Κάθε φορά που πλησίαζαν γιορτές, οι τοπικοί φορείς του Ρεθύμνου ζούσαν έναν εφιάλτη. Η ανεργία που ενίσχυε τη φτώχεια δημιουργούσε εικόνες τριτοκοσμικές στην πόλη. Τυχεροί στην ατυχία τους όσοι έμεναν στην ενδοχώρα του νομού. Εκεί στα χωριά βρίσκονταν τρόποι να θεραπεύσει κανείς την πείνα του. Αλλά μέσα στην πόλη; Τι να σου κάνουν και τα σωματεία;
Μια εικόνα μας δίνει το γεγονός που συνέβη λίγο πριν σημάνουν οι καμπάνες για τη Μεγάλη Γιορτή. Παραμονή Χριστουγέννων του 1929 και όποιος περνούσε από το Δημαρχείο Ρεθύμνου, δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Ήταν βέβαια γνωστό ότι η φτώχια έδειχνε την πιο σκληρή της όψη από την απελευθέρωση και πέρα, αλλά η κατάσταση ξεπερνούσε κάθε όριο φαντασίας.
Μητέρες με πεινασμένα παιδιά στην αγκαλιά, που τουρτούριζαν από το κρύο, ανάπηροι, γέροι και ορφανά παιδιά δημιουργούσαν μια σύνθεση τόσο ξένη με το γιορτινό πνεύμα των ημερών. Ήταν ένας όχλος προσωποποιημένης δυστυχίας, που είχε συγκεντρωθεί στο δημαρχείο μετά τη φήμη ότι θα έδιναν βοηθήματα. Και πράγματι. Ο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τιμόθεος είχε κάνει έκκληση για μια ενεργή συμπαράσταση στους πάσχοντες συνανθρώπους και ο Σύλλογος Κυριών με το Λύκειο Ελληνίδων πήραν το ζήτημα πολύ στα σοβαρά.
Ο εκδότης της εφημερίδας «Δημοκρατία» Νίκος Ανδρουλιδάκης, θα δημοσιεύσει λίγες μέρες αργότερα την «επίθεση» που δέχτηκε από δυο κυρίες των ευγενώς αμιλλώμενων σωματείων, οι οποίες απαιτούσαν αποκατάσταση της αλήθειας για το ποιος φορέας είχε συγκεντρώσει περισσότερα χρήματα. Η επιθυμία να προσφέρει κάθε σωματείο περισσότερα και να σκορπίσει χαμόγελα ευτυχίας στους αναξιοπαθούντες, έφθανε στο σημείο μεγάλης κόντρας που κομψά βέβαια αλλά αρκετά δεικτικά σχολίαζε ο τοπικός τύπος. Τι άλλο να σχολίαζε σε μια επίσης πτωχή σε γεγονότα επικαιρότητα η κάθε εφημερίδα;
Σημασία έχει ότι ο έρανος σημείωσε μεγάλη επιτυχία γιατί μέσα σ’ ένα πρωινό οι κυρίες συγκέντρωσαν αρκετά χρήματα, αφού κανένας δεν αρνήθηκε να βοηθήσει έστω κι από το υστέρημά του. Μόλις άνοιξαν τα κουτιά μετρήθηκε το σημαντικό ποσόν για την εποχή των 12.200 δρχ.
Το αποτέλεσμα ικανοποίησε ιδιαίτερα τον Επίσκοπο που έκανε δημόσιο ευχαριστήριο, μετά πολλών επαίνων, σε όσους συνεισέφεραν στον έρανο και το βλέπουμε δημοσιευμένο στην πρώτη σελίδα της Δημοκρατίας και μάλιστα στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του 1930.
Η κατάσταση που επικρατεί γενικά στην πόλη απεικονίζεται και στα «ψιλά» της εφημερίδας που περιγράφει με μελανά χρώματα πόσο πτωχή ήταν η κίνηση παραμονή Πρωτοχρονιάς. Με μεγάλη δυσκολία ψώνισε ο κόσμος και μάλιστα λιγότερα και από τα απαραίτητα. Η δε συνήθεια των μποναμάδων μετά βίας τηρήθηκε από εκείνους που είχαν κάποια δυνατότητα.
