Αναφέρομαι συχνά στο αρχείο του Μάρκου Πολιουδάκη επειδή έζησα από πολύ κοντά τον αξέχαστο ερευνητή κι αυτό δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς, και μοιράστηκα πολλές φορές μαζί του το όραμα ενός μουσείου για τη Μάχη της Κρήτης. Φωτιζόταν το πρόσωπό του όταν μιλούσε γιαυτό.
Θυμάμαι όταν είχα πάει να τον βοηθήσω στην ανάρτηση φωτογραφιών για μια εκδήλωση που θα γινόταν στο σχολείο του Σταυρωμένου, είχα απορήσει με τον αριθμό των φωτογραφιών.
– Κι αυτά δεν είναι τίποτα κοπελιά μου, μουρμούρισε μετά το σχόλιό μου. Στα υπόγεια του σπιτιού μου να δεις τι γίνεται.
Είδα τι γίνεται και στα υπόγεια του σπιτιού του όταν κατεβήκαμε για να μου εμπιστευθεί κασέτες που θα επεξεργαζόμουν για τα ντοκιμαντέρ που κάναμε μαζί. Αμέτρητα κιβώτια με υλικό. Έχασα τον λογαριασμό μετρώντας παλέτες. Όλα τακτοποιημένα. Έτοιμα θαρρείς να εκτεθούν.
– Αλήθεια τι έχεις μαζέψει …παρατήρησα.
– Και τι έχω πληρώσει, μου είπε.
Αμέτρητος εκείνος ο πλούτος αρχειακού υλικού σε στρατιωτικό εξοπλισμό, χάρτες, φωτογραφίες, επιστολές, μαρτυρίες.
– Γιατί δεν βρίσκεται μια αίθουσα να εκτεθούν όλα αυτά; Ρώτησα.
– Βλέπεις να χωράνε όλα αυτά σε μια αίθουσα; μου απάντησε. Κι είχε δίκιο.
Συχνά ονειροπολούσε και τη στιγμή που θα φρόντιζε ο ίδιος τη ανάρτηση του υλικού στο μουσείο. Χαρά που δεν έζησε ποτέ. Κι έφυγε με το μεγάλο παράπονο.
Μοιραζόταν μαζί μου και το αποτέλεσμα κάθε συνάντησης με τοπικό άρχοντα για το θέμα του μουσείου. Όλο υποσχέσεις. Όλο διερευνήσεις. Και τίποτα επί της ουσίας.
Κάποια στιγμή εμφανίστηκε στον ορίζοντα μια κίνηση με πρωτοβουλία της αξέχαστης Βιργινίας Τσουδερού. Δημιουργήθηκε και φορέας. Έλεγαν και τότε, πόσα δεν έλεγαν, χωρίς όμως να τίθεται και θέμα αρχειακού υλικού Πολιουδάκη.
Ο Μάρκος ήταν και τότε διστακτικός ενώ παράλληλα μου δήλωνε πικραμένος. Αυτός να τους δίνει έτοιμο υλικό κι εκείνοι να κάνουν παράλληλες κινήσεις; Που αποσκοπούσε όλο αυτό; Κόντρα στον Πολιουδάκη τι άλλο; Καταλάβαινα ότι δεν υπήρχε σκοπιμότητα αλλά αγωνία στις ενστάσεις που εξέφραζε καλοπροαίρετα πάντα ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος
– Αν έγραψα βιβλία, μου είχε πει, κι αν μάζεψα υλικό ήταν για να γίνει κάτι στο Ρέθυμνο. Βλέπεις να έχω πρόβλημα προσωπικής προβολής που επιμένω σ’ αυτό;
Κι είχε δίκιο. Από τότε που ασχολήθηκε ενεργά με την αναβάθμιση των εορταστικών εκδηλώσεων της Μάχης της Κρήτης και μας έφερνε τους βετεράνους σε κάθε διοργάνωση δεν έβγαινε πρόγραμμα χωρίς την παρουσία του Μάρκου στην κεντρική σύσκεψη που γινόταν στα Χανιά. Και ακολουθούσε η άλλη στο Ρέθυμνο. Ο Πολιουδάκης κινούσε τα νήματα. Κι όλοι τον σέβονταν.
Ήθελε το Ρέθυμνο να πρωτοστατεί γιατί θεωρούσε ότι πριν τη δική του παρέμβαση είχε υποβαθμιστεί σημαντικά ο ρόλος του Ρεθύμνου στη Μάχη της Κρήτης. Και είχε απόλυτο δίκιο αν ανατρέξουμε στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.
Είχε δεθεί με το γεγονός αυτό ο αξέχαστος Ρεθεμνιώτης και οι λόγοι ήταν γνωστοί.
Τραυματικές εμπειρίες
Ήταν 11χρονο παιδί ο Μάρκος όταν έπεφταν οι αλεξιπτωτιστές. Οι γονείς του τον έστειλαν στη γιαγιά Ευαγγελία στο Αστέρι, όπου επρόκειτο να αποκτήσει τραυματικές εμπειρίες.
