• Ο Χρήστος Λεμονάκης, διευθυντής του Εργαστηρίου Διοικητικής Οικονομικής και Συστημάτων Αποφάσεων (ADEDS) του ΕΛΜΕΠΑ αναλύει στα «Ρ.Ν.» τις ανάγκες και τις προκλήσεις του Κρητικού Επιχειρείν σήμερα
• Χρήσιμα για τις επιχειρήσεις τα συμπεράσματα από την έρευνα για τον τουρισμό του Παρατηρητηρίου Δυτικής Κρήτης – Ανάγκη για έμφαση στα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά της Κρήτης
• «Το Ρέθυμνο έχει μεγάλη εποχικότητα και εξάρτηση από την τουριστική περίοδο, που κάνει πολλές επιχειρήσεις να είναι βιώσιμες μόνο το καλοκαίρι»
Μεγάλος ανταγωνισμός και χαμηλά περιθώρια κέρδους, υψηλά λειτουργικά κόστη, έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, φθορά από το ηλεκτρονικό εμπόριο, γραφειοκρατία και δυσκολία πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό είναι όλοι παράγοντες που μειώνουν τη ρευστότητα των μικροεπιχειρήσεων στην Κρήτη και θέτουν εμπόδια στην εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους σήμερα. Η μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω προβλήματα οδηγούν στην ανάγκη συνολικής αλλαγής κατεύθυνσης και αναπροσαρμογής όχι μόνο στον τρόπο λειτουργίας της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, αλλά και στον τρόπο που αυτή αναπτύσσεται, με έμφαση στην ανάδειξη νέων προϊόντων, στις συνεργασίες και στην ενίσχυση της ρευστότητας. Η ανάπτυξη αυτή πρέπει να γίνεται με όρους δημιουργίας και καινοτομίας, σύμφωνα με όσα σχολίασε μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο Χρήστος Λεμονάκης, διευθυντής του Εργαστηρίου Διοικητικής Οικονομικής και Συστημάτων Αποφάσεων (ADEDS) του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, ενός εργαστηρίου που ασχολείται με την βελτιστοποίηση των επιχειρησιακών δομών, τη διαχείριση κόστους και την ανάπτυξη μοντέλων βιώσιμης επιχειρηματικότητας, δηλαδή, με όλα όσα καθορίζουν την ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα της μικρής επιχείρησης. Το εργαστήριο συμμετέχει επίσης σε ετήσιες έρευνες του Παρατηρητηρίου Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, επιχειρώντας να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματα για τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις προκλήσεις των Κρητικών επιχειρήσεων, οι οποίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τον τοπικό τουρισμό. Όπως επεσήμανε ο κ. Λεμονάκης, «Η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα είναι αυτή που προσδίδει στην οικονομία της Κρήτης ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα», όμως αυτό το πλεονέκτημα κινδυνεύει να χαθεί αν δεν υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια αναπροσαρμογής. Ο κ. Λεμονάκης αναφέρθηκε σε ένα περιβάλλον «υψηλού λειτουργικού κόστους», σε «δυσκολία πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό» και σε μια αγορά εργασίας που «δυσκολεύεται να βρει προσωπικό». Η εξάρτηση από τον τουρισμό, που ξεπερνά το 65-70% του ΑΕΠ σε ορισμένες περιοχές του νησιού λειτουργεί συχνά ως δίκοπο μαχαίρι, καθώς τροφοδοτεί την οικονομική δραστηριότητα, αλλά ενισχύει και την εποχικότητα, την πίεση στις υποδομές και τη συγκέντρωση εισοδημάτων. Όπως τόνισε ο κ. Λεμονάκης, χρειάζεται «αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης» και ενίσχυση της βιώσιμης, συνεργατικής επιχειρηματικότητας.
