αντίσταση.
Οι αδελφοί Μιαούλη
Με στοιχεία από παλιό μας αφιέρωμα (26/5/2010) θ’ ανάψουμε κι ένα κερί στη μνήμη δυο ακόμα γενναίων, των αδελφών Μιαούλη που έγραψαν τη δική τους ιστορία στη Μάχη της Κρήτης. Ο Νικόλαος και ο Ελευθέριος. Ευέλπιδες και οι δυο που διακρίνονταν και για τα δημοκρατικά τους φρονήματα.
Ο Ελευθέριος γεννήθηκε το 1915 στην Ιεράπετρα της Κρήτης. Οι ρίζες του ήταν από τον Μυλοπόταμο.
Καταγόταν από πολυμελή οικογένεια με επτά παιδιά. Ο πατέρας τους ήταν ανώτατος διοικητής Χωροφυλακής Κρήτης. Ο νεαρός Ελευθέριος αποφασίζει να συνεχίσει τις παραδόσεις της οικογενείας που ήταν καθ’ όλα στρατιωτική και ακολουθεί το παράδειγμα του μεγαλύτερου αδελφού του Νικολάου.
Δίνει εξετάσεις και εισάγεται στη Σχολή Ευελπίδων στην Αθήνα, πράγμα δύσκολο για την εποχή εκείνη.
Ήταν στο πρώτο έτος όταν οι Ιταλοί κηρύσσουν ον πόλεμο στην Ελλάδα. Ο αδελφός του Νίκος πηγαίνει στην Αλβανία. Τον ίδιο τον επηρεάζει βαθιά το γεγονός ότι καθ’ ότι ανήσυχο πνεύμα από τη φύση του νοιώθει να τον πνίγουν τα δεσμά της σχολής. Θέλει κι αυτός να πολεμήσει. Είναι όμως υποχρεωμένος να υπακούει στις διαταγές και να σέβεται τους κανονισμούς. Σιγά-σιγά η κατάσταση εξελίσσεται και οι Γερμανοί εισβάλουν στην Ελλάδα βάζοντας στόχο μέσα σε τρεις μέρες – ήταν η ρητή εντολή του Χίτλερ – να έχει καταληφθεί η Κρήτη.
Οι εντολές της κυβέρνησης εξοργίζουν κάθε αληθινό πατριώτη. Όχι αντίσταση κατά των Γερμανικών στρατευμάτων, όχι αντιπατριωτικές ενέργειες, όχι συμμετοχή σε κάθε είδους πράξεις που θα μπορούσαν να κριθούν μοιραίες για την Ελλάδα.
Η σχολή τηρώντας τις εντολές, τους παίρνει τον οπλισμό και τους απαγορεύει κάθε είδους συμμετοχής.
Ο Ελευθέριος επαναστατεί. Με ποιο δικαίωμα μια ελληνική κυβέρνηση πράττει σαν να ετοίμαζε το επίσημο χαλί υποδοχής στον κατακτητή; Η οργή τον τυφλώνει. Καμιά διαταγή και κανένας πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να πνίξει τη φωνή της συνείδησης που υπαγόρευε τον αγώνα μέχρις εσχάτων για την υπεράσπιση της πατρίδας που ήταν σε άμεσο κίνδυνο.
Ο νεαρός σπουδαστής δεν μπορεί να ησυχάσει. Καταφέρνει με τον ενθουσιασμό του να παρασύρει 300 Ευέλπιδες σε στάση και να πάρουν συλλογικά την απόφαση να έρθουν στην Κρήτη και να πολεμήσουν.
Με μύριες όσες περιπέτειες κατορθώνουν να έρθουν στο νησί αφού κατάφεραν να κατέβουν στην Πελοπόννησο και από εκεί μέσω Γυθείου να περάσουν στην Κρήτη.
Αποβιβάζονται στο Κολυμπάρι. Για τη συνέχεια διηγείται ο ίδιος σε ντοκιμαντέρ της ΕΤ1 την περίοδο 1986-87: «Παρουσιαστήκαμε αμέσως στον Άγγλο επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων και ζητήσαμε οπλισμό.