Πρώτη Ιουνίου ξεκίνησαν τα αντίποινα για την ηρωική δράση του Κρητικού λαού. Ανάμεσα στους πρώτους ομήρους και ο πατέρας του Μάρκου. Το μικρό αγόρι ακολουθούσε από μακριά το απόσπασμα για να μάθει ποια θα ήταν η τύχη του δικού του ανθρώπου.
Οι ριπές που ακούστηκαν σε λίγο του έδωσαν την απάντηση.
Πλησιάζοντας είδε ένα σωρό από άψυχα κορμιά. Ανάμεσα τους και πατέρας του. Ένας βόγγος πιο πέρα τον έκανε να πλησιάσει και να απεγκλωβίσει ένα βαριά τραυματισμένο συγχωριανό του.
Δυο μέρες μετά η γιαγιά Ευαγγελία έβαλε να φτιάχνει το κόλλυβο του παιδιού της. Κάποια στιγμή εισέβαλαν στην αυλή Γερμανοί στρατιώτες που έκαναν πλιάτσικο. Ένας από αυτούς κλώτσησε το πιάτο χύνοντας το στάρι καταγής. Έγινε θηρίο η γιαγιά όταν το είδε.
– Άτιμε φώναξε ούτε το κόλλυβο του παιδιού μου δεν σέβεσαι.
Άρπαξε ένα ξύλο και όρμησε πάνω του. Τη θέρισαν τα πυρά από το πολυβόλο ενός άλλου στρατιώτη. Έτρεξε ο άντρας της να τη βοηθήσει. Τον γάζωσαν κι αυτόν. Μέχρι και τον σκύλο του σπιτιού σκότωσαν για να μην υπάρχει ψυχή στο σπίτι της οδύνης.
Μετά τα γεγονότα κι όταν κατάφερε να ξεπεράσει την απόλυτη άρνηση για κάθε δράση που προκαλούσε το πένθος του ο Μάρκος έγινε σύνδεσμος των αντάρτικων ομάδων. Έτσι έγραψε και το δικό του κεφάλαιο στην ιστορία της εθνικής αντίστασης
Ήρθε η απελευθέρωση. Ο Μάρκος δεν είχε παρά μόνο όρεξη για προκοπή.
Ένας νέος με όραμα
Τέλειωσε το σχολείο και μετά βήμα-βήμα άρχισε να ξεδιπλώνει τις επιχειρηματικές του ικανότητες. Εκεί έδειξε πόσο εύστροφο νου διέθετε και το κυριότερο για ένα νέο άνθρωπο. Είχε όραμα.
Δεν έλειψε από κανένα προσκλητήριο για την οικονομική ανάκαμψη του Ρεθύμνου και την αναπτυξιακή του πορεία. Γνωστές οι καινοτόμες δράσεις του και αξιέπαινες.
Θα δεις την υπογραφή του σε κάθε μεγαλόπνοο σχέδιο ανάπτυξης.
Αν και άνθρωπος του μέτρου δεν του έλειπε η αρχοντιά. Κι η αξιοπρέπεια ήταν το έμβλημά του. Ποτέ δεν καταδέχτηκε να χτυπήσει πόρτες για να εκδώσει τα βιβλία του.
Ήταν όμως και φανατικός δημοκράτης, με αποτέλεσμα να πληρώσει αρκετές φορές την αφοσίωσή του στα ιδεώδη του.
Άνθρωπος των έργων δεν αποκάλυψε ποτέ που ξόδευε τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του. Ούτε έδινε εξηγήσεις για τα δέματα και τις επιστολές που τον έκαναν να ξενυχτά για να αξιολογήσει τη σημαντικότητά τους. Ήταν υλικό από γερμανικά και συμμαχικά αρχεία που δεν έφθαναν σ’ αυτόν χωρίς κόστος, ήταν φωτογραφίες και στρατιωτικοί χάρτες.
Έτσι σελίδα τη σελίδα συγκέντρωσε μέχρι κεραίας κάθε λεπτομέρεια για τη Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο. Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη Μάχη, πίνακες νεκρών, απαρίθμηση των τραγικών γεγονότων, ανθρώπινες ιστορίες, όλα αυτά και περισσότερα γέμισαν τις σελίδες των βιβλίων του από τα οποία δεν λείπει και η άποψη. Στοιχείο που τα κάνει πιο ενδιαφέροντα.
Δεν υπάρχει τομέας που να μην έχει καλύψει. Έτσι ώστε κάθε νέα προσπάθεια να φαίνεται άνευ σημασίας και απλή αντιγραφή, αφού δεν έχει να δώσει τίποτα καινούργιο.
Και με τις αντικρούσεις του ο Μάρκος Πολιουδάκης δίνει τεκμηριωμένες απαντήσεις στους εγκάθετους αμφισβητίες μιας ιστορικής εποχής που θριάμβευσε το μεγαλείο του ελληνικού λαού.
Αυτά τα βιβλία αποδείχτηκαν πολύτιμα όταν κάποιες σκόπιμες παρεμβάσεις προσπάθησαν να υποβαθμίσουν το Ρέθυμνο και να προσβάλουν τα ήθη των Κρητικών.
