Άφησε εποχή η πρωτοβουλία του καθηγητή Ιωάννη Ευθ. Τσουδερού
Δυο αδέλφια, δυο σημαντικοί Ρεθεμνιώτες, δυο ανυπολόγιστες αξίες, ήταν ο Ανδρέας και ο Ιωάννης Ευθ. Τσουδερός.
Ο Ανδρέας πρόλαβε να γευτεί τη δικαίωση κάθε του πρωτοβουλίας και μέχρι τα στερνά του την αίσθηση ότι είναι πάντα χρήσιμος. Εδώ πρέπει να πιστωθούν στον Κωστή Καλλέργη (ΚΙΓΚ) οι τόσες προσπάθειες να είναι διαρκώς στην επικαιρότητα ο ευεργέτης του.
Για τον Ιωάννη φρόντισε μετά τον θάνατό του, η εκλεκτή του σύντροφος να προωθηθούν βιβλία του σε επιστημονικές βιβλιοθήκες. Και με τη συνεργασία της συνεχίζουμε τον αγώνα να μην ξεχαστεί μια τόσο σπουδαία μορφή που αδικήθηκε όμως τόσο πολύ στην επίγεια ζωή του.
Ειλικρινά δεν θυμάμαι πιο αδικημένο της πνευματικής ζωής του Ρεθύμνου από τον Ιωάννη Ευθ. Τσουδερό.
Έναν επιστήμονα που ενώ υποκλινόταν ο πνευματικός κόσμος στο έργο του, η πόλη του δεν τον αξιοποίησε όσο θα έπρεπε.
Δεν είναι άμοιρη ευθυνών και η πανεπιστημιακή κοινότητα. Είναι η μορφή του αξέχαστου καθηγητή που αρκετές φορές όταν μιλούσαμε συννέφιαζε από έναν κρυμμένο παράπονο που μας κάνει αυτή τη στιγμή τόσο αυστηρούς.
Ήταν κι αυτός θύμα της μισαλλοδοξίας που ακόμα δυστυχώς κρατάει τα κλειδιά καταξίωσης ενός πνευματικού δημιουργού.
Ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του Γιάννη Τσουδερού δεν τον άφησε να απολαύσει τα προνόμια που του εξασφάλιζε η άρτια επιστημονική του κατάρτιση.
Κι όμως εκείνος προτιμούσε τον παραγκωνισμό από την απόδοση τιμών με όρους. Τι κι αν ήταν ανιψιός πρωθυπουργού και στενός συγγενής προσωπικοτήτων της πολιτικής ζωής με μεγάλη πολιτική ισχύ. Δεν το εκμεταλλεύτηκε ποτέ κι ήταν περήφανος γι’ αυτό. Κανένας συμβιβασμός, καμιά κατά συνθήκη υμνολογία για να πετύχει οφέλη. Έμεινε άφθορος από τις απόπειρες της εξουσίας να τον εντάξουν στις «αυλές» τους. Κι έτσι απέκτησε τη βαθύτερη εκτίμηση της τοπικής κοινωνίας και σαν άνθρωπος.
Εκδηλώσεις προς τιμήν του
Σε λίγες περιπτώσεις πήρε την χαρά που εδικαιούτο. Τότε που μας κάλεσε να παρακολουθήσουμε την πρώτη του παράδοση στο Πανεπιστήμιο στην έδρα της Γλωσσολογίας, όταν το 2ο Λύκειο με πρωτοβουλία του Ζήνωνα Ζαννέτου και του συλλόγου καθηγητών του έκανε μια λαμπρή εκδήλωση στην αίθουσα του Λυκείου και στην αντάξια του εσπερίδα, που οργάνωσε με απόλυτη επιτυχία η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία και ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ρεθύμνου.
Η κατάμεστη αίθουσα στο Σπίτι του Πολιτισμού ήταν και μια επιδοκιμασία της πρωτοβουλίας αυτής.
