Το 2021 συμπληρώθηκαν 35 χρόνια από τον θάνατο του Ρεθεμνιώτη πολύπλευρου συγγραφέα, ιστορικού της τέχνης και μεταφραστή Παντελή Πρεβελάκη (1909–1986).
Η θεατρική γραφή ως δημιουργική δραστηριότητα αλλά και ως πεδίο κριτικού αναστοχασμού κέντρισε το ενδιαφέρον του συγγραφέα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Όντας πεπεισμένος για τον καίριο ρόλο των συγγραφέων στην ευδοκίμηση του θεάτρου ως «σοβαρής πνευματικής προσπάθειας», αφιέρωσε σημαντικό μέρος του έργου του στη συγγραφή και τη μετάφραση θεατρικών έργων για να ενισχύσει το αρχαίο, νεοελληνικό και ευρωπαϊκό δραματολόγιο στην Ελλάδα.
Η θεατρική του πλευρά ωστόσο, θεωρούνταν για πολλά χρόνια αρκετά παραγνωρισμένη, κάτι το οποίο δείχνει να αναθεωρείται το τελευταίο διάστημα. Μελέτες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας, καθώς και σκηνικές απόπειρες, δείχνουν ότι το θεατρικό του έργο αποτελεί έναν «ανεξερεύνητο κόσμο», ο οποίος έχει έρθει ο καιρός να ερευνηθεί και να αναγνωριστεί.
Στο «κενό» αυτό, στόχευσε το διήμερο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις 13 και 14 Μαΐου στο Ρέθυμνο, με τίτλο «Ο Παντελής Πρεβελάκης και το θέατρο». Διοργανώθηκε από το εργαστήριο Θεάτρου Κινηματογράφου Μουσικής του τμήματος Φιλολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης, σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Κρήτης και το Καλλιτεχνικό Ερευνητικό Σωματείο Αντίβαρο. Την οργάνωση του συνεδρίου ανέλαβε ο επίκουρος καθηγητής Θεατρολογίας στο πανεπιστήμιο Κρήτης, Μανώλης Σειραγάκης.
Ο ίδιος, μιλώντας στα «Ρ.Ν.» σχολίασε ότι επειδή έχουμε εντυπωσιαστεί όλοι από το πεζογραφικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη, το θεατρικό του κομμάτι είναι λίγο «υποτιμημένο και λιγότερο ερευνημένο ή κατά καιρούς θεωρήθηκε αρχικά ότι δεν ήταν εξαιρετικά πετυχημένο». «Αυτό φαίνεται όμως να μην ισχύει τελικά», όπως ανέφερε.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «Φαίνεται ότι τα έργα του είχαν διακυμάνσεις και ήταν άνισα. Άλλα είχαν υψηλή ποιότητα άλλα λιγότερο, άλλα δεν εκτιμήθηκαν στην ώρα τους, στην εποχή τους, άλλα ξεπεράστηκαν από την εποχή τους, καθώς έγραφε με έναν στυλ που η εποχή του δε μπορούσε να το αναγνωρίσει και να το δεχθεί και επομένως το θεατρικό έργο του είναι ένας κόσμος ολόκληρος, σχεδόν ανεξερεύνητος. Πρέπει να το δούμε. Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει αυτό το συνέδριο. Συχνά αναθεωρούμε την εικόνα μας και την ιδέα μας για τα έργα πολλών συγγραφέων, υπάρχει δηλαδή ένα «χρηματιστήριο αξιών» στους συγγραφείς, που άλλες φορές ένας συγγραφέας που είχαμε πάρα πολύ περί πολλού αρχίζει να φθίνει και να μη θεωρείται τόσο σημαντικός, να ανέρχονται άλλα ονόματα, να ξαναβλέπουμε παλιούς συγγραφείς κοκ. Ο Πρεβελάκης είναι μια τέτοια περίπτωση. Με αφορμή τα 35 χρόνια που συμπληρώθηκαν το 2021 από τον θάνατό του, αποφασίσαμε με το Σωματείο Αντίβαρο να του αφιερώσουμε μια σειρά από δράσεις και εκείνη τη χρονιά παραγγείλαμε την παραγωγή ενός έργου που δεν είχε παιχτεί ποτέ μέχρι τότε, του Μίμου. Έγινε η παράσταση αυτή στα Χανιά στο πλαίσιο του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία καθώς ήταν μια διεθνής συμπαραγωγή. Φέτος πραγματοποιούμε αυτό το συνέδριο και είναι τιμητικό για εμάς ότι είχαμε συμμετοχές και από το εξωτερικό που δείχνει ότι ο Πρεβελάκης είναι ένας άνθρωπος που ελκύει διεθνές ενδιαφέρον με τη δουλειά του και αυτό είναι ευχάριστο και τιμητικό για την πόλη μας».
Στο πλαίσιο του συνεδρίου, εγκαινιάστηκε την Παρασκευή στον χώρο της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης, φωτογραφική έκθεση με τεκμήρια από τα ανεβάσματα θεατρικών έργων, συμπεριλαμβανομένων χειρόγραφων, φωτογραφιών, προγραμμάτων, όπως και του προσωπικού γραφείου του Παντελή Πρεβελάκη.
