Μία διαταραχή που εξακολουθεί να μην διαγιγνώσκεται ή να διαγιγνώσκεται με λανθασμένο τρόπο είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας, γνωστή ως ΔΕΠΥ, η οποία έχει ταυτιστεί κυρίως με την παιδική ηλικία, αλλά εντοπίζεται ακόμα και σε ενήλικες, που την αντιλήφθηκαν ετεροχρονισμένα. Η έλλειψη γνώσης και επαρκούς ερευνητικής ανάλυσης της διαταραχής στην Ελλάδα έχει ως αποτέλεσμα η ΔΕΠΥ, που χρησιμοποιείται πλέον ευρέως σαν έννοια στον δημόσιο λόγο να συγχέεται με συμπτώματα, όπως είναι η δυσκολία συγκέντρωσης και οι μαθησιακές δυσκολίες, και να μην κατανοείται ακόμα πλήρως. Ένα από τα συχνότερα λάθη που εντοπίζονται όσον αφορά την ΔΕΠΥ έχει να κάνει με το διαγνωστικό της κομμάτι. Η διαφοροποίηση της ΔΕΠΥ από άλλες διαταραχές, ή απλά, καθημερινά συμπτώματα και χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από ειδικό παιδοψυχίατρο, ο οποίος αξιολογεί το σύνολο των συμπεριφορικών γνωρισμάτων του παιδιού, ή ακόμα και του ενήλικα. Σύμφωνα με όσα ανέφερε μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.» με αφορμή τον Οκτώβριο ως παγκόσμιο μήνα ευαισθητοποίησης για την ΔΕΠΥ, η Μαριάννα Σκουντή, καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, συχνά γίνονται διαγνώσεις της ΔΕΠΥ από παιδιάτρους ή ακόμα και ψυχολόγους, γεγονός που οδηγεί στην υπερδιάγνωση ή στην υποδιάγνωση της διαταραχής. Σύμφωνα με στοιχεία από πρόσφατες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Κρήτη, οι οποίες ουσιαστικά επιχειρούν να μετασχηματίσουν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε την ΔΕΠΥ, εντοπίστηκαν σταθερές συνδέσεις ανάμεσα στην ψυχική υγεία της μητέρας, την έκθεση σε περιβαλλοντικούς ρύπους και την εμφάνιση ή την εξέλιξη συμπτωμάτων της διαταραχής. Στα δεδομένα της μακροχρόνιας μελέτης Rhea Cohort, που παρακολουθεί παιδιά στην Κρήτη, από τη γέννησή τους έως την εφηβεία, έχει εντοπιστεί ότι τα παιδιά που εκτίθενται σε υψηλότερα επίπεδα ρύπων κατά την κύηση ή τα πρώτα χρόνια ζωής παρουσιάζουν συχνότερα σταθερά ή αυξανόμενα συμπτώματα ΔΕΠΥ, έως και την ηλικία των 15 ετών. Παράλληλα, η προγεννητική και μεταγεννητική ψυχική κατάσταση της μητέρας, κυρίως το άγχος και η κατάθλιψη, φαίνεται να επηρεάζει επίσης σημαντικά τη συμπεριφορά και τη συγκέντρωση του παιδιού, την ώρα που το ερευνητικό έργο δείχνει ότι η ΔΕΠΥ δεν είναι ένα στατικό φαινόμενο, αλλά μια αναπτυξιακή πορεία που εξελίσσεται με τον χρόνο. «Πρόκειται για μία διαταραχή που δεν κατανοούμε πλήρως, ούτε διαγιγνώσκουμε ακόμα σωστά», σημείωσε η κ. Σκουντή.