Θυμόμαστε τον αξέχαστο καθηγητή, συγγραφέα, λαογράφο, του οποίοι κάποια έργα θεωρούνται από τα σημαντικότερα της ελληνικής γραμματολογίας να απολαμβάνει βαθειά συγκινημένος το άκουσμα από τα πιο έγκριτους να αναφερθούν στο έργο του επιστήμονες.
Αργότερα μας εκμυστηρεύτηκε τη χαρά του και την ικανοποίησή του που εκείνοι που συμμετείχαν στην εκδήλωση υπήρξαν στην πλειονότητά τους μαθητές του.
Ο συγγραφικός του πλούτος εξάλλου είχε αναδειχθεί επίσης στην έκθεση βιβλίου που είχε οργανώσει η Πολιτιστική Αναγέννηση στο Σπίτι του Πολιτισμού το 2012. Και ξεδιπλώθηκε επίσης κάθε του πτυχή και στην έκθεση που έγινε τον περασμένο Δεκέμβριο στον ίδιο χώρο.
Είναι μεγάλη η συμβολή του Γιάννη Ευθ. Τσουδερου στην ιστορία και στη λαογραφία, ενώ το ιστορικό του έργο εκτείνεται χρονολογικά από το 1500 έως και το 1924.
Αυτός πρώτος επανέφερε το θέμα να τιμάται η επέτειος της Εθνικής Παλιγγενεσίας με αναφορά στον Κουρκουλό, όπου υψώθηκε το πρώτο λάβαρο της επανάστασης πριν σμίξουν όλοι οι αγωνιστές στην Παναγία Θυμιανή.
Ο σοφός καθηγητής ποτέ δεν ισχυριζόταν κάτι χωρίς επαρκή και αδιαμφισβήτητη τεκμηρίωση.
Ήταν επίσης σημαντική η συμβολή του στη μελέτη της Ελληνικής Γλώσσας και συγκεκριμένα της δομής της. Χρόνια ολόκληρα δούλεψε από τον Όμηρο μέχρι τη νέα ελληνική και οι εργασίες του, εξαντλητικές ως προς την παράθεση παραδειγμάτων, δείχνουν την εξέλιξη της γλώσσας όχι σε επίπεδο λέξεων αλλά σε επίπεδο δομής.
Ίσως επειδή ο ίδιος γνώρισε την σκληρή όψη της ζωής με τον θάνατο του πατέρα του ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ανθρώπινη δυστυχία. Μάλλον γι’ αυτό έτρεφε μεγάλη συμπάθεια στους Μικρασιάτες του Ρεθύμνου και δεν το έκρυβε.
Ήταν αναμενόμενη τόση ευαισθησία, όταν από μικρός είχε βιώσει τις δυσκολίες της ζωής κι ήξερε τι σημαίνει αγώνας για επιβίωση με αξιοπρέπεια και δύναμη ψυχής.
Το ιστορικό του έργο
Η ιστορία τον συγκινούσε ιδιαίτερα κι αυτό φάνηκε στην πληρότητα της εργασίας του για την Ιστορία της Κρήτης και ειδικότερα του Ρεθύμνου 1536-1924 που εκδόθηκε το 1994.
Μας είχε βοηθήσει να κατανοήσουμε τη σπουδαιότητα του βιβλίου μια εισήγηση του Πανεπιστημιακού δρ. Παναγιώτη Παρασκευά που είχε τονίσει μεταξύ άλλων: «Αφορμές για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού υπήρξαν δύο, αφενός το γεγονός ότι δεν είχε γραφτεί μια ιστορία της περιόδου μετά 1898, και το έργο του Α. Νενεδάκη, Βουκέφαλοι, στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρεται στο Ρέθυμνο της τελευταίας περιόδου της Τουρκοκρατίας και ως το 1924, περίοδο του Μεσοπολέμου.