Εκείνος δήλωσε αδυναμία και το μόνο που βρήκε να μας ρωτήσει είναι αν κάνουμε μπάνιο κι αν έχουμε κονσέρβες να περάσουμε.
Εμείς μένουμε παρά το αρνητικό κλίμα και τις σοβαρές ελλείψεις μας. Από το σημείο που βρισκόμαστε, αρκετά υπερυψωμένο είδαμε τη σβάστικα να υψώνεται σε τρία χωριά. Γύρισα να κοιτάξω με ενδόμυχο φόβο τις αντιδράσεις των άλλων παιδιών. Είχα τον φόβο ότι θα τους κλονίσει το φρόνημα το θέαμα αυτό.
Είδα την έκφρασή τους να σκληραίνει και το μίσος να λάμπει στο βλέμμα τους. Ησύχασα.
Την τρίτη μέρα από την πτώση των αλεξιπτωτιστών, οι μάχες μαίνονται χωρίς να μπορούμε να διακρίνουμε που ήταν το μέτωπο. Οι σφαίρες διασταυρώνονται από διάφορα σημεία. Άοπλοι σχεδόν αντιμετωπίζαμε μια πανίσχυρη πολεμική μηχανή.
Κάποιος φίλος στενός έρχεται και μου λέει:
– Βλέπεις πως είναι η κατάσταση. Εμείς θα σώσουμε την Ελλάδα; Πάμε να φύγουμε.
Τον κοίταξα έκπληκτος.
– Μα αν υποχωρήσουμε τώρα καταδικάζουμε σε πανωλεθρία τα άλλα παιδιά. Όχι. Εδώ θα μείνουμε.
Με άκουσε. Δεν γινότανε κι αλλιώς.
Κάποια στιγμή μας πλησίασαν μερικοί στρατιώτες αλλά όπως είχαμε τον ήλιο κόντρα μας δεν μπορούσα να διακρίνω την εθνικότητά τους.
Όταν κατάλαβα ότι επρόκειτο για αλπινιστές ήταν αργά. Άρχισαν να βάλλουν εναντίον μας. Με την άκρη του ματιού μου αντιλαμβάνονται την κίνηση του επικεφαλής που με σημαδεύει. Γέρνω στο πλάι ενστικτωδώς, αλλά εκείνος είχε ήδη τραβήξει τη σκανδάλη και οι ριπές τον τραυματίζουν στον αριστερό βραχίονα με αποτέλεσμα να νεκρωθούν όλα τα νεύρα του χεριού».
Αναφορικά με κείνες τις μέρες και τον τραυματισμό του Ελευθερίου Μιαούλη, σημειώνει ο ταξίαρχος ε.α Δρ. Ανδρέας Καστάνης: «Σε λίγο, βλέπουμε ατελείωτες φάλαγγες αεροπλάνων να έρχονται από την κατεύθυνση της θάλασσας, που όσο πλησίαζαν, άλλαζαν σχηματισμούς και κατευθύνονταν στους στόχους των. Κατόπιν εντολής παραλάβαμε αμέσως τα όπλα μας. Χωρίς να καταλάβουμε περί τίνος ακριβώς επρόκειτο, συνειδητοποιήσαμε το μεγάλο κίνδυνο που διατρέχαμε από τις τρομερές εκρήξεις που ακούγαμε από την περιοχή του αεροδρομίου Μάλεμε και από τους πολυβολισμούς που δεχόμασταν εμείς καθώς τρέχαμε για τις θέσεις μάχης μας. Η διάταξη που είχαμε λάβει είχε τη μορφή ολοπλεύρου αμύνης για να καλυπτόμαστε απ’ όλες τις κατευθύνσεις. Σε λίγο άρχισε η ρίψης αλεξιπτωτιστών, από τα μεταγωγικά αεροπλάνα, που ακολούθησαν σε δεύτερο κύμα, με τον κύριο όγκο