Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στα Χανιά και εκτός από την μόνιμη έκθεση εγκαινιάστηκε τη Δευτέρα 23 Μαΐου 2022, η διεθνής περιοδική έκθεση «Bath Time, Σώμα, Νερό, Διάλογοι», σε συνεργασία με το Μουσείο των Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου (MuCEM), που βρίσκεται στη Μασαλία, παρουσία μεταξύ άλλων του περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρου Αρναουτάκη, του δήμαρχου Χανίων κ. Παναγιώτη Σημανδηράκη, τον πρόεδρο του ΜuCEM, Jean François Chougnet κ.α. Τα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» συνομίλησαν για το νέο μουσείο και την έκθεση, με τη διευθύντρια της Εφορείας Αρχαοτήτων Χανίων, αρχαιολόγο Ελένη Παπαδοπούλου, και με τις δύο επιμελήτριες της έκθεσης αρχαιολόγους, Έφη Πρωτοπαπαδάκη και Χρύσα Μπούρμπου.
Αρχικά, ζητώντας από την κ.Παπαδοπούλου να μας πει δυο λόγια για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα πραγματικό «κόσμημα» της πόλης των Χανίων, απαντά: «Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο των Χανίων χωροθετείται στην περιοχή της Χαλέπας η οποία είναι η πιο σημαντική από ιστορικής πλευράς περιοχή των Χανίων μετά τον ενετικό οικιστικό πυρήνα της πόλης. Έχει κατασκευαστεί σε ένα οικόπεδο 11,5-12 στρεμμάτων και έχει συνολική επιφάνεια 6.000 τετραγωνικών μέτρων. Το μουσείο είναι σχεδιασμένο σε μελέτη του Θεοφάνη Μπομπότη και των συνεργατών του και χαρακτηρίζεται από την κτιριακή συμβολική αναφορά στα τεκμήρια του πολιτισμού που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια των δύο κτιρίων, και για τον λόγο αυτό αναδύονται μ΄ έναν ιδιαίτερο τρόπο από την γη, εκμεταλλευόμενος ο κ. Μπομπότης το επικλινές του εδάφους.
Η μόνιμη έκθεση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων αναπτύσσεται σε τρεις μεγάλες αίθουσες, στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο, όπου εκεί στεγάζεται τμήμα της συλλογής Μητσοτάκη. Η έκθεση εκτείνεται στους προϊστορικούς και τους ιστορικούς χρόνους και καλύπτει ουσιαστικά τα ευρήματα από τις απαρχές της ανθρώπινης ύπαρξης στα Χανιά, παρουσιάζοντας μέσα από αρχαία αντικείμενα και ψηφιακά μέσα αναπαραστάσεις, ό,τι σχετίζεται με τον τον δημόσιο, τον ιδιωτικό βίο, με τη θρησκεία, με τα ταφικά έθιμα, τις δοξασίες των ανθρώπων που έζησαν από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ στην περιφερειακή ενότητα Χανίων».
- Αδήριτη ανάγκη, λοιπόν, το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο στα Χανιά σε συνδυασμό με την ύπαρξη του Αρχαιολογικού μουσείου στο Ηράκλειο και αυτό της Αρχαίας Ελεύθερνας στο νομό Ρεθύμνου;
«Είναι ακριβώς έτσι, γιατί πλέον, στο καινούριο κτίριο, δεν ικανοποιούνται μόνον οι καλύτερες συνθήκες προστασίας, φύλαξης και έκθεσης των αρχαίων αντικειμένων, αλλά μπορούν να ικανοποιηθούν στο έπακρο οι απαιτήσεις όλων των διαφορετικών ομάδων επισκεπτών του μουσείου, όπως για παράδειγμα με τις αναπαραστάσεις και τα ψηφιακά μέσα, δίνεται κατά τον καλύτερο τρόπο η πληροφορία στον επισκέπτη. Με τα απτικά εκθέματα που έχουμε δύο νησίδες και με γραφή μπράιγ μπορούν να λάβουν όλες τις πληροφορίες που επιθυμούν και συγχρόνως να αγγίξουν αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων επισκέπτες με προβλήματα όρασης. Επίσης, υπάρχει η δίγλωσση ακουστική ξενάγηση και βέβαια ξεχωριστός χώρος για τα εκπαιδευτικά προγράμματα, χώρος αμφιθεάτρου, αναψυκτήριο και πάνω απ’ όλα, εκεί που χτυπάει η καρδιά του Μουσείου, 4 πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια συντήρησης και βέβαια αποθήκες αρχαίων αντικειμένων, εξοπλισμένες κι αυτές εξαιρετικά με άρτια συστήματα αποθήκευσης».
