Μία σειρά σημαντικών αλλαγών αναμένεται να δρομολογηθούν μέχρι το καλοκαίρι του 2025 από το υπουργείο Δικαιοσύνης, οι οποίες θα αφορούν στην αναμόρφωση του ελληνικού κληρονομικού δικαίου. Όντας πλέον το πιο απαρχαιωμένο κομμάτι του αστικού κώδικα, με αναλλοίωτη σύσταση και λειτουργία εδώ και σχεδόν έναν αιώνα, οι επικείμενες μεταρρυθμίσεις στο κληρονομικό δίκαιο θα το εκσυγχρονίσουν και θα το απαλλάξουν από την προχειρότητα και την ανασφάλεια του παρελθόντος. Μία ειδική ομάδα εργασίας με επικεφαλής τον Απόστολο Γεωργιάδη, επίτιμο καθηγητή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκό και δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω, επεξεργάζεται τις αλλαγές που πρόκειται να ανακοινωθούν τους επόμενους μήνες, δίνοντας έμφαση στην καθιέρωση των κληρονομικών συμβάσεων και την αναμόρφωση του θεσμού της ιδιόγραφης διαθήκης, σύμφωνα με όσα ανέφερε σε συνέντευξη που παραχώρησε στην τηλεόραση CRETA και την Σώτια Πεντεδήμου, ο Κίμων Σαϊτάκης, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω.
Παράλληλα, οι εκτιμήσεις αφορούν στην προσθήκη ενός κληρονομικού δικαιώματος για συντρόφους ζωής, άτομα δηλαδή που δεν έχουν παντρευτεί ή συνάψει κάποιο σύμφωνο συμβίωσης. Επιπλέον, το ζήτημα της αποδοχής και της αποποίησης κληρονομιάς απασχολεί έντονα τον νομοθετικό κλάδο, οπότε δεν αποκλείεται να προκύψει και ένα νέο πλαίσιο απλοποίησης του υπάρχοντος. «Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Η ομάδα εργασίας με πρόεδρο τον επίτιμο καθηγητή και ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη διενεργεί τις εργασίες και αναμένεται να παραδώσει το σχέδιο περίπου την άνοιξη προς αρχές καλοκαιριού», σημείωσε ο κ. Σαϊτάκης, ο οποίος απαντώντας στην ερώτηση γιατί δεν υπήρχαν αλλαγές τόσα χρόνια είπε: «Το κληρονομικό δίκαιο έχει λειτουργήσει στη μεγάλη του εικόνα ικανοποιητικά. Ωστόσο υπάρχουν επιμέρους σημεία που χρήζουν παρεμβάσεων του νομοθέτη. Ένας κλάδος του αστικού δικαίου όπως το κληρονομικό δεν είχε μεγάλη μεταβλητότητα, γι’ αυτό ίσως δεν είχαν απασχολήσει και τον νομοθέτη σε εκτεταμένο επίπεδο».
Η πρωτοπορία των κληρονομικών συμβάσεων
Η καθιέρωση των κληρονομικών συμβάσεων είναι ίσως η μεγαλύτερη αλλαγή που θα επιφέρει το αναμορφωμένο κληρονομικό δίκαιο, μία πολύ σημαντική πρωτοβουλία, που θα θεσπιστεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα εξυπηρετήσουν και την αναμόρφωση του θεσμού των ιδιόγραφων διαθηκών, οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνότερα και σε πιο ευρεία κλίμακα. Ο κ. Σαϊτάκης επεξήγησε την έννοια των κληρονομικών συμβάσεων, αναδεικνύοντας τις διαφορές που υπάρχουν με τις διαθήκες. «Οι κληρονομικές συμβάσεις είναι συμβάσεις που καταρτίζονται όσο ζει ο κληρονομούμενος και αφορούν την περιουσία του, τη μελλοντική, μετά θάνατον διάθεση της περιουσίας του. Η βασική διαφορά ανάμεσα στην κληρονομική σύμβαση και τη διαθήκη είναι ότι η κληρονομική σύμβαση έχει δεσμευτικότητα, ενώ τη διαθήκη μπορείς να την ανακαλέσεις όποτε θες».
«Η σύμβαση προϋποθέτει ότι συναλλάσσονται δύο τουλάχιστον πρόσωπα. Όταν, για παράδειγμα, υπάρχει στην κληρονομιά μία επιχείρηση είναι κρίσιμο η επιχείρηση αυτή για να συνεχιστεί να καταλήξει σε έναν από τους κληρονόμους. Το υφιστάμενο σημερινό σύστημα της εξ αδιαθέτου διαδοχής, που καταλήγει η επιχείρηση εξ αδιαιρέτου σε περισσότερα πρόσωπα μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης. Με την κληρονομική σύμβαση μπορεί ο κληρονομούμενος εξ αρχής να συμφωνήσει με τους κληροδότες, ποιος θα αναλάβει την επιχείρηση. Αυτό είναι δεσμευτικό για όλους, δεν θα μπορεί να την προσβάλλει κανείς», ανέφερε ο κ. Σαϊτάκης.