Σύμφωνα με τον Τσουδερό οι «Βουκέφαλοι» είναι ιστορικό μυθιστόρημα. Έχει ως κύριο γνώρισμά του σε σχέση με την ιστορία ότι κινεί τα ιστορικά – αληθινά πρόσωπα από τη σκοπιά της καρδιάς τους, της προσωπικής τους σκέψης, των προσωπικών ποικίλων προβλημάτων τους και των τραγικών διλημμάτων τους και τα καθιστά διαχρονικά σύμβολα. Η ιστορία αντιθέτως δεν κάνει αυτό το πράγμα, περιορίζεται μόνο στα γεγονότα και τον εσωτερικό τους λόγο.
Το βιβλίο του Τσουδερού όμως δεν είχε την αναμενόμενη θερμή υποδοχή που θα έπρεπε, για την μεγάλη ιστορική του αξία. Και αποτελούσε μια απολύτως έγκριτη πηγή, διότι ο συγγραφέας έζησε την περίοδο αυτή στο Ρέθυμνο, ως παιδί, και γνώρισε τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στο Ρέθυμνο, κατέγραψε τις μαρτυρίες τους, τις βίωσε εν πολλοίς, διότι πολλοί εκ των μαρτύρων ήταν συγγενείς και γνωστοί του που έζησαν όλη αυτή την ταραγμένη περίοδο και έτσι προσέδωσε στο βιβλίο την αξία ενός συνόλου μαρτυριών πολύτιμων για όποιον ερευνά τομείς της εποχής. Δεύτερον, όπου δεν γνώριζε πρόσωπα και πράγματα, κατέφυγε στον τοπικό τύπο και σε ζωντανές μαρτυρίες που του έδωσαν πολύτιμη ιστορική ύλη για όλα αυτά. Τρίτον έως το 1994 δεν υπήρξε για την περίοδο αυτή οτιδήποτε που να αποτελεί πραγματική έρευνα τόσο για την Κρήτη και δη το Ρέθυμνο προ και μετά του 1913 και ως το 1924. Ο Τσουδερός κατόρθωσε με αυτό το έργο του όλα αυτά και μας έδωσε μια αληθινή ιστορική πραγματεία της περιόδου, από την οποία ο ιστορικός ο μελετών εξειδικευμένα ζητήματα της Ρεθυμνιακής και Κρητικής ιστορίας θα πρέπει οπωσδήποτε να προστρέξει σε αυτό.
Με αυτά τα δεδομένα άλλη εικόνα σχηματίζει κανείς στο έργο του Νενεδάκη για το Ρέθυμνο της εποχής 1880-1924 και άλλη εντελώς άλλη στο έργο του Τσουδερού. Το πρώτο είναι λογοτέχνημα και ως τέτοιο μπορεί να έχει μικρή ή μεγάλη λογοτεχνική αξία που γι’ αυτήν θα μιλήσουν οι φιλόλογοι. Το έργο όμως του Τσουδερού είναι ιστορικό, αποδεικτικό και πολύ κατατοπιστικό και βασικό εργαλείο για όποιον ασχολείται με την ιστορία της Κρήτης και ιδιαίτερα του Ρεθύμνου. Υπήρξε ο πρώτος που ασχολήθηκε με την κρίσιμη αυτή εποχή της ιστορίας του Ρεθύμνου ανοίγοντας το δρόμο στους νεότερους να μελετήσουν πιο λεπτομερειακά και σε βάθος την περίοδο αυτή της πόλης μας και όχι μόνο.