Οι παθογένειες της μικροεπιχειρηματικότητας στην Κρήτη
Μία σειρά από οικονομικές και λειτουργικές παθογένειες επιβαρύνουν τον ρόλο των σημερινών μικρών επιχειρήσεων και θέτουν υψηλά εμπόδια στην εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους με αποτέλεσμα η οικονομική τους ανθεκτικότητα να τίθεται σε αμφισβήτηση και να μην θεωρείται δεδομένη, σύμφωνα με τον κ. Λεμονάκη: «Έχουμε υψηλό λειτουργικό κόστος στην Κρήτη, λόγω ενέργειας, ενοικίων και φορολογικών βαρών, τέλους επιτηδεύματος και δαπανών εργασίας». Το αυξημένο κόστος λειτουργίας συμπιέζει τα περιθώρια κέρδους, ιδιαίτερα για επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε ανταγωνιστικούς κλάδους όπως η εστίαση, το εμπόριο και οι τουριστικές υπηρεσίες. «Εκεί που υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός, τα περιθώρια κέρδους συρρικνώνονται», σημείωσε. Πέρα όμως από το κόστος, το σοβαρότερο ίσως πρόβλημα είναι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση. «Στην Κρήτη έχουμε πολύ μικρές επιχειρήσεις, δυσκολία πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό -, διότι ο παραδοσιακός τραπεζικός δανεισμός προϋποθέτει να έχεις πραγματικές διασφαλίσεις -, για να μπορείς να λάβεις δάνειο». Η έλλειψη ρευστότητας, σε συνδυασμό με το δυσμενές οικονομικό κλίμα, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. «Έχουμε μείωση ρευστότητας στις επιχειρήσεις. Θέλουμε να έχουμε κεφάλαια σε ευχέρεια, όσα περισσότερα έχουμε, τόσο πιθανότερο να έχουμε ανάπτυξη. Η ανάπτυξη σημαίνει και ανάπτυξη δραστηριότητας. Για να το διασφαλίσουμε αυτό σημαίνει ότι το επόμενο βήμα που θα κάνουμε δεν θα μας κλείσει και γιαυτό χρειαζόμαστε ρευστότητα». Επιπλέον, μία από τις πιο κρίσιμες παραμέτρους είναι η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού: «Υπάρχει δυσκολία προσέγγισης προσωπικού. Το προσωπικό τείνει και γίνεται πιο δυσεύρετο. Υπάρχουν επιχειρήσεις που ψάχνουν εργαζόμενους και δεν μπορούν να τους βρουν εύκολα». Το πρόβλημα συνδέεται τόσο με το δημογραφικό, όσο και με τη σταδιακή αύξηση των μισθολογικών απαιτήσεων. Ο διευθυντής του ADEDS υπογράμμισε επίσης πως το επιχειρηματικό τοπίο επιβαρύνεται επιπλέον από τη γραφειοκρατία και τον ανταγωνισμό του ηλεκτρονικού εμπορίου, που «έχει μειώσει τους τζίρους πανελληνίως» και «έχει μειώσει επίσης τις πωλήσεις στα φυσικά καταστήματα». Στο Ρέθυμνο, δε, «η μεγάλη εποχικότητα και εξάρτηση από την τουριστική περίοδο κάνει πολλές επιχειρήσεις βιώσιμες μόνο το καλοκαίρι».
Κατευθύνσεις αναπροσαρμογής και ανασχεδιασμού
Η συζήτηση για το μέλλον της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας στην Κρήτη, όπως ανέδειξε ο κ. Λεμονάκης, δεν μπορεί να περιοριστεί σε αποσπασματικές ενισχύσεις, αλλά απαιτεί αλλαγή κουλτούρας και μακροπρόθεσμη στρατηγική. «Πρέπει να αλλάξουμε το μοντέλο της ανάπτυξης και εκεί που έχουμε πολυδιάσπαση και πολύ μικρές επιχειρήσεις, να αναπτυχθεί σταδιακά μία κουλτούρα συνένωσης επιχειρήσεων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που θα δώσουν ένα κρίσιμο μέγεθος, απαραίτητο για να είναι ένα εγχείρημα βιώσιμο». Ο κ. Λεμονάκης αναγνωρίζει πως η «πολυδιάσπαση» των μικρών επιχειρήσεων εκφράζει την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του τόπου, ωστόσο πλέον «η νέα οικονομία που αναπτύσσεται απαιτεί προσαρμογή και ο μετασχηματισμός που επιχειρείται δεν έχει δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα». Όσον αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό, ο διευθυντής του Εργαστηρίου διατηρεί επιφυλάξεις, τουλάχιστον όσον αφορά τα περιθώρια απόσβεσης της επένδυσης σε αυτόν: «Ο ηλεκτρονικός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων, ενώ είναι εύηχος, στην πράξη έχει υψηλό κόστος και οι αναβαθμίσεις που γίνονται δεν επιστρέφουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Βλέπουμε ότι υπάρχει μία επιστροφή σε κάποια παραδοσιακά μοντέλα ανάπτυξης σήμερα». Κρίσιμη είναι επίσης η ανάγκη ανάπτυξης νέων προϊόντων και αναμόρφωσης των υφιστάμενων: «Πρέπει να εντοπίσουμε νέα προϊόντα, να αναμορφώσουμε υφιστάμενα και να βελτιώσουμε όχι μόνο την ποιότητα, αλλά και τις επιλογές. Ας μην έχουμε πολλές επιλογές, αλλά αυτές να τις υποστηρίζουμε με επάρκεια». Η βελτίωση της παραγωγικότητας, σύμφωνα με τον τον κ. Λεμονάκη, περνά μέσα από «κατάρτιση του προσωπικού» και καλύτερη προσαρμογή στις ανάγκες της αγοράς. «Η επιχειρηματικότητα, παρότι μικρή, πρέπει να έχει υψηλή παραγωγικότητα. Πρέπει να προσαρμοζόμαστε στις ανάγκες της αγορά, οφείλουμε να έρθουμε πιο κοντά στις νέες ανάγκες που δημιουργούνται». Ταυτόχρονα, ο κ. Λεμονάκης τόνισε την ανάγκη ενίσχυσης της πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό και ουσιαστικών κινήτρων για τους νέους επιχειρηματίες. «Η ανάπτυξη δεν έρχεται με τα λόγια, έρχεται με τα κεφάλαια», υπογραμμίζει, καλώντας το τραπεζικό σύστημα «να βελτιώσει τη ρευστότητα και να στηρίξει πραγματικά τις επιχειρήσεις». Η ρευστότητα, όπως επεσήμανε, δεν αφορά μόνο την επιβίωση, αλλά και τη μετάβαση σε πιο υπεύθυνη, βιώσιμη επιχειρηματικότητα: «Αυτή η ρευστότητα μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να βελτιώσουν τον τρόπο που διαχειρίζονται τα απόβλητα, τις οσμές, να βάλουν φίλτρα, να διαχειριστούν καλύτερα το προσωπικό, να αποκτήσουν μία κουλτούρα ανάπτυξης».