να πίπτει στην περιοχή του Μάλεμε και, λιγότερους, προς την πλησιέστερη προς εμάς περιοχή. Ήταν η πρώτη φορά που θα χρησιμοποιούσαμε τα απαρχαιωμένα όπλα μας και είχαμε πολλές αμφιβολίες αν θα λειτουργούσαν την κατάλληλη στιγμή. Ο Γερμανικός κλοιός σφίγγει και ο αγώνας αρχίζει. Με θαυμαστή ψυχραιμία αλλά και με άγνοια του κινδύνου, τους αφήνουμε να πλησιάσουν, τους αιφνιδιάζουμε με τα εύστοχα πυρά μας και τους προξενούμε σοβαρές απώλειες. Τους απασχολούμε έτσι όλη την ημέρα και δεν τους επιτρέπουμε ν’ απαγκιστρωθούν και να μεταβούν προς την περιοχή Μάλεμε, όπου εμαίνετο η κύρια μάχη…». Την πρώτη ημέρα του αγώνα, η Σχολή είχε τον πρώτο νεκρό. Ήταν ο Εύελπις Νικόλαος Ιατρούλης. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρα σκοτώθηκε ο Εύελπις Γεώργιος Κουβελίδης και τραυματίσθηκαν οι: Ευέλπιδες Μιαούλης Ελευθέριος, Μουζάκης Αντώνιος, Παπαδημητρίου Δημήτριος και Σωτηρακόπουλος Χρήστος.
Το απόγευμα της ίδιας ημέρας άρχισαν οι νυκτερινές πορείες. Την νύχτα 27 προς 28 Μαΐου, η Σχολή είχε φθάσει περί τα 25 χιλιόμετρα από τα Σφακιά, όπου διαπιστώθηκε ότι η φυγή ήταν αδύνατη. Εκεί, ο διοικητής της Σχολής διέταξε «τους ζυγούς λύσατε» διαλύοντας τη ΣΣΕ. Από το σύνολο των Ευελπίδων, οι 100 περίπου συνελήφθηκαν από τους Γερμανούς ως αιχμάλωτοι. Ένα μικρός αριθμός, περίπου 15, διέφυγε στη Μέση Ανατολή και οι υπόλοιποι, φιλοξενούμενοι από κατοίκους της περιοχής, κατάφεραν να επιστρέψουν στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Ηρωικός θάνατος για τον Νικόλαο
Την ίδια ώρα που ο Ελευθέριος Μιαούλης τραυματιζόταν ο αδελφός του Νίκος ανθυπολοχαγός πέφτει νεκρός σε άλλο πεδίο μάχης.
Λεπτομέρειες για αυτή μας δίνει ο Μάρκος Πολιουδάκης αναφέροντας σχετικά: «Στις 22 Μαΐου, με το θαμποχάραμα φάνηκαν τ’ αεροπλάνα κι ακούστηκε ο απαίσιος βόμβος τους.
Άρχισαν να παίρνουν επαφή με τους αλεξιπτωτιστές από Άγιο Γεώργιο μέχρι τα παραλιακά σπίτια των Περιβολίων.
Μετά από τροχειοδεικτικά και φωτοβολίδες που τους έριχναν, άρχισαν το βομβαρδισμό και πολυβολισμό των ελληνικών και αυστραλιανών θέσεων.
Βομβαρδίστηκε η πόλη του Ρεθύμνου. Με μια βόμβα που ́πεσε στην Εθνική Τράπεζα, σκοτώθηκαν στο καταφύγιό της ο Διοικητής της Χωροφυλακής Μανιουδάκης Στυλ, ο Γ. Τσαγρής, Νομάρχης Ρεθύμνης και ο Γ. Τσαγκαράκης. Μια άλλη που ́πεσε σ’ ένα όρυγμα νοτικά σκότωσε δυο Υπαξιωματικούς και 14 χωροφύλακες.
