Αλήθεια, πως θα μπορέσει να υπάρξει όραμα για κοινωνικές αλλαγές, αν οι πολιτικοί μας σχηματισμοί, δεν καταφέρουν να εμπνεύσουν την νεολαία αλλά και τους Έλληνες πολίτες στο σύνολό τους, ώστε να αναπτυχθούν τα ανάλογα κοινωνικά κινήματα που θα σταθούν οι αρωγοί στις αλλαγές που πρεσβεύουν!
H κοινωνία μας σε λήθαργο
Ξεκινούμε ένα καινούργιο χρόνο, μα τίποτα δεν μας καταμαρτυρεί πως κάτι καλύτερο θα συμβεί στη ζωή μας! Οι κοινωνικές συνθήκες στη χώρα μας είναι σε εφησυχασμό και δεν διαφαίνεται ίχνος από ζωντάνια. Η κοινωνία μας διαβιεί σε συνθήκες απόλυτης αδράνειας. Ούτε νέες πολιτικές κινήσεις εμφανίζονται, ούτε κοινωνικές κινήσεις και συλλογικότητες αναφύονται, μα ούτε και κοινωνικοί διάλογοι διεξάγονται, γιατί απλά απουσιάζουν οι κοινωνικοί προβληματισμοί!
Η μη διεκδίκηση
Αν υπάρχει κάτι για το οποίο πραγματικά η Ελληνική κοινωνία μπορεί να νοιώθει υπερήφανη τα τελευταία πενήντα τουλάχιστον χρόνια, είναι η ζωντάνια και η κινητικότητα που είχε αναπτύξει. Πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διεκδικήσεις ήταν συνεχώς στο προσκήνιο. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας, σχεδόν καθημερινά γέμιζαν με πολυπληθείς ομάδες διεκδικητών, όπου στα τεράστια κόκκινα πανό που προηγούνταν των συγκεντρώσεών τους, αποτύπωναν τις ανεκπλήρωτες προσδοκίες τους. Οι «πορείες» αυτές, δημιουργούσαν κυκλοφοριακές δυσκολίες για τους πολίτες, ωστόσο όμως κατεδείκνυαν και δύο δυναμικές συνθήκες του κοινωνικού χώρου:
Ι. Η πρώτη ήταν το ότι, στην κοινωνία αναπτύσσονταν ισχυροί και γόνιμοι προβληματισμοί που οδηγούσαν σε αποφάσεις διεκδίκησης των αιτημάτων,
ΙΙ. Και η δεύτερη, το ότι οι προβληματισμοί αυτοί ενέπνεαν τους πολίτες να προχωρήσουν σε δράσεις διεκδίκησης. Αυτές και οι δύο συνθήκες, σήμερα εκλείπουν εντελώς!
Η ιστορική αναδρομή των διεκδικητικών αγώνων
Ο Ελληνικός λαός στην ιστορική του αναδρομή, από πολύ ενωρίς συνειδητοποίησε πως οι λαϊκές κατακτήσεις ποτέ δεν χαρίζονται χωρίς να τις διεκδικήσουν οι πολίτες. Σαν τη πρώτη μεγάλη λαϊκή κινητοποίηση για κοινωνικά θέματα, μπορούμε να θεωρήσουμε τον αγώνα των ακτήμονων αγροτών στο Κιλελέρ της Θεσσαλίας, τον Μάρτιο του 1910. Μετά, μεσολάβησαν οι κυβερνήσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου και οι Εθνικοί αγώνες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θράκης, ο Α’Παγκόσμιος πόλεμος και η Μικρασιατική καταστροφή. Οι έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις των δεκαετιών του ’20 και του ’30 αλλά και η διακύβευση της Δημοκρατίας το ’36 με τη δικτατορία του Μεταξά,δεν άφηναν περιθώρια στον Ελληνικό λαό για κοινωνικούς αγώνες. Προείχε η προάσπιση της οντότητας του Ελληνισμού, αλλά και της Δημοκρατίας.
