Με τη χορηγία του Ομίλου Βαρδινογιάννη μας άφησε πολύτιμο έργο
Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 διάβαζες για την Αρχαία Ελεύθερνα άρθρα όπως το παρακάτω σε οδοιπορικά της εφημερίδας του Ρεθύμνου «Βήμα»:
Η Νεκρούπολις της Αρχαίας Ελεύθερνας
«Από το τέρμα αυτοκινητόδρομου του χωρίου Βεργιανά Μυλοποτάμου προς Δυσμάς και εις απόστασιν ημισείας ώρας πεζοπορίας, η διαμόρφωσις του εδάφους φέρει βαθιές χαράδρες, αι πλαγιές των οποίων αι περισσότεραι είναι υποφερταί εις κλεισιν.
Αυταί ένθεν και ένθεν του Χειμάρρου είναι γεμάται «σε μερικά μέρη βήμα προς βήμα» από κατοικίες αρχαίων νεκρών.
Οι τάφοι αυτοί άλλου μεν σε πορώδη μέρη αλλού δε σε σκληρά πέτρινα σκαλιστά, οικογενειακά και μη, σώζονται καλώς ώς λ.χ εις την τοποθεσία «Αγιά – Ελέσσα».
Είναι αξιοπρόσεκτοι οι κατά μεγέθη φέροντες εντός των, σκαλιστά λάρνακας σε συμπαγή βράχο.
Ο τρόπος που κατασκευάζοντο πάλιν αξιοπερίεργος: Με λεπτά μακρουλά τρυπάνια τρυπούσαν τον λίθον περιφερειακώς και μετά αποσπούσαν το εσωτερικό και η θέσις του νεκρού ήτο έτοιμος.
Να ήτο άραγε η εποχή του Χαλκού; ή και προ; Εάν ήταν προ, πιθανών ανατρέπονται οι χαρακτηρισμοί των αρχαιολογικών εποχών αφού ήτο τρυπάνια με μέταλλο σκληρότερο του χαλκού, ή και κράμα αυτού ή κατά τη σημερινή ομολογία των εκεί ντόπιων υπήρχε υγρό που μαλάκωνε τον λίθο.
Εις την ιδίαν θεσιν υπάρχουν και σήμερον δυο πηγαί υδάτων με αρκετά περιβόλια».
Μια γέφυρα του Χάροντος ενώνει τις δυο πλαγιές: Ο τρόπος της εφαρμογής των ορών: «Του εφελκισμού και θλήψεως» είναι θαυμαστές. Πας μηχανικός ή μη όταν την προσέξει από κοντά είμαι βέβαιος πως θα παραδεχθεί ότι η αρχαιολογική της αξία εις χρυσόν ισούται με το λίθινον βάρος της.
Σκοπίμως αποσιωπώ τον τρόπο κατασκευής της, έχω την γνώμη ότι εις όλη την γη δεν υπάρχει όμοιά της.
Εις το βάθος και προς Νότον και εις απόστασίν περίπου ημισείας ώρας εκατό η Αρχαία Ελεύθερνα επί τοποθεσίας οχυρωτάτης της εποχής εκείνης. Και σήμερον υπάρχουν: Αρχαίον υδραγωγείον εντός συμπαγούς βράχου με καταφανείς ενδείξεις των χρησιμοποιηθέντων τότε εργαλείων.
Πολεμικός υπόνομος. Ερείπια τείχους. Πηγές υδάτων. Ελληνικά χρώματα κ.λπ. Και οι αναφερθέντες τάφοι σποραδικός φθάνουν έως εκεί.
Μιχ. Σπ. Παπαδάκης
Εφ. «Βημα»1951»
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα άρθρα του Σταύρου Κελαϊδή που διαβάζονται άπληστα τα οδοιπορικά του γιατί έχει μια ξεκάθαρη κριτική ματιά.
Αναφερόμενος στην επίσκεψη που έκανε στην Αρχαία Ελεύθερνα μεταπολεμικά μιλά με θαυμασμό για το καφενείο του χωριού. Κι αυτό που του έκανε εντύπωση ήταν η καθαριότητα του χώρου σε μια εποχή που οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο επιμελείς σε θέματα υγιεινής αφού δεν είχαν ούτε δίκτυα ύδρευσης. Με τη στάμνα κουβαλούσαν το νερό. Σ’ αυτό το καφενείο του Κωνσταντή, όπως αναφέρει είδε μια γυναίκα να πλένει τα ποτήρια με…ξύδι. Κι όταν πήρε να πιεί νερό το ποτήρι άστραφτε και δεν είχε τη χαρακτηριστική μυρωδιά που ήταν ο εφιάλτης των γιαγιάδων μας.
Ασφαλώς θα καταλάβατε ότι πρόκειται για το καφενείο «Φιλιώ» ένα τόπο ιστορικό πια αφού τον επισκέπτονται τόσες προσωπικότητες.