Στις 17.00 έγινε μια επίθεση στα υψώματα της εκκλησίας εναντίον του 9ου και 11ου γερμανικών λόχων, με μικρά αποτελέσματα στην προώθηση των χωροφυλάκων και των πολιτών, αλλά με πολλές απώλειες για τους Γερμανούς. Στην επίθεση οδηγούσαν τους πολίτες οι έφεδροι Υπολοχαγοί Μιχάλης Τρουλλινός και Ελευθέριος Ψαρουδάκης που κατάγονταν από τον Άγιο Βασίλειο και το Δυτικό Ρέθεμνος. Ο Μοίραρχος Γ. Χαλκιαδάκης ήταν επικεφαλής παλιών χωροφυλάκων.
Στην επίθεση σκοτώθηκε ο Ανθυπολοχαγός Νικ. Μιαούλης κι ένας χωροφύλακας».
Ο ηρωικός ανθυπολοχαγός Νικόλαος Μιαούλης ήταν εκείνος που με 40 πυρετό, βρισκόταν στη Μεγάλη Πόρτα και καλούσε τον κόσμο να πολεμήσει και ν’ αντισταθεί στον εχθρό.
Ο θάνατος τον βρήκε στο πεδίο της τιμής, έχοντας πρώτα καταρρίψει ένα Γερμανικό αεροπλάνο.
Στο μεταξύ ο αδελφός του Ελευθέριος, σοβαρά τραυματισμένος στο χέρι καταφεύγει σε ένα σπήλαιο στο Κολυμπάρι.
Όταν η κατάληψη της Κρήτης είναι γεγονός ο Ελευθέριος Μιαούλης, περνάει στον ανταρτοπόλεμο αγωνιζόμενος για την ελευθερία της πατρίδας.
Με την απελευθέρωση αρχίζουν τα μεγάλα του βάσανα. Η σχολή Ευελπίδων αρνείται να τον ξαναδεχτεί. Τον χαρακτηρίζει αντιφρονούντα και αναρχικό στοιχείο. Σε ηλικία 50 χρόνων, παντρεύεται, αλλά ούτε προλαβαίνει να χαρεί οικογένεια.
Συλλαμβάνεται από την κυβέρνηση Παπαδόπουλου και εκτίει τέσσερα χρόνια εξορίας σε διάφορα νησιά. Η υγεία του κλονίζεται άσχημα. Την υπόλοιπη ζωή του την περνάει με σοβαρά προβλήματα που τον ρίχνουν πολλές φορές στο κρεβάτι του πόνου.
Πεθαίνει στις 15 Φεβρουαρίου του 1989 στο Ρέθυμνο, σε ηλικία 75 χρόνων. Μέχρι το τέλος της ζωής του οραματιζόταν έναν κόσμο ειρηνικό, όμορφο με μια κοινωνία ιδεαλιστών.
Η εφημερίδα «Ακρόπολις» την περίοδο 1948-1949, αναφέρεται στην πατριωτική δράση της οικογενείας Μιαούλη. Υπάρχει και μια καλή αναφορά γι ́αυτόν σε ντοκιμαντέρ της ΕΤ1 που αναφέρεται στη Μάχη της Κρήτης.
Αναζήτησα για πολλές ώρες κάτι σχετικό για τον Ελευθέριο Μιούλη, ανατρέχοντας στα φύλλα του ημερήσιου τύπου της περιόδου που είχε πεθάνει. Δεν βρήκα τίποτα. Αν έλειπαν δηλαδή οι αναφορές στα βιβλία του Μάρκου Πολιουδάκη δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για τους δυο ήρωες.
Αυτοί ήταν οι αδελφοί Μιαούλη. Έκαναν το χρέος τους χωρίς να ελπίζουν σε διακρίσεις. Γι ́ αυτό ίσως και κανένας -ως όφειλε – δεν ασχολήθηκε με αυτούς εκτενέστερα. Σοβαρή παράλειψη που θα πρέπει κάποτε να αποκατασταθεί. Το οφείλουμε στη μνήμη αυτών των αφανών ηρώων.