Ειδικά στο θέμα των Τούρκων του Ρεθύμνου αναφορικά με το πώς αντέδρασαν στη νίκη του Κεμάλ επί των Ελλήνων το 1922 ο Νενεδάκης λέει άλλα, ο Γιάννης Μανούσακας του οποίου ο Τσουδερός ασπάζεται όσα λέει στο βιβλίο του «Ο χαλασμός» αναφέρει ότι χαροποιήθηκαν και έβγαλαν το μίσος που έκρυβαν από το 1918 κατά των Ελλήνων. Οι εφημερίδες της εποχής δεν λένε πολλά σε αυτό το θέμα, ενώ οι αντεκδικήσεις των Ρεθυμνίων επίσης δεν αναφέρονται πλην ενός φόνου στα ανατολικά της πόλης το 1922 σε μια προσπάθεια αντεκδίκησης. Όμως ο Μανούσακας αναφέρεται και σε αποκεφαλισμούς τουρκικών οικογενειών και σε συγκεκριμένες κουβέντες Τούρκων στα καφενεία για σφάξιμο των Ελλήνων στην Μ. Ασία γεγονότα που ναι μεν δεν φαίνονται γενικευμένα, ήταν όμως ενδεικτικά των προθέσεων των δύο στοιχείων. Ομοίως επίσης αποτυπώνει πολύ παραστατικά μέσω του Μανούσακα και πάλι την κατάσταση κατά την κατάρρευση του Μετώπου στο Ρέθυμνο με τον εξοπλισμό όλων και τις διαθέσεις του κόσμου έναντι του Βασιλιά και των φιλοβασιλικών με επίκεντρο την ιστορία με το βασιλόφρονα Τιμόθεο και τον γιγαντιαίο Κατριτζή. Η κατάσταση στην πόλη με την Επανάσταση του 1922 έγινε χαώδης, οι φυλακισμένοι απέδρασαν, συγκεντρώνονταν ένοπλοι, ταραξίες, ενώ η χωροφυλακή και ο Νομάρχης χάθηκαν και ευτυχώς ανέλαβαν την κατάσταση οι βενιζελικοί πολιτευτές και η ιδιωτική πρωτοβουλία, εμπόρων και άλλων, όπως ο Γαλερός, ο Ψαρρός, ο Λιαντρής, ο Γαλλιανός, ο Μαμαλάκης ο Λαμπρινός, και απεσοβήθησαν τα χειρότερα.
Περιγράφει επίσης τι έγινε στο Ρέθυμνο το 1922, πώς αντέδρασαν οι Τούρκοι και οι Έλληνες, πώς αντιμετωπίστηκαν οι πρόσφυγες της Μικρασίας, ποια πρόσωπα έδρασαν τότε, ο ρόλος των εφέδρων σε σχέση με τα ανταλλάξιμα ως το 1932, η αναχώρηση των Τούρκων το 1924. Αυτό όμως που φαίνεται σε όλο το βιβλίο του είναι η ανθρωπιά του Ρεθυμνίου πολίτη, του κόσμου της πόλης αυτής για την οποία σε πολλά σημεία αναφέρεται με καμάρι ο Τσουδερός, ανθρωπιά που δεν οδήγησε σε ακραίες ενέργειες κατά προσώπων ή κατά εθνοτήτων, όπως αλλού.
Ο Γιάννης Ευθ. Τσουδερός υπήρξε αριστερός συνειδητός σε όλη του ζωή και η ιδεολογία αυτή διαπνέει το έργο του αυτό. Παρά ταύτα δεν υπήρξε μονολιθικός ιδεολόγος, αλλά κριτικός νους όλων των εποχών που βίωσε και κατέγραψε, των σφαλμάτων όλων των παρατάξεων ανεξαιρέτως και κατέληξε στην παραδοχή ότι ο διχασμός είναι ο μέγας κίνδυνος του έθνους μας, της χώρας μας διαχρονικά και σε αυτή τη διχαστική πολιτική συνέβαλλαν τα εκάστοτε κόμματα και οι ηγεσίες τους σε συνδυασμό με την διχαστική επίσης πολιτική των μεγάλων δυνάμεων σε μια μικρή χώρα, τη δική μας. Έτσι ο Τσουδερός αίρεται πάνω από όλα αυτά και με καθαρό μάτι στα 1994 συμβουλεύει, διδάσκει καλύτερα όλους μας.