Και ήρθε η Αργίνη Φραγκούλη
Η Αργίνη Φραγκούλη όμως ήταν ο πρώτος «Καλός Άγγελος» της Αρχαίας Ελεύθερνας, που προσπαθούσε να ξυπνήσει το ενδιαφέρον μας για ένα θησαυρό που είχαμε δίπλα μας και δεν τον γνώριζε κανένας.
Ίσως κάποτε η γνωριμία με την Αργίνη Φραγκούλη να μου φαινόταν σαν ένα από τα συνήθη προνόμια που έχει κάθε δημοσιογράφος.
Όσο ανατρέχω όμως στο πολυσήμαντο έργο της, κι όσο ακούω τη φωνή της στην παλιά πια κασέτα παρελθούσης τεχνολογίας να με ξεναγεί στο ανατολικό Ρέθυμνο τόσο πιο πολύ αναρωτιέμαι: Άραγε το Ρέθυμνο είχε συνειδητοποιήσει πόσο σημαντική υπήρξε αυτή η γλυκιά χαριτωμένη γυναίκα που πέρασε τα τελευταία της χρόνια στην απόλυτη μοναξιά;
Ούτε κι εμείς, που υποτίθεται τη ζούσαμε, ξέραμε σε βάθος το παρελθόν της και την προσφορά της στην εκπαίδευση σαν διευθύντρια σχολών στην Αλεξάνδρεια, σαν πρώτη γυναίκα λυκειάρχης, σαν λαμπρή ιστοριοδίφης.
Φαίνεται πως η Αμνάτος Ρεθύμνης έχει παράδοση στις γυναίκες που η δράση τους ξεπερνά τα σύνορα του τόπου τους.
Η Αργίνη Φραγκούλη ήρθε πιο κοντά μου όταν, πάνε τριάντα χρόνια από τότε, αναζητούσα στοιχεία για την Χαρίκλεια Δασκαλάκη. Είχε συγκινηθεί από το ενδιαφέρον μου για την ηρωίδα που έγραψε τη δική της εποποιία στο Αρκάδι. Και με τίμησε με τη φιλία της.
Μιλούσαμε ώρες ατέλειωτες για διάφορα ζητήματα και κάποια φορά μου είπε:
– Ξέρετε κ. Εύα πως στην Ελεύθερνα κρύβεται ένας αρχαιολογικός θησαυρός;
Εντυπωσιάστηκα εγώ, το μοιράστηκα με δυο τρεις λόγιους του τόπου, εκείνοι γέλασαν, εγώ ντράπηκα κι ήμουν για κάποιο διάστημα αρκετά επιφυλακτική με όσα μου έλεγε η πολυμαθέστατη φίλη μου. Κι όταν έφερε το πρώτο της κείμενο για δημοσίευση στην εφημερίδα, δεν ήξερα τι να πω για να την προφυλάξω!!! Τόσο νου είχα βλέπετε.
Εκείνη συνέχισε για αρκετές μέρες ακόμα να καταθέτει τις απόψεις της κι ευτυχώς κανένας δεν είχε το θάρρος να της πει δημόσια αυτά που μου έλεγε κατ’ ιδίαν. Γιατί δεν άκουσα και λίγα.
Κι ένα μεσημέρι, οδεύοντας με το λεωφορείο στα Χανιά, για να γράψω την εκπομπή μου στην ΕΡΑ, κάνω τη γνωριμία ενός εντυπωσιακού νέου κυρίου, με αφορμή τα δημοσιεύματα αυτά και μέχρι να φτάσουμε στον προορισμό μας μου έλεγε πως σύντομα αν ευοδωθούν οι προσπάθειες για να ξεκινήσουν ανασκαφές, αυτά τα δημοσιεύματα θα έμεναν στην ιστορία. Πίστευε ο γοητευτικός κύριος ότι πραγματικά η Ελεύθερνα έκρυβε θησαυρούς και θα έλυνε πολλά μυστήρια που προβληματίζουν τους επιστήμονες. Αν και δεν το συνηθίζω, αν κάποιος δεν μου συστηθεί από την αρχή, φθάνοντας ζήτησα να μάθω επιτέλους το όνομα του κυρίου που μου είχε μιλήσει με τόσο ενθουσιασμό για την Αργίνη και τα δημοσιεύματά της.
– Νίκος Σταμπολίδης μου είπε. Θα χαρώ να τα ξαναπούμε.
Και τα είπαμε πολλές φορές από τότε, από την πρώτη φάση των ανασκαφών, κάθε φορά που η Αρχαία Ελεύθερνα έδινε με τα ευρήματα φωνή στον 5ο αιώνα π.Χ.
Η Αργίνη Φραγκούλη είχε δικαιωθεί.