Μετά τη Μάχη της Κρήτης ο Μάρκος Πολιουδάκης ασχολήθηκε με την Αντίσταση. Ένα ακόμα «ευαγγέλιο» μιας ηρωικής περιόδου που κανένας δεν έχει να αμφισβητήσει το παραμικρό. Και πάνω από όλα δίκαιος και αντικειμενικός. Έγραφε χωρίς παρωπίδες. Μια ακόμα πληρέστατη εργασία που αποκτά με το πέρασμα των χρόνων όλο και μεγαλύτερη αξία. Και στην περίπτωση αυτή ο Μάρκος Πολιουδάκης κατέγραψε γεγονότα και ανέδειξε μορφές. Όλα τεκμηριωμένα ώστε να μη δέχονται καμιά αμφισβήτηση.
Η μεγάλη αρετή του Μάρκου ήταν η αναγνώριση των αδυναμιών του. Και αυτές τις θεράπευε με τη συνδρομή των ειδικών. Άλλοτε ήταν ο Χρήστος Μακρής κι άλλοτε ο Θοδωρής Πελαντάκης. Οι εκδόσεις του πάντως με δικές του δαπάνες πάντα ήταν άψογες. Και η συμβολή του Αριστείδη Λυραντωνάκη στην μετάφραση πολύ σημαντική.
Αυτά τα βιβλία δεν βγήκαν ποτέ στο εμπόριο. Η αξιοπρέπειά του δεν το επέτρεπε. Μεγάλος αριθμός βιβλίων είναι στις αποθήκες αυτή τη στιγμή, όπου φυλάσσεται το πολύτιμο αρχειακό του υλικό. Εκθέματα να καλύψουν ένα πολυώροφο κτίριο.
Στόχος το μουσείο
Όταν ο Μάρκος ολοκλήρωσε τη συγγραφή, την αναβάθμιση των εκδηλώσεων της Μάχης της Κρήτης κι έδεσε με θεσμικές εκδηλώσεις τις φιλικές σχέσεις Αυστραλών και Νεοζηλανδών βετεράνων με το Ρέθυμνο, έβαλε στόχο, ένα μουσείο. Από τη δεκαετία του 1980 τον απασχολούσε το ζήτημα αυτό.
Συνέχιζε να μαζεύει υλικό και να κρούει θύρες για τη δημιουργία του. Θα θέλαμε χρόνο να απαριθμήσουμε επειδή τα ζήσαμε από κοντά σε ποια σημεία του υπεδείχθη να γίνει το μουσείο χωρίς να προχωρήσει το παραμικρό.
Ο Μάρκος δεν σταμάτησε να προσπαθεί μέχρι που τον λύγισε η ασθένεια. Έτσι στα καλά καθούμενα. Κι είχαμε λυπηθεί πολύ όλοι οι φίλοι του, αρνούμενοι να πιστέψουμε ότι ο αεικίνητος αυτός άνθρωπος γεμάτος ενέργεια και ιδέες, ο τόσο δραστήριος είχε καταρρεύσει.
Αλλά ακόμα κι όταν η αρρώστια τον έριξε στο κρεβάτι, εκείνος δεν είχε τίποτα άλλο στο νου του παρά το μουσείο.
«Κοπελιά μου το μουσείο…» μου είπε στο τελευταίο τηλεφώνημά μας.
Αυτό το μουσείο στοίχειωνε τη σκέψη του. Και η τελευταία του λέξη αυτή ήταν.
Στην επέτειο των δέκα χρόνων από τον θάνατό του είχα προτείνει στην οικογένεια να κάνουμε μια τιμητική προβάλλοντας και το ντοκιμαντέρ «Μάρκος Πολιουδάκης: Ο συγγραφέας της Μάχης της Κρήτης». Ήταν μια λαμπρή εκδήλωση που πρόσθεσε κύρος η συμμετοχή της κυρίας Ζαχαρένιας Σημαντηράκη γνωστής ιστορικού και ερευνήτριας.
Εκείνο το βράδυ έγινε γνωστό ότι σε χώρο που παραχωρεί ο πολιτιστικός σύλλογος Σταυρωμένου , υπάρχει ένα παλιό ελαιουργείο (ανήκε στον παλιό συνεταιρισμό του χωριού ο οποίος όταν διαλύθηκε το παραχώρησε στον πολιτιστικό σύλλογο Σταυρωμένου και αυτός με τη σειρά του το παραχωρεί στο δήμο). Υπάρχει δηλαδή κτηριακή υποδομή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, εφόσον ανακαινιστεί, και υπάρχει και οικοπεδικός χώρος ικανός για να χτιστεί νέο κτήριο. Όλα αυτά βέβαια χρειάζονται χρήματα. Φαίνεται όμως ότι ακόμα δεν βρέθηκε λύση στο πρόβλημα.
Καιρός όμως να βρεθεί πηγή χρηματοδότησης και να γίνει μια αρχή. Το οφείλουμε σε μια εμβληματική μορφή που πρόσφερε τόσα στην πολιτιστική και αναπτυξιακή ζωή του τόπου.
