Οι αρχαίοι Έλληνες την αποκαλούσαν, στην προστακτική, «γνώθι σαυτόν». Σύμφωνα με τον πλατωνικό Χαρμίδη, είναι το παλαιότερο από τα τρία Παραγγέλματα που ήταν χαραγμένα στην είσοδο του Ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς. Πριν την ανέγερση του Ναού αυτού και τον Σωκράτη, στη διδασκαλία του οποίου η αυτογνωσία κατείχε κομβικό σημείο, ο Ηράκλειτος της Εφέσου είχε εκφράσει επίσης την ιδέα του «γνώθι σαυτόν». Κατάσταση εξ ορισμού αντίθετη με την επιδερμική, την επιφανειακή θεώρηση των πραγμάτων γενικά.
Στο επίπεδο τώρα του Χριστιανισμού, η «επιφανειακότητα» ταυτίζεται εν πολλοίς με την τυπολατρεία, από την οποία ο άνθρωπος έλκεται και απορροφάται. Διότι, το να εμβαθύνει κάποιος στη θρησκεία ισοδυναμεί και σημαίνει, τελικά, να εμβαθύνει στον ίδιο τον εαυτό του. Δηλαδή, αυτό ακριβώς που οι περισσότεροι αποφεύγουν, επιλέγοντας την επιδερμική, ανούσια ζωή, μέσα στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μέσα στις πολλές κινήσεις κι ομιλίες, τα μεγάλα και παχιά λόγια, συχνά επαναλαμβανόμενα (κάτι σαν τις παλιές κασέτες, για όσους τις θυμούνται), το να μην κρίνουν ποτέ εαυτούς (παρά μονάχα διαρκώς να κατακρίνουν άλλους), να μην στρέφουν τον προβολέα καθόλου μέσα τους, αφήνοντας έτσι αυτούς τους ίδιους στην ασυνειδησία και το απυρόβλητο.
Ακριβώς το πιο πάνω ήταν το θέμα μιας διαδικτυακής παρουσίασης κάποιου γνωστού μοναχού πρόσφατα. Αναφέρθηκε σε περιστατικά, εξομολογημένα προς αυτόν, οικογενειακών επί το πλείστον σχέσεων, όπου επεδεικνύετο – μιλώντας πάντοτε για ανθρώπους της Εκκλησίας – έντονη ασυνειδησία και ανευθυνότητα.
Οπωσδήποτε, σε καμιά περίπτωση δεν είναι αρκετή η τήρηση των θρησκευτικών τύπων -τρύπα στο νερό από μόνη της – αν δεν συνοδεύεται από κάποια αυτογνωσία του υποκειμένου, είναι αυτονόητο. Παρ’ όλα αυτά, η στείρα τυπολατρεία είναι λίαν συνηθισμένη (και προς το θεαθήναι): Μόλις προχθές, εμφανίστηκε στις οθόνες μας ο πρόεδρος της Ρωσίας το βράδυ της Ανάστασης, κρατώντας στο χέρι κερί αναμμένο, να σταυροκοπιέται…
Αντίθετα με την παραγνώριση και περιφρόνηση της αυτογνωσίας, ένας άλλος ομιλητής, παλαιότερα, της είχε πλέξει το εγκώμιο. Ανακαλώ, λοιπόν, και μεταφέρω τον πυρήνα της άποψής του: Γνωρίζοντας ο άνθρωπος τον εαυτό του, βρίσκει μέσα του κάποια ευχάριστη κατάσταση, τη «θετική» ενέργεια, και έτσι, στα σίγουρα, κατακτά και βιώνει την ποιότητα και αποτελεσματικότητα στη ζωή του. Παραπέρα, ο ίδιος δήλωσε πως, όντας πιστός της πνευματικής αθανασίας και ψυχικής συνέχειας στο διηνεκές, θεωρεί ότι με τον τρόπο αυτόν κατοχυρώνεται και της τελευταίας εκείνης η ποιότητα.