Μια σπουδαία επιστήμων
Η Αργίνη Φραγκούλη γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Ο πατέρας της ήταν από την Αμνάτο και η μητέρα της από την Άνδρο.
Είχε τη μεγάλη τύχη να διέπεται η οικογένειά της και κυρίως ο πατέρας της από φιλελεύθερο πνεύμα, που επέτρεπε και στις κόρες το δικαίωμα της μόρφωσης.
Έτσι η πρωτοκόρη του Αργίνη τελειώνοντας το σχολείο, σπούδασε φιλολογία και ιστορία στο πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στα παιδαγωγικά στη Λουκέρνη.
Αρχικά διορίστηκε στο ελληνικό ημιγυμνάσιο του Ζαγαζίκ, όπου είχε μετακομίσει στο μεταξύ η οικογένεια Φραγκούλη και το 1940, αν όχι νωρίτερα, προσελήφθη στο Αχιλλοπούλειο Παρθεναγωγείο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου.
Δεν ήταν τυχαίο το σχολείο αυτό.
Το Αχιλλοπούλειο ήταν το καμάρι της παροικίας και σύμβολο της ακμής της. Η άριστη υποδομή που διέθετε, για την εποχή του, ήταν αφορμή να έχει στο δυναμικό του όλες τις Ελληνοπούλες του Καΐρου από οικογένειες με παράδοση. Να σημειωθεί ότι το σχολικό έτος 1939-40 φοιτούσαν σ’ αυτό 1.018 μαθήτριες.
Η φιλία της με τον Τριανταφυλλίδη
H Aργίνη Φραγκούλη είδε από την αρχή τη διδασκαλία σαν λειτούργημα και οι παραδόσεις της έμειναν στην ιστορία. Μου έλεγε η μαθήτριά της κ. Μαρία Αδαμαντίδου, ότι τους άνοιγε το παράθυρο της λογοτεχνίας και της ποίησης, ενώ οι αναλύσεις που έκανε στα αρχαία κείμενα ήταν εξαιρετικές.
Αυτό που δεν ήξερα κι εντυπωσιάστηκα όταν μου το είπε η κ. Αδαμαντίδου, ήταν η φιλία της Αργίνης Φραγκούλη με τον μεγάλο γλωσσολόγο – εκπαιδευτικό Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Μου έδωσε μάλιστα κι ένα σχετικό άρθρο της εφημερίδας «Παναιγύπτια» που αναφέρει: «Βασικό της μέλημα ήταν να διδαχθούν τα παιδιά το λεξιλογικό θησαυρό της Νεοελληνικής» και ζητούσε συχνά τη συμβουλή του Μανόλη Τριανταφυλλίδη σε εκπαιδευτικά θέματα.
Η αλληλογραφία της με τον μεγάλο γλωσσολόγο αποκαλύπτει μια νέα γυναίκα με αγωνία για ουσιαστική εκπαίδευση και λαχτάρα για πνευματική δημιουργία».
Ταγμένη στον ρόλο της εκπαιδευτικού
Το 1951 διευθύνουσα πλέον της σχολής είναι ήδη ταγμένη στον ρόλο της εκπαιδευτικού. Η ζωή της όπως γράφει πάντα στον Τριανταφυλλίδη «δεν βρίσκει τίποτε το εξαιρετικό έξω από τη σημασία της δουλειάς. Αυτής της δουλειάς που μου έχει γίνει μοναδικός αξιολάτρευτος σκοπός και φροντίδα».
Αμέσως μετά τις πυρκαγιές του Καΐρου το 1952 περιγράφει: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ την αγωνία εκείνης της τραγικής μέρας και την ευθύνη όλων μας, έως ότου πληροφορηθήκαμε αν έφθασαν τόσα παιδιά στα σπίτια τους σώα».
Έχοντας εξαντλήσει την ιεραρχία στα σχολεία του αιγυπτιακού ελληνισμού, συνεχίζει λόγω μεταβολών κι έκρυθμων καταστάσεων την θητεία της στην εκπαίδευση στην Ελλάδα. Εδώ συνταξιοδοτείται ως πρώτη γυναίκα με τον βαθμό λυκειάρχη.
Ακούραστη οδοιπόρος
Η συνταξιοδότησή της σήμανε μια νέα περίοδο σημαντική στη ζωή της. Επιστρέφοντας στην Κρήτη, με ορμητήριο το όμορφο και ιστορικό χωριό της, την Αμνάτο, άρχισε να επισκέπτεται ιστορικές και άλλες περιοχές, να μελετά και να γράφει τις παρατηρήσεις της. Στη συνέχεια από τις ανεξάντλητες πηγές της, ο Gerola ήταν η πιο συχνή και αξιόπιστη, έκανε τις συγκρίσεις της κατέγραφε τα συμπεράσματά της και τα δημοσίευε.
