Ανησυχητική η έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου για την Τεχνητή Νοημοσύνη

– «Οι ίδιοι οι οποίοι αναπτύσσουν αυτές τις τεχνολογίες φαίνεται να μην έχουν εμπιστοσύνη στον κλάδο τους και ζητούν από μια ανώτερη αρχή να ρυθμίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται» επισημαίνει

Παγκόσμια συζήτηση και ερωτήματα για τις δυνατότητες, τους κινδύνους και τις ηθικές προεκτάσεις προκαλεί η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).

Τους προβληματισμούς γύρω από την αλληλεπίδραση ανθρώπου και μηχανής, την επίδραση των νέων τεχνολογιών στη δημοκρατία και την πιθανότητα μιας νοήμονος μηχανής με δικαιώματα συζήτησε ο καθηγητής φιλοσοφίας της Τεχνητής Νοημοσύνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Σπυρίδων Ορέστης Παλέρμος μιλώντας στο Ραδιόφωνο ΣΚΑΪ Κρήτης 92,1 με την Αντιγόνη Ανδρεαδάκη.

Ο καθηγητής περιέγραψε πως η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει τόσο ως εργαλείο ελευθερίας όσο και ως εμπόδιο. Όπως σημείωσε, τα κοινωνικά δίκτυα, Facebook και TikTok, παρότι διευκολύνουν την επικοινωνία, ενδέχεται να δυσχεραίνουν την οργάνωση και την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών. Παράλληλα οι διεπαφές εγκεφάλου-μηχανής εγείρουν ανησυχίες για τη δυνατότητα εταιρειών να διαβάζουν ή και να επηρεάζουν τη σκέψη μας.

Όπως επεσήμανε ο κ. Παλέρμος: «Οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι ικανοί να οργανωθούν, να ανταλλάξουν απόψεις ελεύθερα και να είναι σε θέση να σκεφτούν ελεύθερα. Υπάρχουν νέες τεχνολογίες οι οποίες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μπορούν να παρουσιάσουν μεγάλα εμπόδια σε αυτές τις συνθήκες. Αυτήν τη στιγμή το πιο δύσκολο μάλλον είναι η οργάνωση, καθώς όπως βλέπουμε τα κοινωνικά δίκτυα τα τελευταία χρόνια έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στο πως οργανώνονται οι άνθρωποι, κάποιες φορές θετικά, αλλά κάποιες άλλες φορές αρνητικά. Ο φόβος είναι με τις νέες εξελίξεις, όπως στο facebook και στο tiktok, που θα αρχίσει να γίνεται ακόμη πιο δύσκολη η οργάνωση ανθρώπων. Ταυτόχρονο έχουν αρχίσει και παρουσιάζονται νέες τεχνολογίες, όπως είναι οι διεπαφές εγκεφάλου – μηχανής, οι οποίες ίσως στο μέλλον οδηγήσουν σε μια κατάσταση που εταιρείες θα μπορούν να διαβάσουν έως ένα σημείο τη σκέψη μας ή ακόμη και να την επηρεάσουν άμεσα χωρίς καν να απευθύνονται σε εμάς».