Όταν ξεχείλισε το ποτήρι
Η ανέχεια όμως έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Μπορεί κάποιοι να έκαναν υπομονή περιμένοντας καλύτερες μέρες αλλά οι κάτοικοι της ενδοχώρας «ακόνισαν» τη διάθεσή τους για επανάσταση. Κι η φτώχεια ήταν εχθρός. Θα την αντιμετώπιζαν δυναμικά. Άλλωστε δεν έμεναν άλλα περιθώρια. Μετά από πέντε χρόνων αφορία, ακόμα και οι εύποροι αγρότες άρχισαν να βιώνουν τη στέρηση. Και πάλαι ποτέ άρχοντες υποχρεώθηκαν να αγοράζουν λάδι με το σταγονόμετρο.
Ποιοι σήκωσαν το λάβαρο της επανάστασης; Μα ποιοι άλλοι; Ο Λαός του δήμου Αρκαδίου. Μαθημένοι στην άνεση, αφού διέθεταν τόσο σημαντικές περιουσίες οι Αδελοπηγιανοί δεν άντεχαν αυτή την πίεση.
Προχώρησαν σε συλλαλητήριο που έγινε στην Πηγή στις 26 Δεκεμβρίου. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο πρόεδρος της Κοινότητας Πηγής Γεώργιος Παπαδερός, που αναφέρθηκε στους λόγους που προκάλεσαν το συλλαλητήριο για τη λήψη μέτρων. Όπως τόνισε βασική αφορμή της τραγικής κατάστασης όλων ήταν εκτός από την ανύπαρκτη παραγωγή, και η χαμηλή τιμή του ελαιολάδου που δεν απέφερε τελικά στον παραγωγό ούτε τα έξοδά του. Τα χρέη συσσωρεύτηκαν, οι φόροι το ίδιο και δεν φαινόταν πουθενά διέξοδος στο τρομερό αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί.
Απαιτούσαν λοιπόν άμεση λειτουργία Αγροτικής Τράπεζας. Στη συνέχεια διαβάστηκε και εγκρίθηκε με το ζωηρό χειροκρότημα του κόσμου ψήφισμα που είχε ως εξής:
«Λαός τέως δήμου Αρκαδίου συνελθών σήμερον 26ην πάνδημον συλλαλητήριον εις Πηγήν
Ψηφίζει:
Ζητεί λειτουργίαν αγροτραπέζης βραδύτερον εντός Ιανουαρίου, λήψιν μέτρων κατά συνεχούς υποτιμήσεως ελαίου, απαγορευμένης εντελώς πώλησεως σπορελαίων, ελευθερίαν πωλήσεως ελαιολάδου πάσης οξύτητος
Κατάργησιν ταμείου ελαιοπρονοίας
Αναστολήν πληρωμής χρεών έν έτος
Νομοθετικήν μέριμναν άμεσον για την παγίωσιν της αγροτικής και δημοσίας ασφαλείας
Την προστασία των πολυτέκνων
Επανίδρυσιν 44ου Συντάγματος Ρέθυμνον
Άλλως αναγκασθώμεν κηρύξωμεν φοροστάσιον λόγω πραγματικής αδυναμίας».
Επιτροπή: Παπαδερός, Σταθάκης, Ανωμεριανάκης, Νεάκης, Κανακάκης, Περακάκης, Πισκοπάκης (Σ.Σ Τα μικρά ονόματα δεν αναφέρονται στο ψήφισμα).
Σύμφωνα με σχόλιο και της εφημερίδας «Δημοκρατία» το Ταμείον Προνοίας Ελαιοπαραγωγής είχε προκαλέσει την μήνι των αγροτών όλου του νομού και όχι μόνο των κατοίκων της δυτικής επαρχίας Ρεθύμνου. Μπορεί όμως να ήταν στο στόχαστρο το Ταμείο Προνοίας Ελαιοπαραγωγής αλλά για τους διοικητές του Γ. Τσαγρή και Κ. Ζαχαριουδάκη δεν υπήρχε λόγος παραπόνου, καθώς οι άνθρωποι έκαναν ότι μπορούσαν.