«Διάρκεια συμπτωμάτων τουλάχιστον έξι μηνών και έκπτωση στη λειτουργικότητα παραπέμπει σε ΔΕΠΥ»
Η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται από την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από τρεις βασικούς τύπους συμπτωμάτων: Υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα και διάσπαση προσοχής. Αυτά τα συμπτώματα δεν αποτελούν από μόνα τους πρόβλημα, αλλά μετατρέπονται σε διαταραχή, όταν εμποδίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου στο σπίτι, στο σχολείο ή στις κοινωνικές του σχέσεις. Η κ. Σκουντή ξεκαθάρισε τη διαφορά ανάμεσα στη διαταραχή και σε παροδικές εκδηλώσεις: «Οι περισσότεροι αναφερόμαστε στη ΔΕΠΥ επειδή είναι πολύ στη μόδα, αναφερόμενοι στο σύμπτωμα της ΔΕΠΥ. Συμπτώματα διάσπασης έχουμε όλοι, αν δεν είμαστε καλά ή είμαστε αγχωμένοι, αλλά αυτό δεν είναι ΔΕΠΥ». Η διάγνωση, πρόσθεσε, προϋποθέτει διάρκεια τουλάχιστον έξι μηνών και έκπτωση στη λειτουργικότητα σε περισσότερα από ένα περιβάλλοντα. Αναφορικά τώρα με το ποιες συμπεριφορές συνιστούν ΔΕΠΥ, σύμφωνα με την κ. Σκουντή, «Σε ηλικίες νηπιαγωγείου, μέχρι 3η δημοτικού συνήθως έχουμε υπερκινητικότητα, δηλαδή τρέχω, σκαρφαλώνω, δεν μπορώ να σταματήσω να κουνιέμαι στο θρανίο μου και υπερ-παρορμητικότητα, δεν περιμένω τη σειρά μου ποτέ, πετάγομαι. Από την 3η δημοτικού και μετά, που γίνεται πιο δύσκολο το κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον που καλείται να διαχειριστεί το παιδί, έχουμε τη διάσπαση προσοχής, ξεκινάω κάτι και δεν το ολοκληρώνω». Απαντώντας τώρα σε ερώτημα για το πώς ξεχωρίζει ένα ζωηρό παιδί από ένα παιδί με ΔΕΠΥ, η κ. Σκουντή ανέφερε: «Όταν έχω ένα παιδί στην τάξη, το οποίο δεν μπορεί να καθίσει καθόλου, ασχολείται συνέχεια με άσχετα πράγματα, μιλάει η δασκάλα και αυτό κοιτάει το παράθυρο και δεν έχει ακούσει τίποτα, όταν ξεκινάει κάτι και δεν το ολοκληρώνει ποτέ, όταν μιλάει συνέχεια», ανέφερε και διευκρίνισε ότι «Πρέπει να καταλάβουμε ότι όταν το παιδί διαλέγει πού διασπάται, τότε αυτό δεν είναι κριτήριο για να μιλήσουμε για ΔΕΠΥ».
Τα αγόρια υψηλότερα ποσοστά της διαταραχής από ότι τα κορίτσια
Η Κρήτη αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια εργαστήριο μελέτης της ΔΕΠΥ, μέσα από επιδημιολογικές έρευνες και το πρόγραμμα Rhea, με μελέτες που δείχνουν ότι οι αιτίες εκδήλωσης της διαταραχής είναι πολυπαραγοντικές, περιβαλλοντικές, γενετικές και ψυχοκοινωνικές και ότι η διαταραχή εξελίσσεται με τον χρόνο. «Η Ελλάδα δεν είναι πολύ φιλική χώρα για διαταραχές και συνήθως υποστηρίζονται μόνο από τους γονείς και τον εκπαιδευτικό που είναι μέσα στην τάξη. Λέμε ότι ξέρουμε, αλλά δεν γνωρίζουμε», επεσήμανε η κ. Σκουντή. Η ΔΕΠΥ συνυπάρχει συχνά με άλλες διαταραχές όπως η παραβατικότητα, η εναντιωτική προκλητική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές ή μαθησιακές δυσκολίες, σύμφωνα με την κ. Σκουντή, γεγονός που καθιστά τη διαφοροδιάγνωσή της αρκετά απαιτητική διαδικασία. Η κ. Σκουντή και η ερευνητική της ομάδα πραγματοποίησε το 2006 την πρώτη πληθυσμιακή μελέτη της ΔΕΠΥ στην Κρήτη, σε περίπου 1.700 παιδιά πρώτης δημοτικού, με τα αποτελέσματα να δείχνουν ότι τα αγόρια εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά