Ένα από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής για τη δημόσια υγεία αποτελεί η παχυσαρκία, επηρεάζοντας παιδιά και ενήλικες, την ώρα που οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες συμβάλλουν αρνητικά στην αύξηση παχύσαρκου πληθυσμού
Τα νοικοκυριά καταφεύγουν σε τροφές που κοστίζουν λιγότερο, αλλά έχουν χαμηλότερη θρεπτική αξία
Ανησυχητική είναι η κατάσταση της παιδικής παχυσαρκίας, αλλά και αυτής των ενηλίκων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, με τα παιδιά να υιοθετούν τις διατροφικές συνήθειες των γονιών, την ώρα που εκείνοι αγνοούν τα πρώτα δείγματα παχυσαρκίας σε μικρές ηλικίες. Η Κρήτη καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας σε ευρωπαϊκή κλίμακα, με τα παιδιά να εμφανίζονται περισσότερο επιρρεπή σε τροφές χαμηλής ποιότητας και θρεπτικών συστατικών. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών για το 2023, το 80% των γονέων με παιδιά προσχολικής ηλικίας που είναι υπέρβαρα και το 55% των γονέων με παιδιά που είναι παχύσαρκα θεωρούν πως το παιδί τους έχει φυσιολογικό σωματικό βάρος. Επίσης, σύμφωνα με μελέτη της διαΝΕΟσις, τα παιδιά στην Ελλάδα εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ευρώπη, στα τρία τέταρτα των ελληνικών οικογενειών τουλάχιστον ένας από τους δύο γονείς είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος και μόνο το 25% των ενηλίκων καταναλώνει φρούτα και λαχανικά στις ποσότητες που προτείνουν οι σχετικές διατροφικές συστάσεις.
H ταχύτητα που χαρακτηρίζει τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής και οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά έχουν οδηγήσει σε αλλαγμένες διατροφικές συνήθειες και μειωμένη ποιότητα στις τροφές που καταναλώνουμε. Οι επεξεργασμένες τροφές, το fast food και οι παραγγελίες φαγητού απ’ έξω αντικαθιστούν ολοένα και συχνότερα τα σπιτικά, μαγειρεμένα γεύματα και την Κρητική Μεσογειακή διατροφή, η οποία αποτελούσε κάποτε ένα πρότυπο, αλλά μοιάζει πλέον με μακρινή ανάμνηση. Συγχρόνως, μεγάλη είναι η κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής και έτοιμων βιταμινών, ακόμα και αμφιβόλου προέλευσης και ποιότητας, με αρκετό κόσμο να προσπαθεί να αντισταθμίσει τις διατροφικές ελλείψεις στην καθημερινότητά του, χωρίς ωστόσο να οδηγείται σε λύσεις με ουσιαστικό αποτέλεσμα.
«Τα παιδιά ντρέπονται να πάρουν φρούτα στο σχολείο»
Εντός της οικογένειας ξεκινούν και διαμορφώνονται οι διατροφικές συνήθειες των παιδιών, σύμφωνα με την Ειρήνη Θεοδωράκη, διατροφολόγο και διδάκτωρ του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία όπως ανέφερε στα «Ρ.Ν.», οι γονείς θέτουν τα πρότυπα και απομακρύνονται από τα παραδοσιακά διατροφικά μοντέλα. «Στην Κρήτη έχουμε μεγάλο πρόβλημα τόσο στα παιδιά, αλλά ακόμα και στους ενήλικες. Οι άνθρωποι κινούνται λιγότερο, χρησιμοποιούν περισσότερο το αυτοκίνητό τους, είναι πιο επιρρεπείς στο junk food, αφιερώνουν πολύ χρόνο μπροστά στις οθόνες και αλλάζουν από τις παραδοσιακές, διατροφικές, οικογενειακές συνήθειες. Όταν η οικογένεια καταφεύγει συνολικά σε λιγότερο ποιοτική τροφή και λιγότερο οργανωμένα γεύματα αναπόφευκτα θα επηρεαστεί και το παιδί, το οποίο καταναλώνει τροφές χωρίς αίσθημα ορίου και μηχανισμούς φρένου. Φυσικά σε αυτό εξυπηρετούν και οι διαθέσιμες επιλογές σε φαγητό που προέρχεται, κυρίως, έξω από το σπίτι».