Παρέμβαση Βενιζέλου
Το συλλαλητήριο δεν πέρασε απαρατήρητο. Λίγες μέρες αργότερα ο πρόεδρος της Πηγής έλαβε τηλεγράφημα από τον πρόεδρο της Κυβέρνησης Ελευθέριο Βενιζέλο που τον πληροφορούσε για:
– Άμεση λειτουργία Αγροτραπέζης
– Κατάργηση επί διετία του φόρου αγροτικής παραγωγής
– Ελάττωση φόρου ελαίου κατά 25% από 1ης Απριλίου.
Συνέχεια του τηλεγραφήματος ο Βενιζέλος ενημέρωνε ότι είχε επιτραπεί η ελεύθερη πώληση λαδιού με οξύτητα για ένα χρόνο και ότι μελετούσαν την απαγόρευση εισαγωγής σπορελαίων αν και η φορολογία ήταν τέτοια που να μην ανταγωνίζεται σπορέλαιο και ελαιόλαδο.
Επίσης είχε ψηφιστεί χρεωστάσιο αγροτών για ένα έτος, ήταν προς μελέτη η λήψη μέτρων για την προστασία των πολυτέκνων, είχε διαταχθεί επανίδρυσις ανεξαρτήτου τάγματος πεζικού στο Ρέθυμνο ενώ επρόκειτο να μελετηθεί το θέμα κατάργησης του Ταμείου ελαιοπρονοίας και να ληφθούν μέτρα για την αγροτική ασφάλεια.
Ίδρυση Ταμείου ελεημοσύνης
Ο Γενάρης όμως του 1930 είχε και άλλες εξαγγελίες όπως την ίδρυση ταμείου ελεημοσύνης, με πρωτοβουλία του δημάρχου Τίτου Πετυχάκη, παλιά επιθυμία του Επισκόπου.
Ήταν ένας τρόπος να καταπολεμηθεί η δυστυχία ιδιαίτερα των μητέρων που αναγκάζονταν να στερηθούν και τη μπουκιά προκειμένου να φάνε τα παιδιά τους. Άλλες πάλι γεννούσαν και δεν είχαν ούτε μια μπουκιά ψωμί να φάνε μετά τη γέννα.
Το ταμείο θα βοηθούσε τους πτωχούς με μικρά ποσά και με λαϊκά συσσίτια.
Η εφημερίδα «Δημοκρατία» πανηγυρίζει στα πρώτα φύλλα του Γενάρη 1930, καθώς είχε απασχοληθεί από καιρό με το θέμα κάνοντας το ίδιο αίτημα για να λείψει η επαιτεία, να μη ρίχνονται στη φυλακή έντιμοι άνθρωποι για μικρές οφειλές και να μην απλώνουν το χέρι για βοήθημα άλλοτε νοικοκύρηδες που έπεσαν θύματα της γενικής κρίσης.
Τελικά οι κινητοποιήσεις κάτι απέδωσαν.
Οι Ρεθεμνιώτες για μια ακόμα φορά είχαν αποδείξει ότι δεν περιμένουν βοήθεια εξ ουρανού όποτε η οικονομική κρίση τους δημιουργούσε αδιέξοδο. Και για να χαίρονται τη ζωή με αξιοπρέπεια διεκδικούσαν δυναμικά το δίκιο τους Επί Βενιζέλου πάντως κατάφεραν αρκετά. Ο Εθνάρχης δεν ξεχνούσε τη συμβολή των Ρεθυμνίων στην επανάσταση του Θερίσσου και το έδειχνε με κάθε ευκαιρία.
Μνήμη ενός αγγέλου
Μέρες σαν κι αυτές δεν μπορούμε να μην μνημονεύσουμε μια γυναίκα που στέγνωσε πολλά δάκρυα δυστυχισμένων ανθρώπων. Γιατί αγωνίστηκε να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις και να ενισχύονται οι πάσχοντες και πέρα από τις γιορτινές μέρες. Ο λόγος για την Ελισσάβετ Περακάκη.
Ήταν από τα ονόματα που είχα γράψει εκατοντάδες φορές στη στήλη των δωρεών. Κι όμως ποτέ δεν ευτύχησα να τη γνωρίσω προσωπικά.