Τουρισμός, βιωσιμότητα και επιχειρηματικότητα – τα ευρήματα της έρευνας από το Παρατηρητήριο Τουρισμού
Το ADEDS συμμετείχε στη μεγάλη έρευνα για τον τουρισμό στη Δυτική Κρήτη για το καλοκαίρι του 2025, που συντόνισε το Παρατηρητήριο Τουρισμού Δυτικής Κρήτης, σε συνεργασία με το ΜΑΙΧ, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το ΕΛΜΕΠΑ και άλλους ακαδημαϊκούς φορείς. Η έρευνα προσέφερε μάλιστα σημαντικές ενδείξεις για τη σχέση του τουρισμού με τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα και τα νέα προφίλ επισκεπτών στην Κρήτη. Όπως σημείωσε ο κ. Λεμονάκης σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, «Ο τουρισμός εκφράζει γενικά υψηλή ικανοποίηση για το φυσικό μας κλίμα, τις παραλίες, τη γαστρονομία, τη φιλοξενία των ντόπιων. Το 2025 ήρθαν πιο υψηλού εισοδηματικού επιπέδου τουρίστες και στη Δυτική και στην Ανατολική Κρήτη». Παράλληλα, όμως, «υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια για το υψηλό κόστος υπηρεσιών στους χώρους εστίασης, φιλοξενίας και μεταφοράς, κυρίως στη Δυτική Κρήτη. Έχουμε συνωστισμό και συμφόρηση σε αρκετές περιοχές φυσικού κάλλους. Δεν έχουμε χώρους στάθμευσης, ανεπαρκείς υποδομές, δεν έχουμε ποδηλατόδρομους και πεζόδρομους. Υπάρχει ανάγκη για επαφή με το περιβάλλον και καλύτερη διαχείριση των επισκεπτών μας». Η έρευνα ανέδειξε επίσης ζητήματα βιωσιμότητας και υποδομών: «Χρειαζόμαστε βελτιώσεις στις υποδομές, πέρα από τον ΒΟΑΚ, πρέπει να γίνονται καθημερινές, συνεχείς παρεμβάσεις σε σημεία με μεγάλη προσέλευση κόσμου». Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στη διαχείριση απορριμμάτων, όπου «το σύστημα συλλογής θέλει βελτίωση» και «η κουλτούρα του πλαστικού πρέπει σταδιακά να μειωθεί». Παρά τα προβλήματα, η έρευνα δείχνει και θετικές τάσεις στο κομμάτι του τουρισμού: «Διαπιστώθηκε μία τάση σε ταξίδια μικρότερης χρονικής διάρκειας, αλλά μεγαλύτερης συχνότητας, επιτρέποντας στους επισκέπτες να έρθουν περισσότερες φορές μέσα στον χρόνο». Ο τουρισμός, έτσι, μετασχηματίζεται και προσφέρει νέες ευκαιρίες για μικρές επιχειρήσεις που εστιάζουν σε αυθεντικές εμπειρίες. «Έχουμε θετική αποτίμηση για τα θέματα πολιτισμού, ο πολιτισμός και η ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων συμβάλλει πολύ θετικά στην ανάδειξη του τόπου μας και της ιστορίας μας», επεσήμανε. Η σύνδεση της επιχειρηματικότητας με τον πολιτισμό, τα τοπικά προϊόντα και τη γαστρονομία αποτελεί, κατά τον κ. Λεμονάκη, το κλειδί για ένα νέο, διαφοροποιημένο μοντέλο τουρισμού. «Η περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτιστικής και γαστρονομικής ταυτότητάς μας, με έμφαση στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, μέσα από κατάλληλη εκπαίδευση και ενίσχυση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών μοντέλων, μπορεί να συνθέσει την επιχειρηματικότητα του μέλλοντος». Ο κ. Λεμονάκης βλέπει σε αυτόν τον μετασχηματισμό όχι μόνο μια οικονομική ευκαιρία, αλλά και μια πολιτισμική αναγέννηση: «Πρέπει να δώσουμε έμφαση σε μία μεθοδική ανάπτυξη μιας επιχείρησης που να έχει σαν βάση την ανάπτυξη των εργασιών με βιώσιμο τρόπο, διαχείριση των αποβλήτων και ενίσχυση των περιβαλλοντικών προτύπων», κατέληξε ο κ. Λεμονάκης.