- Εγκαινιάσατε την περασμένη Δευτέρα την πρώτη περιοδική έκθεση του νέου μουσείου, προϊόν μάλιστα διεθνούς συνεργασίας.
«Ναι, πρόκειται για μια διεθνή συνεργασία που οι επαφές είχαν ξεκινήσει ήδη από τον Απρίλιο του 2019, με το MuCEM και αξιοποιήσαμε κατ’ ουσία -το υπουργείο Πολιτισμού και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων, την τριετή προγραμματική σύμβαση της Περιφέρειας Κρήτης με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδας για την τοπική ανάπτυξη μέσα από τον πολιτισμό. Στο πλαίσιο αυτό και με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης, προέκυψε η συνεργασία με το MuCEM, που αφορά σε δύο σκέλη. Το πρώτο σκέλος είναι παρουσίαση και προβολή του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων για πάνω από 4 μήνες -Οκτώβριο 2021 με Φεβρουάριο 2022- σε ειδικό χώρο στο MuCEM, που είναι το εμβληματικό μουσείο Ευρώπης και Πολιτισμών της Μεσογείου, που βρίσκεται στη Μασσαλία, όπου εκεί με την έκθεση 13 αντιπροσωπευτικών αντικειμένων από την έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων, πραγματοποιήθηκε μια ευρεία προβολή του Μουσείου μας, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία του MuCEM, πέρασαν και την είδαν 55.000 επισκέπτες».
- Δηλαδή ανοίξατε τις θύρες σας στο εξωτερικό πριν τις ανοίξετε στα Χανιά;
«Ναι κι αυτό αποτέλεσε μια πολύ σημαντική προβολή για το Μουσείο, πριν ανοίξει για το κοινό εδώ. Επιπλέον, αυτή η συνεργασία είναι ένας νέος θεσμός που ξεκίνησε πρώτη φορά το Μουσείο Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου (MuCEM) στη Μασσαλία. Λέγεται «Chambre d’ Amies», «Το δωμάτιο των Φίλων» και ουσιαστικά παραχωρεί μια αίθουσα στους συνεργάτες του, δηλαδή, φορείς, μουσεία με τους οποίους συνεργάζεται για να προβάλουν εκεί τις συλλογές τους, το έργο τους. Είναι, λοιπόν πολύ σημαντικό ότι εμείς εγκαινιάσαμε τη σειρά, δηλαδή, το Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων ήταν το πρώτο που εγκαινίασε με την παρουσία του τον θεσμό αυτό στο MuCEM, στη Μασσαλία.
Το δεύτερο σκέλος αφορούσε στη συνδιοργάνωση μιας έκθεσης μαζί με το MuCEM στα Χανιά, η οποία έκθεση βασίζεται πάνω σε μια ιδέα που έχει διαμορφώσει η ομάδα του MuCEM και είναι κατ’ ουσία μια περιοδεύουσα έκθεση γιατί έχει παρουσιαστεί στη Γερμάνια στο Baden-Baden, με διαφορετικό βέβαια τίτλο και με διαφορετική θεματική προσέγγιση και διαφορετικές θεματικές ενότητες. Υπάρχει, δηλαδή, μια βασική κεντρική σύλληψη, που έχει γίνει από την ομάδα των Γάλλων επιμελητών και μουσειολόγων, η οποία ανάλογα με τη χώρα με την οποίο συνεργάζονται και τον τόπο, αυτή διαφοροποιείται αισθητά.
Επομένως, η έκθεση που πραγματοποιείται εδώ σε συνεργασία με εμάς, περιέχει ουσιαστικά 137 αντικείμενα, τα οποία είναι αρχαία, έργα σύγχρονης τέχνης και καθημερινά αντικείμενα που προέρχονται από τα δύο μουσεία, αλλά και άλλα μουσεία. Ιδιωτικές συλλογές και φορείς, της Ελλάδας και της Γαλλίας. Στη νέα της λοιπόν εκδοχή, αυτής του Μουσείου των Χανίων, η πρακτική του λουτρού που συνδέεται με την ύπαρξη του ανθρώπου ανά τους αιώνες, προσεγγίζεται ουσιαστικά μέσα από μια διευρυμένη θεματολογία.