Απ’ ό,τι θυμάμαι της είχε ιδιαίτερη αδυναμία η Βαγγέλα Βαρούχα, γιατί κάθε φορά που έφερνε το ευχαριστήριο για τους δωρητές Φιλοπτώχου και της Χριστιανικής Γωνιάς με πρώτη φυσικά στη λίστα την Ελισσάβετ, πάντα μου έλεγε δυο λόγια συμπαθείας για τη γυναίκα αυτή. Και πάντοτε βούρκωνε.
Με τον καιρό μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι θα επρόκειτο για μια αρχόντισσα που είχε τάξει σκοπό της ζωής της να ανακουφίζει τον ανθρώπινο πόνο. Εκείνες τις εποχές ήταν αρκετές οι κυρίες αυτές. Κι επειδή τις χαρακτήριζε βαθειά χριστιανική αντίληψη, δεν επέτρεπαν ιδιαίτερη δημοσιότητα για το άτομό τους.
Να σημειώσω όμως και για τους κοινωνιολόγους, ότι εκείνη την εποχή, δεκαετία του ’70, ήταν τρόπος ζωής εδώ στο Ρέθυμνο, που ζούσα και παρασκηνιακά λόγω επαγγέλματος, να προσφέρουν στο συνάνθρωπο οι οικογένειες που ανήκαν στα «μεγάλα τζάκια» της πόλης. Το θεωρούσαν αυτονόητο να κάνουν φιλανθρωπίες. Και οι αναξιοπαθούσες οικογένειες ήξεραν ποιες πόρτες να χτυπήσουν σε ώρα ανάγκης. Τότε βλέπετε οι τράπεζες δεν έκαναν τα «ανοίγματα» στις τοπικές κοινωνίες για δάνεια.
Πόσες φορές δεν έγινα μάρτυρας συγκινητικών προσφορών από ανθρώπους που είχαν την οικονομική επιφάνεια. Και μιλάμε για σεβαστά ποσά. Θα μου πείτε ήταν και άλλες εποχές. Ο κόσμος κι εδώ στο Ρέθυμνο είχε περηφάνια. Δεν χτυπούσε πόρτα αν δεν είχε πραγματική ανάγκη. Ήταν φορές που δεν χρειαζόταν καν να ενοχλήσουν κανένα γιατί σύσσωμη η τοπική κοινωνία έσπευδε να βοηθήσει.
Έτυχα σε δυο περιπτώσεις πυρκαγιάς που έφεραν σε δύσκολη θέση δυο οικογένειες. Άφησαν κυριολεκτικά τους ανθρώπους στο δρόμο. Δεν πέρασαν ούτε ώρες από τη στιγμή που δημοσιεύτηκε το συμβάν και συνέβαινε το συγκλονιστικό. Σαν ένας άνθρωπος οι Ρεθεμνιώτες συγκέντρωναν μέσω των εφημερίδων χρήματα για να βοηθήσουν.
Αν τύχαινε κάτι σοβαρό, ας υποθέσουμε πρόβλημα υγείας οι αδελφοί Βαρδινογιάννη έδιναν λύση. Βαρδής και Θοδωρής δεν έκλεισαν ποτέ την πόρτα τους. Κι έγινε καλά τόσος κόσμος που θα χρειαζόταν διαφορετικά μια περιουσία για να κάνει την θεραπεία του. Ο Παύλος εύρισκε πάντα θέση σε νοσοκομείο για τους ασθενείς που ζητούσαν τη βοήθειά του, όπως και ο Γιάννης Κεφαλογιάννης.
Μου έκανε εντύπωση ότι ποτέ κανένας τους δεν ζήτησε κομματική ταυτότητα για να βοηθήσει.
Ακένωτη πηγή κοινωνικής προσφοράς
Σ’ αυτό το κοινωνικό περιβάλλον ζούσε και η Ελισσάβετ Περακάκη. Κι ήταν συνεχώς μια ακένωτη πηγή κοινωνικής προσφοράς. Συχνά μου μιλούσε γι’ αυτήν ο μακαριστός Τίτος που την έφερε παράδειγμα σε πολλές συζητήσεις.