«Η ιδιόγραφη διαθήκη δεν μπορεί να καταργηθεί»
Το μεγαλύτερο ίσως κομμάτι του κληρονομικού δικαίου σχετίζεται με τις ιδιόγραφες διαθήκες, για τη σύνταξη των οποίων απαιτείται ουσιαστικά και αποκλειστικά «χαρτί και μολύβι», γεγονός που αφήνει τη διαδικασία πολλές φορές εκτεθειμένη απέναντι σε πλαστογραφίες και προσπάθειες εξαπάτησης. Το μηδενικό κόστος ωστόσο και η ευκολία που χαρακτηρίζει τη διαμόρφωση μίας ιδιόγραφης διαθήκης είναι οι λόγοι, που ο θεσμός έχει διατηρηθεί για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο κ. Σαϊτάκης σημείωσε τις προϋποθέσεις για μία νόμιμη ιδιόγραφη διαθήκη: «Η ιδιόγραφη διαθήκη είναι η πιο διαδεδομένη μορφή διαθήκης στην καθημερινότητα του κληρονομικού δικαίου και ο πιο απλός τύπος διαθήκης. Το μόνο που απαιτεί για να είναι έγκυρη είναι να γραφεί με το χέρι, να υπογραφεί και να φέρει μία χρονολογία. Αυτό έχει το πλεονέκτημα της ευκολίας, της απλότητας και του μηδενικού κόστους, αλλά έχει και το σοβαρό μειονέκτημα ότι μπορεί κάλλιστα κάποιος εκ των υστέρων να κατασκευάσει μία διαθήκη, να εξαφανίσει μία υφιστάμενη διαθήκη και δεν γνωρίζουμε ούτε τις συνθήκες σύνταξης. Υπάρχει η δυνατότητα γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης, αλλά πολλές φορές δεν γίνεται. Το φαινόμενο των πλαστών διαθηκών είναι αρκετά διαδεδομένο».
Το νέο σύστημα του κληρονομικού δικαίου θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε διαμεσολάβηση συμβολαιογράφων, οι οποίοι θα διασφαλίζουν την εγκυρότητα της διαθήκης. «Η ιδιόγραφη διαθήκη δεν μπορεί να καταργηθεί προφανώς. Αυτό που μπορεί και πρέπει να γίνει είναι να τεθούν κάποιες προϋποθέσεις που διασφαλίζουν τη γνησιότητα της διαθήκης. Αυτό θα γίνει είτε με την εμπλοκή συμβολαιογράφων στη διαδικασία σύνταξης είτε θα καταστεί υποχρεωτική η φύλαξη των διαθηκών από συμβολαιογράφους, η οποία προβλέπεται και στην ισχύουσα νομοθεσία, αλλά ως προαιρετική», πρόσθεσε ο κ. Σαϊτάκης.
Οι υπόλοιπες μεταρρυθμίσεις και οι αντιδράσεις
Ένα από τα αγκάθια του νομικού συστήματος, που προκαλεί δυσκολίες σε χιλιάδες Έλληνες πολίτες είναι η διαδικασία αποδοχής και αποποίησης της κληρονομιάς, με τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες των τελευταίων ετών και τα συσσωρευμένα χρέη, να έχουν οδηγήσει σε χιλιάδες απορρίψεις υπερχρεωμένων κληρονομιών. «Ένας άλλος άξονας που έχει ακουστεί είναι επίσης το θέμα της αποδοχής και της αποποίησης, το οποίο είναι ένα ακανθώδες θέμα στην πράξη του κληρονομικού δικαίου. Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο των αποκλίσεων είχε διογκωθεί πάρα πολύ, δηλαδή πολλοί άνθρωποι αντί να μπουν σε διαδικασία αποδοχής κληρονομιάς, αποκλείονταν από αυτήν, γιατί μιλάμε για υπερχρεωμένες κληρονομιές. Επίσης πάρα πολλοί άνθρωποι έχαναν την προθεσμία τεσσάρων μηνών που προβλέπεται στον νόμο για την αποποίηση, με αποτέλεσμα να οφείλουν χρέη που έχουν κληρονομήσει», ανέφερε ο κ. Σαϊτάκης.
Σε δεύτερο χρόνο η ψηφιοποίηση των συστημάτων και η ένταξη νέων τεχνολογιών που θα εξυπηρετούν το κληρονομικό δίκαιο βρίσκονται, επίσης, ανάμεσα στις προβλέψεις της ειδικής ομάδας εργασίας που επεξεργάζεται την αναμόρφωση του αστικού κώδικα. «Μάλλον θα εισαχθούν νέες τεχνολογίες στο σύστημα, με τις διαθήκες να ανεβαίνουν σε κάποιο ψηφιακό χώρο αποθήκευσης (Cloud) και να υπάρχει βεβαιότητα ψηφιακής πιστοποίησης της χρονολογίας και της προέλευσής της. Μία άλλη πρόταση είναι η σύσταση κάποιας πλατφόρμας, όπως το gov.gr στην οποία θα μπορεί και μόνος του ο κάθε διαθέτης να ανεβάζει τη διαθήκη του», πρόσθεσε ο κ. Σαϊτάκης.
Αναφορικά με τις διαφωνίες που έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται απέναντι στο νέο σύστημα, ο κ. Σαϊτάκης επεσήμανε ότι αυτές σχετίζονται με το οικονομικό σκέλος, καθώς μία διαδικασία που ήταν πάντα δωρεάν, τώρα θα απαιτεί παράβολα προς τους συμβολαιογράφους και τους υπόλοιπους νομικούς συμβούλους που θα εμπλέκονται στη διαδικασία. Εντούτοις, ο κ. Σαϊτάκης τόνισε ότι το σχετικό παράβολο που θα προσκομίζεται για την υποβολή της διαθήκης δεν ξεπερνάει το κόστος που ενδεχομένως να απαιτούσε η αποποίηση της κληρονομιάς, με την αμοιβή του δικηγόρου να κοστίζει συνήθως μερικές εκατοντάδες ευρώ. «Η ρύθμιση έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις, γιατί κάτι το οποίο ήταν δωρεάν, τώρα θα έχει κάποιο κόστος. Το κόστος, ωστόσο, δεν νομίζω να είναι απαγορευτικό», σημείωσε ο κ. Σαϊτάκης.
Επιμέλεια: Γιάννης Κωστάκογλου