Χωρίς λαχανικά και φρούτα διαμορφώνεται σε γενικές γραμμές η διατροφή των Ελλήνων, με τα παιδιά να καταφεύγουν σε ανθυγιεινά γεύματα στα σχολικά κυλικεία και τους γονείς να μην αφιερώνουν χρόνο στην προετοιμασία κολατσιών με θρεπτικά συστατικά, σύμφωνα με την Καλλιόπη Στάλα, διατροφολόγο – διαιτολόγο: «Έχουμε αύξηση στην παχυσαρκία, αύξηση στο βάρος, ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης των επεξεργασμένων τροφίμων και των τροφών που παίρνουμε απέξω, οι οποίες έχουν πάρα πολύ βούτυρο και αλάτι και πολλά συντηρητικά. Έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες να πάρει κάποιος επιπρόσθετο βάρος και παράλληλα προκύπτουν διατροφικές ελλείψεις. Με το να μην τρώει κάποιος όσπρια, φρούτα και λαχανικά, αρχίζει και χάνει βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά. Όλα ξεκινούν από το σπίτι και την οικογένεια. Όταν το παιδί στο σχολείο αντί να πάρει από το σπίτι ένα υγιεινό σνακ, παίρνει κρουασάν και πίτσες από το κυλικείο, αυτό θα έχει σαν συνέπεια να αυξηθεί το βάρος του, γεγονός που αποτελεί πολύ συχνό φαινόμενο. Τα παιδιά ντρέπονται να πάρουν φρούτα στο σχολείο, ειδικά στην εφηβεία, ενώ από την άλλη η μαμά και ο μπαμπάς δεν έχουν χρόνο για να φτιάξουν στο παιδί κολατσιό από το σπίτι για το σχολείο».
Παρά τα αυξημένα ποσοστά παχυσαρκίας, το ότι κάποιος διατηρεί το βάρος του σε φυσιολογικά επίπεδα δεν σημαίνει ότι τρέφεται και σωστά, ή ότι είναι υγιής, σύμφωνα με την Νίκη Τζουγανάκη, διατροφολόγο, διαιτολόγο και MEC κλινικής διατροφής στο Ρέθυμνο: «Η παιδική παχυσαρκία συναντάται όλο και πιο συχνά και μας προβληματίζει και σε τοπικό επίπεδο ακόμα, ωστόσο μπορεί να είναι κάποιος απόλυτα φυσιολογικός σε βάρος, αλλά επίσης και εξαιρετικά ασθενής. Μπορεί να έχω άπειρα προβλήματα υγείας, ενώ το βάρος μου είναι σταθερό, άρα η εικόνα χρειάζεται να διαχωριστεί από την ουσία. Ας μην εντοπίζουμε ένα πρόβλημα μόνο όταν εξελίσσεται σε παχυσαρκία, αλλά να φροντίζουμε να τρεφόμαστε σωστά για να είμαστε υγιείς. Η νέα μόδα θέλει τον άνθρωπο να είναι πάρα πολύ φιτ, μυώδης και γυμνασμένος, το οποίο έχει φέρει μία νέα διαταραχή πρόσληψης τροφής, που είναι η μεγαλορεξία».
«Έχει αλλάξει τόσο το τι τρώμε, όσο και το πώς»
Σημαντικές αλλαγές έχει υποστεί η Κρητική διατροφή, όπως ανέφερε η κ. Στάλα: «Η Κρητική διατροφή παλαιότερα ήταν πρότυπο, κάτι το οποίο δεν ισχύει σήμερα. Οι Κρητικοί έχουν πολύ συχνά το αρνί και το κατσίκι στη διατροφή τους, ειδικά οι άνθρωποι που κατοικούν στα χωριά καταναλώνουν ακόμα και τρεις φορές την εβδομάδα, γεγονός που από μόνο του ανεβάζει το βάρος, τη χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια».
Παράλληλα, ο οικονομικός παράγοντας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τα τρόφιμα που καταναλώνει το μέσο νοικοκυριό, το οποίο οδηγείται σε τροφές χαμηλού κόστους, αλλά επίσης χαμηλής διατροφικής αξίας. Η κ. Στάλα συμπλήρωσε: «Οι οικονομικές δυσκολίες των νοικοκυριών επηρεάζουν, κυρίως, την ποιότητα του φαγητού. Μία μέση οικογένεια δεν τρώει μέσα στην εβδομάδα δύο φορές ψάρι, που είναι το σωστό και αυτό που θα έπρεπε. Πλέον, ο κόσμος αγοράζει ψάρι δύο φορές το μήνα, όπως φθίνουσα πορεία έχει και το κόκκινο κρέας. Τρώμε οικονομικές τροφές, όπως είναι οι αμυλούχες, δηλαδή ρύζι πατάτα και μακαρόνια. Οι μεγαλύτερες παραλείψεις στη διατροφική μας αλυσίδα είναι το ψάρι, τα φρούτα και τα λαχανικά».