Την επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβε η Ελένη Κωβαίου, υπεύθυνη σπάνιων βιβλίων και αρχείων της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ ο σχεδιασμός είναι της Νίκης Πετράκη, υπεύθυνης εργαστηρίου Συντήρησης σπάνιων βιβλίων και αρχείων της βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου Κρήτης.
Η κ. Ελένη Κωβαίου, αναφερόμενη στην έκθεση και στη σχέση του Παντελή του Πρεβελάκη και του έργου του με το θέατρο, αλλά και με το πανεπιστήμιο Κρήτης, επισημαίνει μεταξύ άλλων: «Στόχος της έκθεσης είναι η ανάδειξη της θεατρικής διαδρομής του Παντελή Πρεβελάκη, επισκιασμένης σήμερα από την απήχηση του αειθαλούς Χρονικού μιας πολιτείας και του κριτικού του έργου για τον ποιητή και το ποίημα της Οδύσσειας. Πολύπλευρη προσωπικότητα ο ίδιος, ξεκίνησε τη θεατρική του σταδιοδρομία φλερτάροντας στο μονόπρακτό του «Ο Μίμος» (1928) με ισχυρά δυτικά πρότυπα, ενώ εισήγαγε και ενδιαφέρουσες σκηνικές λύσεις με το δεύτερο δράμα του τη Μοναξιά (1937). Ο ίδιος πριν πεθάνει το 1986 κληροδότησε στη βιβλιοθήκη του πανεπιστήμιου Κρήτης την προσωπική βιβλιοθήκη του, ενώ το πολύτιμο αρχείο του δωρίθηκε το 1993 από την οικογένειά του σ’ αυτή. Από αυτό το πολύτιμο κληροδότημα, με την αξιοποίηση και των πληροφοριών του διαδικτύου, προβάλλονται σήμερα τα πολύτιμα τεκμήρια θεατρικής του διαδρομής καλώντας μας σε αναστοχασμό, μελέτη και αναπροσδιορισμό του έργου του».
Στην έκθεση απεύθυναν χαιρετισμούς ο Αντιπρύτανης Οικονομικών και Υποδομών του Πανεπιστημίου Κρήτης, Κωνσταντίνος Σπανουδάκης και ο Αντιδήμαρχος Καθημερινότητας Πόλης και Προαστίων του Δήμου Ρεθύμνης Θωμάς Κρεβετζάκης, ενώ την εναρκτήρια ομιλία έκανε η Κυριακή Πετράκου από το τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), η οποία ανέλυσε λεπτομερώς και με χρονολογική σειρά τα έργα του Παντελή Πρεβελάκη.
Ειδικότερα, κατά τον χαιρετισμό του ο αντιπρύτανης Κωνσταντίνος Σπανουδάκης ανέφερε: «Οι χαιρετισμοί που πολύ συχνά καλούμαστε να απευθύνουμε σε συνέδρια και ημερίδες όπως αυτή, είναι χρήσιμοι και ίσως απαραίτητοι υπό μια πολύ συγκεκριμένη έννοια. Υπό την έννοια ότι η ευρύτερη κοινωνία και η ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα κατά κάποιον τρόπο συναινεί, ευλογεί, επαινεί, συμμετέχει σε ένα εξειδικευμένο επιστημονικό αντικείμενο. Είμαι ιδιαιτέρως χαρούμενος που ο καλός φίλος και συνάδελφος Μανώλης Σειραγάκης μου δίνει την ευκαιρία να απευθύνω αυτόν τον χαιρετισμό. Αυτή η εκδήλωση γίνεται σε έναν πολύ κατάλληλο χώρο γιατί εδώ φυλάσσεται το αρχείο του Πρεβελάκη και αν η ψυχή του είναι επί γης, σίγουρα σε αυτά τα μέρη θα ίπταται. Ήταν πολυσχιδής προσωπικότητα, διέθετε σε κάθε περίπτωση την κριτική οξύνοια που απαιτείται και δοκίμασε νωρίς τη γραφή του στο θέατρο. Και το θέατρο είναι μια γραφή που δίδει μοναδικές δυνατότητες που δε μπορούν να δώσουν άλλα λογοτεχνικά είδη. Ήθελα λοιπόν να ευχαριστήσω τους διοργανωτές για την προσοχή με την οποία διοργάνωσαν αυτό το γεγονός. Τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να παρακολουθήσω ως ερασιτέχνης εραστής τις δραστηριότητες του Μ. Σειραγάκη και ομολογώ ότι έχω χάσει τον λογαριασμό».