Η διαμόρφωση της έκθεσης με τις έξι θεματικές ενότητες δεν ακολούθησε χρονολογική σειρά, αλλά θεματική. Γιατί μέσα σε κάθε ενότητα, οι πέντε χωροθετούνται στο ισόγειο στην αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων και η έκτη που αφορά τις σαπουνοποιίες της Μασσαλίας και των Χανίων, την ΑΒΕΑ, που ούτως ή άλλως κι αυτή έχει ιδρυθεί από Γάλλο χημικό, είναι εστιασμένο σε αυτό το κομμάτι και αφορά τον 19ι και τον 20ό αιώνα. Οι υπόλοιπες, ειδικά οι 4 πρώτες εμπεριέχουν αντικείμενα από την αρχαιότητα μέχρι και αντικείμενα καθημερινής χρήσης και έργα τέχνης του 19ου και του 20ού αιώνα. Αυτό έγινε γιατί θέλαμε θεματικά να δείξουμε αυτόν τον συνεχή διάλογο με τις ποικίλες όψεις των διαχρονικών λουτρικών συνηθειών που είναι ένα ζωτικό στοιχείο των πολιτισμών της Μεσογείου και ουσιαστικά ότι το λουτρό έχει τόσο καθοριστική σημασία στην ανθρώπινη ύπαρξη από τη γέννηση έως και τον θάνατο.
Είναι σημαντικό να γίνονται αυτές οι συνεργασίες και οι περιοδικές εκθέσεις -αξίζει να σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη έκθεση συμμετέχουν δεκατρείς (13) φορείς και μουσεία από την Ελλάδα και έξι (6) από τη Γαλλία-, γιατί δίνεται η δυνατότητα του μουσείο να ανανεωθεί αλλά και το προσωπικό του γιατί μέσα από αυτές τις συνεργασίες αποκτάμε κι εμείς νέες εμπειρίες διευρύνονται οι ορίζοντές μας και η δημιουργικότητά μας, κι όλο αυτό περνάει και στους επισκέπτες τους οποίους θέλουμε να φέρνουμε ξανά και ξανά στο μουσείο. Επιπλέον, οι συνεργασίες με φορείς του εξωτερικού δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες να έρθουν σε επαφή με εκθέματα, που μπορούν να μην έχουν τη δυνατότητα να τα δουν είτε στην Αθήνα, όπως για τα εκθέματα της Εθνικής Πινακοθήκης ή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, είτε αυτά που έχουν μεταφερθεί για την έκθεση από τη Μασσαλία και αλλού στη Γαλλία, όπως το γλυπτό του Ζαν Ρενέ Γκογκέν ή οι πίνακες του Σεζάν, ακόμη και ο πίνακας του Δομήνικου Θεοτοκοπούλου που έχει έρθει από το Ηράκλειο και έργα σημαντικών ζωγράφων από ιδιωτικές συλλογές».
Έργα και χρηστικά αντικείμενα συνομιλούν μεταξύ τους στο πλαίσιο της διαχρονίας
Συνομιλώντας με την Έφη Πρωτοπαπαδάκη, Αρχαιολόγο ΕΦΑ Χανίων, ζητάμε να μας πει για την δική της συμβολή στην έκθεση ως μια εκ των επιμελητριών της: «Η δική μου δουλειά στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης έχει να κάνει με τη διαμόρφωση της μουσειολογικής πρότασης, βασισμένη στη αρχική ιδέα του MuCEM και ξεκίνησε δύο χρόνια πριν όταν στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μου ως αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων κλήθηκα να διερευνήσω το υπάρχον υλικό που θα μπορούσε να στηρίξει αυτή τη θεματική. Στη συνέχεια και συνεργασία με την ομάδα του MuCEM, ανοίξαμε το πλαίσιό μας για να αντιμετωπίσουμε τη λουτρική συνήθεια, το λουτρό, στη διαχρονία. Οπότε αυτό άνοιξε και την δική μας οπτική προς την αναζήτηση έργων τέχνης, αντικειμένων που λειτουργούν στη βάση αυτή και δεν είναι απαραίτητα αρχαιότητες. Στη συνέχεια στήθηκαν οι θεματικές με βάση τα δεδομένα της περιοχής μας, για να μπορέσουμε να δώσουμε την ιδέα του MuCEM προσαρμοσμένη στο πλαίσιο των Χανίων».