Στη συνέχεια ήρθε η Γερμανική κατοχή και ακολούθησε η τραγωδία του Εμφύλιου πολέμου, και οι έγνοιες του Ελληνικού λαού,περιορίζονταν και μόνο στη δυνατότητα επιβίωσής του. Με την αυγή της δεκαετίας του ’50 των έντονων πολιτικών συγκρούσεων όπου διενεργήθηκαν έξι εκλογικές αναμετρήσεις ως και 1961, και πάλι στον λαό μας δεν κατάφερναν να αναπτυχθούν κοινωνικοί προβληματισμοί που θα οδηγούσαν σε διεκδικήσεις.
Η δεύτερη περίοδος των κοινωνικών αγώνων και διεκδικήσεων
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, με τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες που αναπτύχθηκαν τόσο του Ανένδοτου αγώνα όσο και του 1 1 4 ξεκίνησαν οι προσπάθειες απεγκλωβισμού από τον μεγάλο βραχνά που κρατούσε σε ομηρία τον λαό για δεκαετίες, το παλάτι. Ωστόσο ο βραχνάς του παλατιού όχι μόνο δεν εξαλείφθηκε αλλά υπήρξε η κινητήρια αιτία της πολιτικής εκτροπής, των γεγονότων των Ιουλιανών του ’65 που κατέληξαν στην «Αποστασία» και τερματίστηκαν με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας το ’67. Οι κοινωνικοί αγώνες των αρχών της δεκαετίας του ’60 διακόπηκαν βάναυσα τον Απρίλη του ’67 από τη χούντα των συνταγματαρχών. Δυστυχώς αυτά τα επτά χρόνια της δικτατορίας, εξαφάνισαν τη δυνατότητα του λαού μας, για κοινωνική προκοπή που με τόσες ελπίδες προσδοκούσε. Αυτά τα επτά χρόνια, σημάδεψαν όσο τίποτε άλλο τις τύχες των Ελλήνων πολιτών, και φαλκίδευσαν τη μεγάλη του επιθυμία για πρόοδο και προκοπή.
Η άνοιξη της κοινωνικής κινητικότητας
Οι πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες που αναπτύχθηκαν είτε στο εσωτερικό από τις αντιστασιακές δυνάμεις, είτε στο εξωτερικό από τους αυτοεξόριστους δημοκράτες , επέφεραν τελικά την πτώση της χούντας. Κορυφαία στιγμή του αντιδικτατορικού αγώνα, υπήρξαν οι φοιτητικές κινητοποιήσεις του Φεβρουαρίου του΄73 με την κατάληψη της Νομικής σχολής στην Αθήνα, και ακόμη περισσότερο με την κατάληψη του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου. Με αυτές τις συνθήκες της ορμής των πολιτικών και κοινωνικών προβληματισμών, ξεκίνησε η περίοδος της μεταπολίτευσης. Εκτίμησή μας είναι το ότι η κοινωνική κινητικότητα που αναπτύχθηκε τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης δεν είχε ποτέ άλλοτε άλλο προηγούμενο. Ήταν μια πραγματική άνοιξη των προβληματισμών και των κινητοποιήσεων. Οι Έλληνες πολίτες με περισσή όρεξη και πάθος βρισκόταν πάντα έτοιμοι στους δρόμους διεκδικώντας τα δικαιώματά τους για περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη και τη δυνατότητα για ίσες ευκαιρίες για όλους. Οι συνθήκες αυτές με ζωντανή και ενεργή ολόκληρη την Ελληνική κοινωνία, διήρκεσαν τουλάχιστον για τρεις δεκαετίες. Τρανταχτό παραδείγματα κοινωνικής κινητικότητας ήταν κατάληξη του νόμου 815 για την ανώτατη εκπαίδευση που αναγκάστηκε η τότε κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, να τον αποσύρει μετά τις πολύμηνες φοιτητικές κινητοποιήσεις το 1979.Τις περισσότερες φορές οι κοινωνικοί αγώνες, και μάλιστα όταν υπήρχε και μεγάλη κοινωνική και πολιτική συναίνεση απέφερε θεμελιώδεις κατακτήσεις για τους πολίτες.