Η ίδια θεωρούσε μεγάλη ανταμοιβή την ανταπόκριση των χωρικών, όποτε διάβαζαν κάτι που αφορούσε το χωριό τους κι εκείνοι αγνοούσαν.
Ευτυχώς για τα Κρητικά Γράμματα, ο κ. Βαρδής Βαρδινογιάννης, τη στήριξε για την έκδοση αρκετών βιβλίων, αλλά και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση.
Η Αργίνη Φραγκούλη δεν ήθελε τίποτα άλλο. Μετά την έκδοση αναλάμβανε ο εκδοτικός φορέας την δωρεάν αποστολή σε ιδρύματα και σε συλλόγους κι ήταν μεγάλη ικανοποίηση να δέχεται την ευγνωμοσύνη πολλών για το σημαντικό της έργο που αναδείκνυε την πολιτιστική κληρονομιά του Ρεθύμνου και ιδιαίτερα της Περιφέρειας.
Τα βιβλία της, 16 και πλέον, αποτελούν πολύτιμες πηγές. Αλλά θα πρέπει κάποια στιγμή και τα άρθρα της να συγκεντρωθούν και να προβληθούν, γιατί αναφέρει στοιχεία πολύτιμα για κάθε ερευνητή. Ιδιαίτερα στην ξενάγηση που μου έκανε αναφέρεται σε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Μονής Ατάλης, ενώ αξιοπρόσεκτη είναι και η αναφορά της στο Ναό του Αγίου Ευτυχίου.
Οι διακρίσεις που έλαβε ήταν άπειρες στην πολύχρονη ζωή της.
Η απώτατη κρατική αναγνώριση ήρθε το 2000 από την Ακαδημία Αθηνών που τη βράβευσε «για τη μακροχρόνια εκπαιδευτική προσφορά και εθνική δράση της».
Απέραντη μοναξιά
Για ένα μεγάλο διάστημα μετά τη συνταξιοδότησή της ασχολήθηκε με την πνευματική ζωή του τόπου.
Στις εκδηλώσεις Πνεύματος και Ελευθερίας μάλιστα μια πρωτοβουλία του αείμνηστου Βαγγέλη Κιαγιαδάκη η Αργίνη Φραγκούλη είχε γοητεύσει με τις εισηγήσεις της σε όλα τα πάνελ που συμμετείχε. Το ίδιο και στις εκδηλώσεις τύπου που συμμετέχει πάντα πρόθυμα.
Ο χρόνος όμως που βάραινε στους ώμους της και κάποιες σοβαρές οικογενειακές υποχρεώσεις την υποχρέωσαν να μείνει στην Αθήνα.
Ήταν τραγικά τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Εκείνη και τα αδέλφια της μια από τις δεμένες παραδοσιακές οικογένειες κατάντησαν να βρίσκονται κατάκοιτοι σε διαφορετικά δωμάτια και να επικοινωνούν μέσω των κοριτσιών που τους φρόντιζαν.
Ζούσαν με μεγάλη αξιοπρέπεια. Η Αργίνη ήπιε πολλά πικρά ποτήρια με την απώλεια των αγαπημένων της.
Η χαρά της ήταν να επικοινωνεί τηλεφωνικά με πνευματικούς φίλους της και να μιλά για τις πρόσφατες έρευνές της. Γιατί τελευταία αξιοποιούσε κάποιες πηγές από το Αρχείο της Βενετίας.
Επειδή αυτό ήταν από τις αρχές μου , όταν άκουγα κάτι ενδιαφέρον, ζητούσα την άδειά της να την ηχογραφήσω. Και της άρεσε τόσο πολύ αυτή η διαδικασία που σιγά-σιγά μου το ζητούσε μόνη της.
Έφυγε πλήρης ημερών και διακριτικά όπως έζησε τον Μάρτιο του 2007. Ο Μανόλης Μανωλακάκης τότε δήμαρχος Αρκαδίου μερίμνησε για την ταφή της.
Εκτός από το πλούσιο συγγραφικό της έργο δώρισε στον δήμο και το πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για τη δημιουργία του Δημοτικού Μουσείου Ιστορίας της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης που ιδρύθηκε στην Αμνάτο. Ήταν όμως αρκετές ακόμα οι δωρεές που έκανε στον τόπο της. Ιδιαίτερα στην Εκκλησία.
Όλη την προσφορά της στο σχολικό μουσείο μας την παρουσιάζει δοθείσης ευκαιρίας ο κ. Χάρης Στρατιδάκης. Και τον ευχαριστούμε γι’ αυτό.
Η Αργίνη Φραγκούλη ήταν ίσως η μοναδική που είδε εν ζωή να της έχουν δώσει το όνομά της σε δρόμο του χωριού της. Τιμή που άξιζε όσο λίγοι στον τόπο αυτό.