Γιατί να επισκεφθεί την έκθεση κάποιος από το Ρέθυμνο ή την υπόλοιπη Κρήτη; την ρωτάμε και απαντά: «Κατ’ αρχάς γιατί μπορεί να δει αντικείμενα και έργα τέχνης εκτός Κρήτης, από τη Γαλλία και την υπόλοιπη Ελλάδα, που δεν είναι εύκολο να τα δει συγκεντρωμένα. Είναι μια περιοδική έκθεση που φέρει τη σφραγίδα συνεργασίας πολλών φορέων, γεγονός που φέρνει ένα αξιόλογο πολιτιστικό προϊόν για το πλαίσιο του νησιού μας. Οπότε, οποιοσδήποτε επισκέπτης θα χαρεί να δει και τα εκθέματα αλλά και την εφαρμογή της ιδέας, αφού δεν έχουμε πολλά αντίστοιχα παραδείγματα στην Κρήτη, αυτή της συνύπαρξης αρχαίων αντικειμένων, έργων και χρηστικών αντικειμένων που συνομιλούν μεταξύ τους στο πλαίσιο της διαχρονίας, λέγοντας την ίδια ιστορία σε διαφορετικές στιγμές».
Η Αρχαιολόγος Χρύσα Μπούρμπου, αναφερόμενη στην δική της συνεισφορά στην έκθεση, αναφέρει: «Αρχικά, πλαισίωσα την ομάδα της κας Παπαδοπούλου και της κας Πρωτοπαπαδάκη που είχαν δουλέψει στην προσαρμογή της ιδέας και των θεματικών συνεισφέροντας και από την πλευρά μου στην αναζήτηση των αντικειμένων που θα πλαισιώνουν το κάθε κομμάτι της έκθεσης. Ασχολήθηκα πολύ με το διοικητικό κομμάτι πίσω από την έκθεση, δηλαδή τις επαφές που έπρεπε να γίνουν με τα μουσεία που θα δάνειζαν τα έργα, έπρεπε να συνταχθούν οι επιστολές που θα ζητούσαν τα συγκεκριμένα έργα, είχα δηλαδή όλη αυτή την επαφή με τα ξένα και τα ελληνικά μουσεία και τους φορείς για να οργανώσουμε τον δανεισμό των εκθεμάτων. Και αυτό δεν είναι μια απλή διαδικασία, γιατί υπάρχει το ζήτημα των προδιαγραφών τόσο στο θέμα του τρόπου στησίματος των έργων όσο και σε αυτό των εγκρίσεων. Για τα γαλλικά μουσεία πιο συγκεκριμένα έπρεπε να φτιαχτεί ένας ολόκληρος φάκελος προς εκτίμηση και έγκριση. Η καταλληλότητα του Μουσείου, η μεταφορά η ασφάλεια και όλα όσα προαναφέραμε ήταν μια πρωτόγνωρη διαδικασία και για εμάς στην οποία έπρεπε να ανταποκριθούμε».
Η κ.Μπούρμπου, αναφορικά με αυτό που θα νοιώσει και θα εισπράξει ένας επισκέπτης της έκθεσης, μας δηλώνει: «Το πιο σημαντικό είναι η έκπληξη που θα νιώσει ο επισκέπτης από την οικειότητα του θέματος της έκθεσης για τον ίδιο. Η έκθεση αυτή όπως τη σκεφτήκαμε τη σχεδιάσαμε και την ονειρευτήκαμε είναι μια καλλιτεχνική όσμωση, γιατί περιλαμβάνει αντικείμενα που είναι τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, τα οποία συνδιαλέγονται μεταξύ τους και πολλές φορές συνυπάρχουν στην ίδια βιτρίνα, για να δείξουν τη συνέχεια που υπάρχει σε μια τέτοια πρακτική που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον άνθρωπο. Αυτή λοιπόν η οικεία συνήθεια του μπάνιου θα δώσει στο επισκέπτη μια διάσταση για το πόσο πολύπλοκη είναι η κατά τα άλλα απλή αυτή πρακτική του μπάνιου διαμέσου των αιώνων και των πολιτισμών. Τέλος, κάτι για το οποίο έχουμε γίνει ήδη αποδέκτες του ενδιαφέροντος του κοινού είναι το τελευταίο κομμάτι της έκθεσης που αφορά στις σαπουνοποιίες της Μασαλίας και αυτής των Χανίων, της ΑΒΕΑ».