Αντίστοιχες ήταν και οι επισημάνσεις της κ. Θεοδωράκη, η οποία σημείωσε: «Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί η κατανάλωση κρέατος και έχει μειωθεί η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Επίσης, υπάρχει πολύ μεγάλη αλλαγή στον τρόπο που τρώνε οι άνθρωποι, που πλέον τρώνε βιαστικά, δεν κάθονται στο οικογενειακό τραπέζι, δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο στο να φροντίσουν τα γεύματά τους και καταφεύγουν σε πρόχειρο φαγητό. Έχει αλλάξει τόσο το τι τρώμε, όσο και το πώς. Δεν καταναλώνουμε αρκετά φυτικά τρόφιμα, έχουμε στραφεί στο κρέας και τις φυτικές τροφές. Τα νοικοκυριά καταφεύγουν σε τροφές που κοστίζουν λιγότερο, αλλά έχουν χαμηλότερη θρεπτική αξία, δηλαδή το να ακολουθήσει σήμερα κάποιος μία ποιοτική διατροφή δεν είναι κάτι απλό, αλλά απαιτεί χρήματα».
«Δεν μας φτάνει το 24ωρο»
Ζήτημα χρόνου είναι σε πολλές περιπτώσεις το θέμα της διατροφής, με την προετοιμασία του υγιεινού φαγητού να απαιτεί χρονικά περιθώρια που δεν διαθέτει ο εργαζόμενος και ο οικογενειάρχης, σύμφωνα με την κ. Τζουγανάκη: «Οι περισσότεροι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι η έλλειψη χρόνου, δεν μας φτάνει το 24ώρο, άρα όταν έρχεται η ώρα να φροντίσουμε τον εαυτό μας, συχνά δεν έχουμε τη δύναμη και τον χρόνο για να το αντιμετωπίσουμε, να κάτσουμε δηλαδή να μαγειρέψουμε κάτι πιο υγιεινό, αντί να παραγγείλουμε φαγητό απέξω», ανέφερε η κ. Τζουγανάκη, η οποία, επίσης, συνέστησε την κατά δύναμιν αποφυγή της αποκλειστικής προμήθειας ειδών σούπερ-μάρκετ: «Να αποφεύγουμε να γεμίζουμε τα ντουλάπια και τα συρτάρια μας μόνο με είδη σούπερ-μάρκετ, μόνο με τυποποιημένα προϊόντα, καθώς για να παραμείνουν στα ράφια, όλα αυτά τα τρόφιμα έχουν συντηρητικά, ουσίες δηλαδή που τα διατηρούν εύγεστα, αλλά και πολύ ανθυγιεινά».
Στο ίδιο μήκος και η κ. Στάλα, η οποία επεσήμανε: «Ψάχνουμε την εύκολη λύση, δηλαδή το εύκολο και γρήγορο φαγητό. Πολλοί δεν δαπανούν πλέον χρόνο στο να κάτσουν να μαγειρέψουν κάποιο φαγητό και είτε παραγγέλνουν είτε βγαίνουν έξω να φάνε. Ειδικά μετά την πανδημία, η εύκολη παραγγελία και η στροφή στο junk food έγινε κοινή και καθημερινή διαδικασία. Πηγαίνουμε στο σούπερ-μάρκετ και αγοράζουμε έτοιμα σακουλάκια με φαγητό, επεξεργασμένα τρόφιμα και τροφή η οποία δεν απαιτεί χρόνο. Αυτό συμβαίνει γιατί όλοι τρέχουμε από το πρωί μέχρι το βράδυ και ψάχνουμε γρήγορες λύσεις».
Τέλος, η κ. Στάλα αναφέρθηκε στα συμπληρώματα διατροφής και στη λανθασμένη κατανάλωσή τους από τα άτομα, τα οποία επιχειρούν να αναπληρώσουν διατροφικά κενά: «Μπορεί να βαριόμαστε σαν λαός να κόψουμε μία σαλάτα για να φάμε, αλλά θα πάρουμε βιταμίνες, το οποίο δεν είναι σωστό και σίγουρα δεν είναι όλες οι βιταμίνες ίδιες, όπως πιστεύουν κάποιοι. Υπάρχει η τάση να στρέφεται ο κόσμος σε οικονομικά συμπληρώματα διατροφής, χωρίς να σημαίνει ότι θα υπάρχει καλή απορρόφηση από τον οργανισμό του. Περισσότερο εξυπηρετεί το μυαλό μας αυτή η διαδικασία και λιγότερο μας αποφέρει πρακτικά οφέλη».