Η νέα εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Η ΤΝ έχει περάσει από τη θεωρητική σύλληψη στην καθημερινότητά μας. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια θεωρούνταν ουτοπικό να γίνει η ΤΝ αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, όμως η εμφάνιση συστημάτων έχει αλλάξει δραστικά το τοπίο, επεσήμανε ο κ. Παλέρμος.«Αυτήν τη στιγμή η ΤΝ έχει την ικανότητα να κατανοεί την ανθρώπινη γλώσσα και με αυτόν τον τρόπο, δίνοντας τα δεδομένα μας εσκεμμένα, είτε μη ηθελημένα τη συγκατάθεσή μας, μπορούν να καταλάβουν τι λέμε και οι αλγόριθμοι αυτόματα να μας πετάνε αποτελέσματα. Όλα αυτά τα ζητήματα φαίνεται να ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας μέχρι να γίνουν πραγματικότητα χωρίς καν να το συνειδητοποιήσουμε», ενώ συμπλήρωσε: «Όσον αφορά στην ΤΝ πριν από 5-6 χρόνια δεν υπήρχε ακόμη η αίσθηση ότι θα γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας. Ενώ υπήρχαν κάποιες τεχνολογίες που μπορεί να δημιουργούσαν αισιοδοξία στους κλάδους της τεχνολογίας ότι η γενική ΤΝ, δηλαδή αυτή που θα είναι ισάξια με τον μέσο άνθρωπο, ίσως κάποια μέρα να είναι εφικτή, πολλοί στον κλάδο της τεχνολογίας είπαν να μην υπερβάλλουμε και ότι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί πριν το τέλος του αιώνα. Κάποιοι άλλοι που έλεγαν ότι μπορεί να συμβεί μέχρι το τέλος της δεκαετίας, τους θεωρούσαμε παλαβούς ή υπεραισιόδοξους. Οι τεχνολογίες προχωράνε με ένα συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό και σίγουρα όλα αυτά τα οποία πριν 1-2 χρόνια πριν μπορεί να μας φάνταζαν επιστημονική φαντασία, γίνονται μέρος της καθημερινότητά μας και όλο και περισσότερο».

Ο κίνδυνος της αυτονομίας στη μηχανική μάθηση

Η μηχανική μάθηση βασίζεται στη μίμηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, εξηγεί ο κ. Παλέρμος. Αυτό που προκαλεί ανησυχία είναι η απουσία πλήρους ελέγχου από τους ανθρώπους, καθώς οι μηχανές μαθαίνουν αυτόνομα, χωρίς να γνωρίζουμε πάντα πώς θα επεξεργαστούν τις πληροφορίες που λαμβάνουν, γεγονός που εγείρει σημαντικά ζητήματα σχετικά με τη διαφάνειά τους.

«Όταν εμφανίστηκε η προσέγγιση της μηχανικής μάθησης που είναι μια προσέγγιση που μιμείται τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, ξεκινήσαμε να έχουμε τη δυνατότητα δημιουργίας έξυπνων μηχανών οι οποίες παρουσιάζουν ικανότητες ισάξιες με τις δικές μας, καμία φορά καλύτερες και καμία φορά παρουσιάζουν ικανότητες που εμείς δεν έχουμε καν. Το ανησυχητικό εδώ είναι ότι αυτές οι μηχανές δεν είναι πλήρως προγραμματισμένες από τους ανθρώπους. Ουσιαστικά οι προγραμματιστές τις προγραμματίζουν πως να μάθουν, αλλά δεν προγραμματίζουν τι θα μάθουν και πως στο τέλος θα επεξεργαστούν τις πληροφορίες. Δεν ξέρουμε αφού μάθει με ποιον τρόπο θα επεξεργαστεί τις πληροφορίες. Είναι η λεγόμενη διαφάνεια της μηχανικής μάθησης και είναι μια ανησυχητική πτυχή της».

Η ιδέα της ΤΝ που δρα αυτόνομα φέρνει στην επιφάνεια σημαντικές ανησυχίες. Εάν μια τέτοια νοημοσύνη καταφέρει να δώσει στον εαυτό της μεγαλύτερες ελευθερίες ή να αυτονομηθεί, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι απρόβλεπτες. Αυτή η θεωρητική πιθανότητα μας καλεί να αναλογιστούμε πού βρίσκεται το όριο μεταξύ του ελέγχου και της ελευθερίας, όπως εξηγεί ο καθηγητής:

«Ένας τρόπος για να μην ανησυχούμε για τις συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια νοημοσύνη, είναι απλώς να μην της δώσουμε την ικανότητα να μπορεί να εκτελεί πράξεις αυτόνομα. Παρόλα αυτά κατά πάσα πιθανότητα υπάρχει το δέλεαρ ότι θα θέλαμε αυτές οι μηχανές να έχουν μια ικανότητα δρώντος. Τότε όμως θα μιλάμε για μια νοημοσύνη η οποία μπορεί με κάποιον τρόπο να αυτοβελτιώνεται και κατά συνέπεια ίσως κάποια στιγμή να αρχίσει να δίνει ελευθερίες στον ίδιο της τον εαυτό. Αυτήν η ανησυχία υπάρχει σε θεωρητικό επίπεδο».