Από την πλευρά του, ο αντιδήμαρχος Θωμάς Κρεβετζάκης τόνισε ότι: «Μια εξαιρετική πρωτοβουλία μετουσιώνεται σήμερα σε πράξη με την υποστήριξη της Βιβλιοθήκης και των Εργαστηρίων Θεάτρου, Κινηματογράφου και Μουσικής Πανεπιστημίου Κρήτης. Με εμπνευστή τον άξιο ακαδημαϊκό και αγαπητό στην τοπική κοινωνία συμπολίτη καθηγητή του Πανεπιστημίου μας Μανώλη Σειραγάκη και της συνδρομή της Ομάδας Αντίβαρο, που επί σειρά ετών εμπλουτίζει με τις ποιοτικές παραγωγές της το πολιτιστικό γίγνεσθαι του Ρεθύμνου, το θεατρικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη αποκαλύπτει τη δυναμική του, ανασυγκροτείται και επικαιροποιείται με αναστοχαστική πρόθεση και ενδοσκοπική διάθεση. Εξειδικευμένοι ακαδημαϊκοί και επιστημονικά στελέχη από το ΕΚΠΑ, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών και το Ελληνικό Ανοιχτό πανεπιστήμιο, θα μοιραστούν μαζί μας, στο πλαίσιο των εργασιών του Διεθνούς Επιστημονικού συνεδρίου μέρος του πνευματικού πλούτου που μας κληροδότησε ο ακαδημαϊκός, ο λογοτέχνης, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, μελετητής της τέχνης, δοκιμιογράφος αλλά πάνω απ’ όλα γνήσιος Ρεθεμνιώτης, Παντελής Πρεβελάκης. Κι έχει ιδιαίτερη αξία για μας τούτο το εγχείρημα, αφού συμβαίνει συχνά οι μεγάλοι δημιουργοί να μην απολαμβάνουν την πάνδημη αναγνώριση και αποδοχή του έργου τους, στον τόπο που τους γέννησε . Ως ένα βαθμό λοιπόν, η συνάντηση μας αυτή εκπληρώνει τη συλλογική μας επιθυμία, να γνωρίσουμε καλύτερα και να εκτιμήσουμε όπως της αξίζει, μια προσωπικότητα που σφράγισε με τον πιο αυθεντικό και ανθεκτικό στο χρόνο, τρόπο, την ιστορία των ανθρώπων του Ρεθύμνου: Τον Πρεβελάκη που μέσα από τα έργα του ύμνησε τις αρετές, την αρχοντιά, τη σεμνότητα, την ευγένεια αλλά και τον ηρωισμό, το θάρρος και τη λευτεριά συνδέοντας τις με τη γενέθλια πόλη του που δεν έπαψε ποτέ να κουβαλά, ως ιερό φορτίο, στην ψυχή του, σαν ένα πρόσωπο με μνήμη, επιθυμίες όνειρα και πίκρες, σαν ένα σύμβολο και ιδανικό μαζί. Η ιδιότητα του ως θεατρικός συγγραφέας είναι η λιγότερο φωτισμένη. Γεγονός που προσδίδει επιπλέον αξία στις επιστημονικές παρεμβάσεις που θα μας μυήσουν στο πάθος, τη δραματουργία, τους ποικίλους συμβολισμούς, το ρεαλισμό, το ήθος και το έθος του Πρεβελάκη. Είμαι βέβαιος πως τούτη η θαλερή πρόκληση της γόνιμης συνομιλίας και της πάλλουσας συνδιαλλαγής μας με το πολιτιστικό και κοινωνικό παρελθόν του Ρεθύμνου, θα τύχει θερμής αποδοχής, αφού μας προσφέρει τη δυνατότητα να απομυζήσουμε τα οφέλη που είναι διάχυτα στο θεατρικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Μαζί με τις ευχές και τους θερμούς χαιρετισμούς του Δημάρχου Ρεθύμνης Γιώργη Μαρινάκη, σας καταθέτω κι εγώ τις δικές μου ευχές, κι ένα ακόμη πιο θερμό καλωσορίσατε! Σας ευχαριστώ εκ μέρους του Ρεθύμνου για την προσφορά σας στον πολιτισμό και για την ευκαιρία που μας προσφέρετε να καθησυχάσουμε, έστω και αργά, την ανησυχία του Παντελή Πρεβελάκη που την κατέθεσε στο «Χρονικό» λέγοντας: «Γράφω όλα τούτα κι έχω το φόβο μέσα μου μήπως ο σημερινός που δεν τα ξέρει τα καταφρονέσει και βρει πως είναι χαμένος κόπος να τα διαβάζει».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 13 Δεκεμβρίου 2022, με τις ώρες λειτουργίας να είναι από Δευτέρα – Παρασκευή 9:00-15:00 και τα απογεύματα μετά από συνεννόηση με τη Βιβλιοθήκη.
Το συνέδριο συνεχίστηκε και το Σάββατο 14 Μαΐου στην Αίθουσα του Φοιτητικού Πολιτιστικού Κέντρου «Ξενία», όπου πραγματοποιήθηκαν ομιλίες από καθηγητές /-τριες, αλλά και μεταδιδακτορικούς φοιτητές/τριες του πανεπιστημίου Κρήτης, του Εθνικού Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών, του Αριστοτελείου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, του Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας και του Πανεπιστημίου της Ρώμης «Tor Vergata», ενώ ολοκληρώθηκε με μια θεατρική παράσταση της ομάδας Αντίβαρο σε σκηνοθεσία και διασκευή του Μανώλη Σειραγάκη.