Η συμβουλή και διδαχή του Τσουδερού ποιο είναι το χρέος του Έθνους μας και που βρίσκεται η λύση στο πρόβλημά του κάνοντας μια διαχρονική ιστορική διαδρομή που δείχνει πόσους εχθρούς ιστορικά είχε και έχει και σήμερα η Ελλάδα, πώς έπεσε στα δίχτυα τους κατά καιρούς και πως μόνο με την Εθνική ενότητα θα μπορέσει να πορευτεί στα χρόνια που έρχονται».
Πρωτοβουλίες που ξάφνιασαν την Ευρώπη
Ανήσυχο πνεύμα ο Τσουδερός δεν σταματούσε να παίρνει θέση και σε διεθνή θέματα όπως αυτό των πυρηνικών όπλων. Και δεν περιοριζόταν στην απλή δημοσίευση αυτών των απόψεων στον τοπικό τύπο.
Ένα πρωινό έκπληκτος ο επιστημονικός και πνευματικός κόσμος του Ρεθύμνου είδε τον καθηγητή να πλησιάζει τον καθένα με ένα χαρτί ζητώντας την υπογραφή του.
Και το χαρτί περιείχε μια επιστολή προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ (!) που ανέφερε τα εξής:
«Αξιότιμε κύριε
Κατόπιν των κατά το τελευταίο ιδία δίμηνον αλληλοδιαδόχως υπογραφέντων και δημοσιευθέντων εις τον διεθνή τύπον εκκλήσεων κορυφαίων ατομικών επιστημόνων, φυσικών, βιολόγων, ιατρών και φιλοσόφων προς τον ΟΗΕ και τας Κυβερνήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων δια την κατάπαυσιν των πυρηνικών δοκιμών, αι οποία ενί λόγω αμέσως επιδρούν ουχί μόνον επί της υγείας των ανθρώπων επιφέρουσαι την λευχαιμίαν και τον καρκίνον , αλλά και επί των γεννήσεων ,καθίσταται πρόδηλον ότι έχομεν την υποχρέωσιν απέναντι και εαυτών και της ανθρωπότητος πάντες οι επιστήμονες να ενισχύσωσιν την κίνησιν ουχί μόνο υπέρ της καταπαύσεως των δοκιμών αλλά και της καταργήσεως των όπλων τούτων τοσούτον μάλλον καθ’ όσον μια τοιαύτη ενέργεια συνάδει αι προς την ιδιότητά μας ως πνευματικών ανθρώπων και προσδίδει ηθικόν περιεχόμενον εις την Κοινωνίαν της οποίας είμεθα οδηγοί.
Τούτου δε ένεκα υπογράφομεν σήμερον και ημείς, οι της Ρεθύμνης Κρήτης επιστήμονες το παρόν ως διαμαρτυρίαν άμα και έκκλησιν προς πάσας τας Κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων και προς Υμάς προσωπικώς και υποβάλλομεν την παράκλησιν όπως αφήστε πάσαν ευκαιρίαν δια να κινήσετε τον Ο.Η.Ε εις μίαν αποτελεσματικήν σταυροφορίαν δια την κατάργησιν του όπλου τούτου και την ειρηνικήν συνεργασίαν των λαών.
Διότι ως αντιλαμβάνεσθε και Υμείς η ανθρωπότης διατρέχει ήδη τον έσχατον των κινδύνων ,θα απετέλεση δε δια πάντα άνθρωπον έχοντα συναίσθησιν τούτου μάλιστα δε δια τον ΟΗΕ μέγα έγκλημα ασυγχώρητον κατά πάντα, πάσα άλλης της προαναφερθείσης ενέργεια.
Ο ΟΗΕ πατά τας απογοητεύσεις τας οποίας επροξένησε εις πλείστους λαούς εν οις και ο ιδικός μας χαίρει ακόμη μιας εκτιμήσεως η οποία ως πιστεύομεν δεν είναι άσχετος προς την ελπίδα των λαών ώστε εκ τούτου του λόγου να μη δύναται πλέον να αγνοηθεί ούτος.