διαταραχής από τα κορίτσια και ότι τα συμπτώματα επηρέαζαν τόσο τη σχολική περίοδο, όσο και τις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών. Μία ανασκόπηση της ίδιας ερευνητικής ομάδας στην οποία συμμετείχε η κ. Σκουντή, έδειξε ότι οι διαφορές στην επικράτηση ΔΕΠΥ διεθνώς οφείλονται σε διαφορετικά διαγνωστικά κριτήρια, εργαλεία αξιολόγησης και πηγές πληροφόρησης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για τυποποιημένες και πολυμεθοδολογικές αξιολογήσεις. Η μελέτη RHEA cohort στην Κρήτη τώρα, ανέδειξε τη σημασία περιβαλλοντικών και βιολογικών παραγόντων στην εμφάνιση της ΔΕΠΥ. Ευρήματα έδειξαν ότι η προγεννητική έκθεση σε επίμονους οργανικούς ρύπους και οι θυρεοειδικές διαταραχές της μητέρας σχετίζονται με αυξημένα και πιο σταθερά συμπτώματα ΔΕΠΥ από την παιδική έως την εφηβική ηλικία. Επίσης, διατροφικοί και συμπεριφορικοί παράγοντες, όπως η ποιότητα της μητρικής δίαιτας και οι πρώιμες διατροφικές δυσκολίες του παιδιού, επηρεάζουν τη συμπτωματολογία. Συνολικά, τα αποτελέσματα της RHEA υπογράμμισαν την μακροχρόνια επίδραση πρώιμων περιβαλλοντικών εκθέσεων στη νευροαναπτυξιακή πορεία των παιδιών. Παρόλ’ αυτά, σύμφωνα με την κ. Σκουντή, «Η ιδιοσυγκρασία των Κρητικών δεν φάνηκε να επηρεάζει το ποσοστό εμφάνισης της διαταραχής, παρότι είμαστε άνθρωποι πιο κοινωνικοί, άνθρωποι που περνάμε περισσότερο χρόνο έξω».
«Ένα 30% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν και προβλήματα διαταραχών λόγου»
Σύμφωνα με την κ. Σκουντή, αν η ΔΕΠΥ έχει πολύ έντονα σύμπτωμα και το παιδί βρίσκεται σε μεγαλύτερη ηλικία χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή, αλλά μόνο ως τελευταία λύση, αναμένοντας πρώτα την πλήρη εξέλιξη της συμπτωματολογίας του παιδιού. «Το φάρμακο σου κόβει το σύμπτωμα, σε κάνει να συγκεντρώνεσαι πιο εύκολα και περισσότερο, αλλά αν δεν παρέμβεις μετά και σε κοινωνικές δεξιότητες, με έναν ψυχολόγο, με έναν ψυχοπαιδαγωγό, για να σου δομήσει τη σκέψη, τότε τα προβλήματα εμμένουν», ανέφερε η κ. Σκουντή και στη συνέχεια πρόσθεσε: «Όταν κάποιος διαγιγνώσκεται με ΔΕΠΥ, καλό είναι να έχει δίπλα του έναν ειδικό παιδαγωγό, για το κομμάτι της μάθησης και έναν ψυχολόγο για το κομμάτι των κοινωνικών δεξιοτήτων. Μπορεί το παιδί να είναι κοινωνικό, αλλά να του φεύγουν πάρα πολλά κοινωνικά σήματα, να μην κάνει φίλους. Ένα 30% των παιδιών έχουν και προβλήματα διαταραχών λόγου, αλλά αυτό σε μικρότερη ηλικία». Παρά την μεγαλύτερη ενημέρωση τα τελευταία χρόνια, η ΔΕΠΥ παραμένει πεδίο σύγχυσης για ειδικούς και γονείς, σύμφωνα με την κ. Σκουντή: «Θεωρώ ότι έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο, ότι όλα είναι ΔΕΠΥ και δεν είναι. Η έννοια της διαταραχής στο κεφάλι μας είναι πολύ συγκεχυμένη, είναι πολύ μοδάτη, φοριέται πολύ, αλλά υπάρχει μεγάλο έλλειμμα και σε ειδικούς ψυχικής υγείας για το τι είναι ΔΕΠΥ». Η εσφαλμένη διάγνωση οδηγεί είτε σε υπερδιάγνωση και άσκοπη φαρμακευτική αγωγή είτε σε υποδιάγνωση, με παιδιά που χρειάζονται βοήθεια να μένουν χωρίς υποστήριξη. «Νομίζω ότι είμαστε σε μία φάση υποδιάγνωσης της ΔΕΠΥ, γιατί παραμένει μία εντελώς συγκεχυμένη διαταραχή στο ελληνικό πλαίσιο», σημείωσε.