Στα συμβόλαια αγοράς του οικοπέδου όπου κτίστηκε το Γηροκομείο είναι και η υπογραφή της Ελισσάβετ. Στο οικόπεδο κτίστηκε επί Τίτου το Ίδρυμα. Στο διορισμό του εκλεκτού μας και σεβαστού παπα-Σταύρου Τζαγκαράκη, που διετέλεσε διευθυντής στον Οίκο Ευγηρίας που προαναφέραμε, υπάρχει και η υπογραφή της Ελισσάβετ. Επάξια κρατούσε υψηλές θέσεις στα ευαγή ιδρύματα, αφού λίγο ή πολύ ήταν η ψυχή τους.
Ιούλιο του 1985, πληροφορηθήκαμε το θάνατό της. Και τότε μέσα από ένα δημοσίευμα, σαν νεκρολογία, έμαθα περισσότερα γι’ αυτήν.
Ανήκε σε μια εξαιρετική οικογένεια. Κι έτυχε να κάνει κι έναν επιτυχημένο γάμο με τον συμβολαιογράφο Ιωάννη Περακάκη. Η ζωή της χαμογελούσε. Είχε έναν εξαιρετικό σύντροφο και σύντομα απέκτησε και την ευλογία της μάνας. Η ευτυχία της όμως δεν κράτησε πολύ. Μέσα σε λίγους μήνες έχασε και τον άνδρα της και το μονάκριβο παιδί της. Στην αρχή νόμισε πως θα τρελαθεί. Ο σταυρός της ήταν ασήκωτος. Έκλαψε, ένιωθε να λυγίζει, έβλεπε να χάνεται γι’ αυτήν κάθε διάθεση να ζήσει. Ούτε σκέψη φυσικά να ξεκινήσει καινούργια σελίδα στη ζωή της. Έμοιαζε ζωντανή νεκρή. Κι ήρθε η πίστη να της ανοίξει ένα δρόμο στο αδιέξοδο που είχε βρεθεί.
Μετά από ατέλειωτη προσευχή και απομόνωση κατάλαβε πως έχει βρει κίνητρο να συνεχίσει να ζει. Αφιερώθηκε στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου. Αναζητούσε τις εστίες της δυστυχίας σε κάθε γωνιά του νομού. Και γινόταν ο καλός άγγελος για πολύ κόσμο. Σε αμέτρητες περιπτώσεις δεν άφησε ούτε και όνομα. Κανένας δεν ήξερε ποιας καλής νεράιδας ήταν το χέρι που έφερε λίγο φως στο στερημένο σπιτικό του.
Περισσότερα από 50 χρόνια, η Ελισσάβετ Περακάκη σαν άλλη ιέρεια της αγάπης υπηρέτησε τη μεγάλη αυτή κοινωνική αποστολή της.
Το πιο σημαντικό είναι ότι ο επίγειος αυτός άγγελος δεν έκανε επιλογές. Ακολουθώντας κατά γράμμα τις ρήσεις του Ευαγγελίου άπλωνε το ενδιαφέρον της και στις φυλακές ακόμα και στα ξερονήσια. Δεν υπήρχαν γι’ αυτήν αριστεροί, δεξιοί, κεντρώοι.
Είναι μια συγκινητική λεπτομέρεια γιατί αφορά μια ακόμα σκοτεινή σελίδα εποχής γεμάτη μισαλλοδοξία. Μετά τον πόλεμο, μπορεί άνθρωποι που θα τους αναφέρουμε λεπτομερώς, να απέτρεψαν τελευταία στιγμή τον εμφύλιο σπαραγμό από το Ρέθυμνο, όμως δεν σταμάτησε ο διωγμός για πολλούς συμπολίτες, που δεν ήθελαν να κάνουν δήλωση μετανοίας. Και ακολουθούσαν καρτερικά τη μοίρα τους στη φυλακή ή στην εξορία. Οι περισσότεροι προέρχονταν από φτωχές οικογένειες που δεν είχαν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τον κρατούμενο με κάποια εφόδια έστω.