Συνεχώς άλλωστε κατακτά ευρύτερον έδαφος η πεποίθησις ότι η πυρηνική φυσική καταλλήλως χρησιμοποιουμένη δύναται να οδηγήσει εις την ευτυχίαν των λαών . Η δε πεποίθησις αύτη εγείρει προς του ΟΗΕ ένα προσέτι λόγον ίνα καθίσταται αδήριτον το χρέος τούτο.
Ευελεπιστούτνες ότι ο ΟΗΕ θα ανταποκριθεί εις το χρέος τούτο, το οποίον ως εδείξαμεν εκπηγάζουν και εκ ζωτικής ανάγκης και προσδοκίας των Λαών αφορά κατ εξοχήν εις τούτον.
Διατελούμεν μετά τιμής» .
Αυτή την επιστολή περιέφερε ο Ιωάννης Τσουδερός από γραφείο σε γραφείο και οι υπογραφές έπεφταν χωρίς δεύτερη σκέψη. Και διαβάζουμε ποιοι ήταν αυτοί οι Ρεθεμνιώτες που τιμούσαν με τη στάση τους όχι μόνο την επιστήμη τους αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο.
«Οι επιστήμονες Ρεθύμνης
Οι Καθηγηταί
Ιωάννης Ευθ Τσουδερός, Ι, Παπαδογιωργάκης, Ανάργυρος Ακίλας, Δανάη Φιλιώτου Βιργινία Τζουλάκη, Εμμανουήλ Βογιατζάκης, Ευ. Ακτουδιανάκι Ευ. Πλαγιανάκου, Σπ. Παυλάκης, Στ Τουρνάκης, Κ. Δρακωνάκις, Μαν. Σταμαθιουδάκις , Κ. Στρατιδάκις, Εμ Δρετουλάκις Ανδρέας Ακτουδιανάκις Δ. Δαφέρμος Μ. Δρανδάκις Ν. Κοπανάκις Εμ. Μανουσακις, Γ. Μαθιουδάκις, Χρίστος Μακρης, Μ. Τυράκις, Γ. Βατζέλης, Παρ. Σουλίδης, Μ. Μανωλακάκι, Ε. Λαμπρινού, Αικ. Βαρδάκι, Π. Παπαδάκις, Ν. Δρανδάκις Γ. Βλάχος.
Οι Διδάσκαλοι
Ι. Σταματογιαννάκις, Μ. Ριτσάτος, Δ. Φασούλης, Δ. Ζαχαριουδάκις, Ελ. Δαφέρμος, Πην. Δασκαλάκι, Αλκ. Μανωλακάκι, Κ. Απανωμεριτάκις, Ειρήνη Νικολιδάκι, Ευ. Παπαγιαννάκις, Ελ. Φραγκελάκι, Αντ. Βόλακας, Νίκος Νιουράκις, Στυλ. Σαριδάκις, Κατζολιδάκι, Αικ. Παπαδαντωνάκι, Μ. Δρουλίσκου, Ευ. Ζαννουδάκι, Ελ Ριτσάτου, Όλγα Χ. Αντωνίου, Καλ. Διαμαντάκι, Δ. Ξεκαλάκις, Ευ. Χουρδάκι, Ειρ. Δρουδάκι, Μ. Μοράκι, Χ. Περάκι , Παντ.Φραιδάκις Ε Τζεδάκι, Αντ. Τζεδάκι Αναστ. Πλυμάκις, Μιχάλης Σκούληκας.