Η κάμψη των λαϊκών διεκδικήσεων
Με τις συνθήκες αυτές, φτάσαμε και στην πιο τραγική μεταπολιτευτική περίοδο, που ήταν τα χρόνια της οικονομικής κρίσης στα τέλη της δεκαετίας του ’10. Η περίοδος αυτή που ήταν μια πραγματικά επώδυνη δεκαετία, σημάδεψε με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο τη πορεία των κοινωνικών κινημάτων στη πατρίδα μας και τις διεκδικήσεις τους. Η μεγάλη πολιτική ανατροπή που συντελέστηκε το 2015 με την ανάδειξη στην κυβέρνηση ενός πολιτικού σχηματισμού του κεντροαριστερού χώρου, του ΣΥΡΙΖΑ, επέφερε πολλές ανακατατάξεις στο Ελληνικό πολιτικό σκηνικό αλλά και στα κοινωνικά κινήματα διεκδικήσεων. Δυστυχώς όμως ο ΣΥΡΙΖΑ πολύ ενωρίς μόλις πέντε χρόνια αργότερα, απώλεσε την εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών. Την περίοδο αυτή, ατυχώς δεν ευνοήθηκε η ανάπτυξη διεκδικητικών κινημάτων. Θεωρούμε ότι κυβέρνηση δεν προχώρησε σε μια τέτοια στρατηγική επιλογή καθότι αντιμετώπιζε τόσο αντικειμενικές όσο και υποκειμενικές αδυναμίες όπως:
Ι. Δεν διέθετε πολιτική ομοιογένεια, λόγω του ότι διέθετε εταίρο με ακραία συντηρητικά πιστεύω.
ΙΙ. Διακατέχονταν από τον φόβο του ότι αν αναπτύσσονταν ισχυρά κινήματα δεν θα είχε τη δυνατότητα να τα ελέγχει.
ΙΙΙ. Εκ των πραγμάτων δεν διέθετε τη δυνατότητα να εμπνεύσει.
- Θεωρούσε πως η ανάπτυξη τέτοιων κινημάτων ήταν περιττή, αφού η μοναδική εγγύηση για την ικανοποίηση των αιτημάτων των Ελλήνων πολιτών,ήταν οι πολιτικές του.
Οι διαφορετικές πολιτικές
Δυστυχώς, οι μορφές πάλης των λαϊκών διεκδικήσεων στραγγαλίστηκαν από τις πολιτικές του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος προέτρεπε τον κοινωνικό χώρο σε ένα κλίμα εφησυχασμού, καθότι θεωρούσε πως δεν ήταν απαραίτητη η ανάπτυξη μαζικών κινημάτων. Οι πολιτικές αυτές ήταν ακριβώς αντίθετες με εκείνες που είχε εφαρμόσει το ΠΑΣΟΚ μερικές δεκαετίες νωρίτερα, όπου με περισσή φροντίδα ενίσχυε την ανάπτυξη μαζικών κινημάτων, τα οποία επιθυμούσε ως αρωγούς στις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που επιχειρούσε.
Έμεινε ιστορικό το σύνθημα του ΠΑΣΟΚ στις αρχές του ’80 «Αλλαγή – αλλαγή λαϊκή συμμετοχή». Δυστυχώς όμως και οι λοιπές προοδευτικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να εμπνεύσουν στην ανάπτυξη διεκδικητικών κινημάτων. Από την υπόθεση αυτή εξαιρούμε τη συντηρητική παράταξη, καθότι εκείνη ούτε είναι σύμφωνη με παρόμοιες πολιτικές ανάπτυξης κοινωνικών κινημάτων, και φυσικά ουδέποτε το επιχείρησε.
Το διακύβευμα
Με αυτές τις πολιτικές συνθήκες, έχουμε μπει και σε αυτό τον καινούργιο χρόνο, όπου η έμπνευση για δράση και διεκδικητικούς αγώνες βρίσκονται σε απόλυτη αδράνεια. Εκφράζοντας λοιπόν τη βαθιά μας ανησυχία για το μέλλον της Ελληνικής κοινωνίας, σκεφτόμαστε μήπως διακυβεύεται η αισιοδοξία μας για το μέλλον μας;
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