Η Ελισσάβετ Περακάκη είχε τον τρόπο να πληροφορείται την κατάσταση ενός εκάστου κυρίως εξόριστων. Για είκοσι χρόνια μετά τον πόλεμο ετοίμαζε δέματα με τρόφιμα και ρούχα και τα έστελνε σε Ρεθεμνιώτες πολιτικούς εξόριστους και φυλακισμένους. Από το 1960 και μετά περιορίστηκε στην ανακούφιση των οικογενειών που ζούσαν στον τόπο της. Είχαν πολλά αλλάξει. Δεν την είχαν πια ανάγκη οι πολιτικοί κρατούμενοι.
Φιλόπτωχο Ταμείο και Άγιος Τίτος
Το Φιλόπτωχο Ταμείο της Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου οφείλεται και στην Ελισσάβετ Περακάκη, καθώς υπήρξε από τους πρωτεργάτες της δημιουργίας του και από τους βασικούς συντελεστές του σπουδαίου έργου που επιτελούσε. Είναι πλεονασμός να σημειώσουμε ότι δεν απουσίαζε από καμιά φιλανθρωπική δραστηριότητα και αγαθοεργό πρωτοβουλία.
Από τους φορείς που είχε ευεργετήσει ήταν και η Μαθητική Εστία «Άγιος Τίτος» Πανόρμου. Από την πρώτη μέρα λειτουργίας του Ιδρύματος η Ελισσάβετ έδειξε το ενδιαφέρον της. Μετά το θάνατο του μονάκριβου παιδιού της έκανε δικά της όλα τα άλλα παιδιά. Και τα νοιαζόταν με κάθε τρόπο και υλικά και ηθικά.
Ήθελε όμως να ζει στην ανωνυμία μακριά από κοσμικές συγκεντρώσεις και ψυχαγωγικές αποδράσεις. Ήταν αφιερωμένη στο Θεό και στην εξυπηρέτηση κάθε ανθρώπου που χρειαζόταν βοήθεια για να επιβιώσει.
Έφυγε αθόρυβα και διακριτικά σε ηλικία 88 ετών με την ηρεμία του ανθρώπου που είχε πάντα ήσυχη συνείδηση. Ήταν πολλοί εκείνοι που πένθησαν την αναχώρησή της.
Η κηδεία της έγινε στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, προεξάρχοντος του αοιδήμου Μητροπολίτη μακαριστού Τίτου.
Σε ψηφίσματα που δημοσιεύτηκαν έγινε γνωστό ότι το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Μητρόπολης (πρόεδρος π. Κωνσταντίνος Αστρινάκης και μέλη Γ. Δρανδάκης, Ε. Παντελιδάκης, Ι. Χαμογιωργάκης, Κ. Λαγκουβάρδος) αποφάσισε μεταξύ άλλων να γραφτεί το όνομά της Ελισσάβετ, που ανήκε και στους ευεργέτες του ναού, στο δίπτυχο της Ιεράς Πρόθεσης για αιώνιο μνημόσυνο. Και το Δ.Σ. της Μαθητικής Εστίας «Άγιος Τίτος» (Ε. Μπριλλάκης πρόεδρος, Δημ. Μοσχονάς γενικός γραμματέας και Π. Φραγκάκης, Α. Αστρινάκης και Δ. Γαγάνη) βράβευσαν στη μνήμη της μαθητές Γυμνασίου και επιτυχόντες στις Ανώτερες Σχολές.
Θα ήθελα ομολογώ να είχα γνωρίσει καλύτερα αυτή τη γυναίκα. Με παρηγορεί η σκέψη ότι οι άγγελοι δεν απαιτούν ιδιαίτερη γνωριμία, αφού εκπροσωπούν την υπέρτατη αγάπη και καλοσύνη. Και η Ελισσάβετ Περακάκη ήταν αναμφισβήτητα ένας άγγελος που ήθελε απλά, αθόρυβα και διακριτικά να σκουπίζει τα δάκρια από τα μάτια πονεμένων ανθρώπων.
Πηγή: Εφημερίδα «Δημοκρατία» Γενάρης 1930Εύας Λαδιά: Ελισσάβετ Περακάκη: Αφιέρωσε τη ζωή της στους φτωχούς και τους δυστυχισμένους