Οι Δικηγόροι
Γρ. Τζανουδάκις, Μιν. Σταυριδάκις, Δ. Μοάτσος, Εμμ. Τσιριμονάκις Γ. Παπαδάκις, Π. Φραιδάκις, Ι. Προκοπάκις, Σπ. Λίτινας, Δ. Μαμαλάκις, Ν. Δασκαλακις, Σ. Παγώνης, Π. Σιγανός, Κ. Ψαρρόκαλος, Ι. Σαρρής Ι. Μανουσέλης, Αντ. Λίτινας, Δ. Σμπώκος, Ευ. Δρανδάκις, Ν. Ανδρουλιδάκις, Ν. Μυλωνάκις, Ι. Φουντουλάκις, Μ. Παπαδάκις, Κ. Πετρακάκις, Α Καλαϊτζάκις Γ. Δρανδάκις, Ι. Κουδουμνάκις, Στ. Βεβελάκις, Κ. Αντωνάκις, Ι. Σφηνιας, Β. Σπανδάγος, Αρ. Κορωνάκις, Πολ. Τσάκωνας, Χρ. Πολυμίλης Ελ. Σκλαβάκις, Σπ. Ανδρουλιδάκις.
Οι Ιατροί
Γ. Ι. Τσουδερός, Γ. Αγγελιδάκις, Μ. Φουντουλάκις, Γ. Βουλγαράκις, Ν. Παπαδάκις, Ια. Σταυρουλάκις, Ν. Βογιατζής, Εμ. Φραγκεδάκις, Στ. Αναγνωστάκις, Ελ. Χαλκιαδάκις, Ανδρ. Αθανασίου, Ν. Βαρδάκις, Ευ. Δασκαλάκις, Μ. Χριστοφοράκις, Ν. Λυράκις, Γ. Χριστονάκις, Εμ. Β. Παπαδάκις, Α. Σφηνιάς, Ε. Λίτινας.
Οι Φαρμακοποιοί
Αν. Κούνουπας, Εμ. Κατσιμπράκις, Ν. Βολακάκις.
Οι Χημικοί
Ευ. Νησιανάκις.
Οι Μηχανικοί
Σ. Αγγελιδάκις, Α. Τσιχλης, Ι. Φραιδάκις, Χ. Αραχωβίτης.
Οι οδοντίατροι
Αθ. Σιγανού – Δρανδάκι, Γ. Βαρούχα -Δρανδάκι, Ελ. Αγγελιδάκι, Αφρ. Ζαμπετάκι.
Παραθέσαμε τον πίνακα των επιστημόνων που υπογράφουν για να έχουν ευκαιρία οι λόγιοι του τόπου μας για ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Με μια γύρα που λέμε, ένας και μόνο άνθρωπος κατάφερε να έχει τις υπογραφές όλης της επιστημονικής κοινότητας (είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως οι υπογράφοντες προέρχονται από όλες τις πολιτικές παρατάξεις). Και ο ίδιος να στείλει το υπόμνημα αυτό στον ΟΗΕ.
Το ιστορικό αυτό κείμενο δημοσίευσε πρωτοσέλιδο η εφημερίδα «Βήμα» την Τετάρτη 12 Ιουνίου 1957 με πηχιαίο τον τίτλο «Το Ρέθυμνον διεκνύει τον ανθρωπισμόν του – Ιστορική επιστολή των επιστημόνων του προς τον ΟΗΕ δια τα πυρηνικά όπλα».
Φυσικά δεν γνωρίζουμε για την τύχη της επιστολής. Αποτελεί πάντως ένα σαφές δείγμα της δυναμικής του Ιωάννη Ευθ. Τσουδερού ενός ανθρώπου που έλεγε με παρρησία τη γνώμη του κι ας το πλήρωσε με την απαξίωση εκείνων που όφειλαν να του αφήσουν τη θέση που εδικαιούτο στο πανεπιστήμιο.
Πλήρωσε κι αυτός με τον πιο σκληρό τρόπο την αφοσίωσή του στα ιδεώδη που έκανε στάση ζωής.
Ο Ιωάννης Ευθ. Τσουδερός έφυγε κι αυτός πλήρης ημερών.
Όταν πέθανε έγινε μια εκδήλωση προς τιμήν του από τον Σύλλογο Ρεθυμνίων το «Αρκάδι».
Ποτέ όμως δεν αξιοποιήθηκε ο συγγραφικός του πλούτος που είναι πολύτιμος. Κρίμα μεγάλο κρίμα.