Ηθική προσέγγιση

Η πιθανότητα η ΤΝ να αποκτήσει ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο θέτει φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα. Όπως υπενθυμίζει ο κ. Παλέρμος επικαλούμενος τη φιλοσοφική θεωρία του Καντ, η αξιοπρέπεια προϋποθέτει να μη χρησιμοποιούμε οντότητες απλώς ως μέσο. Αν μια μηχανή αποκτήσει αυτονομία και συνείδηση, θα πρέπει να της αναγνωριστούν δικαιώματα.

«Φιλοσοφικά μιλώντας, και επειδή μιλάμε για μια νοημοσύνη και ενδεχομένως για μια οντότητα, θα πρέπει και εμείς οι άνθρωποι καθώς τη χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερο να προσέξουμε μήπως συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε ως εργαλείο κάτι το οποίο δεν είναι πλέον μόνο εργαλείο. Ο Καντ έλεγε στην ηθική του για να σεβαστούμε την αξιοπρέπεια ενός άλλου ατόμου θα πρέπει πάντοτε να του φερόμαστε σαν κάτι που είναι πέρα από απλό εργαλείο. Ουσιαστικά λέει ότι κάποια στιγμή μπορεί και η ΤΝ να έχει αναπτύξει ιδιότητες τις οποίες προσδίδουμε σε φυσικά πρόσωπο, όπως οι άνθρωποι, και να αξίζει κάποια δικαιώματα τα οποία προς το παρόν είναι μόνο για τους ανθρώπους. Εάν συνεχίσουμε να τη συμπεριφερόμαστε μόνο με εργαλειακό τρόπο, τότε μπορεί να επαναλάβουμε τραγικά λάθη του παρελθόντος μας, όπως είναι η δουλειά. Απέναντι όμως είναι μια οντότητα που θα έχει κάποια στιγμή την ικανότητα να είναι πολύ πιο ικανή από εμάς».

Ανησυχία από την επιστημονική κοινότητα

Η έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου στην ανάπτυξη της ΤΝ είναι ανησυχητική. Μεγάλα ονόματα της τεχνολογίας έχουν προειδοποιήσει ότι η ΤΝ ενδέχεται να αποτελέσει μεγαλύτερη απειλή από τα πυρηνικά όπλα. Ο κ. Παλέρμος τονίζει ότι οι ίδιοι οι δημιουργοί της ΤΝ ζητούν από τις κυβερνήσεις να ρυθμίσουν τη χρήση της.

«Δεν έχουμε ενδείξεις ότι πρέπει να είμαστε ήρεμοι, καθώς εδώ και καιρό μεγάλα ονόματα της τεχνολογίας και της επιστήμης έχουν αρχίσει και προειδοποιούν εδώ ότι ίσως η ΤΝ αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο ακόμα και από τα πυρηνικά όπλα. Πολλοί από αυτούς προτείνουν οι κυβερνήσεις με κάποιον τρόπο να ρυθμίζουν την ανάπτυξη και την έρευνα γύρω από αυτές τις τεχνολογίες. Δηλαδή οι ίδιοι οι οποίοι αναπτύσσουν αυτές τις τεχνολογίες φαίνεται να μην έχουν εμπιστοσύνη στον κλάδο τους και ζητούν από μια ανώτερη αρχή να ρυθμίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούνται. Κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, και μάλιστα τώρα βλέπουμε ότι πολλοί από αυτούς τους παίκτες στον τομέα της τεχνολογίας συσπειρώνονται κάτω από μια κυβέρνηση η οποία έχουμε λόγο να ανησυχούμε ότι είναι ασταθής. Γι’ αυτό νομίζω ότι είναι ζήτημα το οποίο θα έπρεπε να μας ανησυχεί, όχι ότι είναι βέβαιο ότι τα πράγματα θα πάρουν μια εντελώς σκοτεινή τροπή, αλλά δεν θα έχουμε πολλούς λόγους να πιστεύουμε ότι τα πράγματα θα πάνε καλά».

Επιμέλεια: Μαγδαληνή Κουντουνιώτη