Του ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΤΡΙΠΟΔΙΑΝΑΚΗ*
Μελετώντας τις διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων, θα διαπιστώσουμε ότι αυτές δεν βασιζόντουσαν στην ταχύτητα και εξοικονόμηση χρόνου, όπως συμβαίνει σήμερα στον σύγχρονο άνθρωπο, αλλά στη λεπτομερή μελέτη των αναγκών του σώματος και στην ιδιοσυγκρασία του κάθε ατόμου. Η διατροφή τους ακολουθούσε κανόνες που συνδύαζαν την ευεξία και την απόλαυση. Πρέπει λοιπόν να γνωρίσουμε τις διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων, που σήμερα είναι δύσκολο να ακολουθήσουμε, λόγω του τρόπου και των ρυθμών ζωής μας.
Οι διατροφικές συνήθειες των Αρχαίων Ελλήνων διακρίνονται σε ιδιωτικές.
Οι Αρχαίοι Έλληνες και μάλιστα οι Αθηναίοι τα γεύματα της ημέρας ήταν τρία (3) στον αριθμό. Το πρώτο από αυτά «ακρατισμός» όπως ονομαζότανε, αποτελείτο από κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε ανέρωτο κρασί, συνοδευόμενο από σύκα ή ελιές.Το δεύτερο το «άριστον» λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα, ένα γεύμα πολύ απλό. Το τρίτο το «δείπνο», το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας, καταναλωνόταν αφού είχε νυχτώσει και ήταν ένα αρκετά πλούσιο γεύμα
Το ελαιόλαδο, τα φρούτα και λαχανικά ήταν στο καθημερινό τους διαιτολόγιο. Συχνά έτρωγαν όσπρια ιδίως φακές και δημητριακά και καθημερινά έφτιαχναν ψωμί από κριθάρι και στάρι, βάζοντας μέσα πολλά καρυκεύματα όπως δυόσμο, σουσάμι, μάραθο, μέλι, τυρί κ.λ.π. Έτρωγαν επίσης αρκετό φρέσκο ψάρι και παστά προϊόντα, χοιρινό κρέας ψητό στη σούβλα ή βραστό, πολλά γαλακτοκομικά προϊόντα από κατσικίσιο γάλα.
Έπιναν κάθε μέρα κρασί νερωμένο και το συνόδευαν με ξηρούς καρπούς
Συνήθως στις περισσότερες περιστάσεις, οι γυναίκες γευμάτιζαν χωριστά από τους άνδρες και μάλιστα εάν το μέγεθος του σπιτιού ήταν μικρό οι άνδρες κάθονταν πρώτοι και αφού ολοκλήρωναν το γεύμα τους, οι γυναίκες ακολουθούσαν. Ρόλο υπηρετών διατηρούσαν οι δούλοι. Κατά τον Αριστοτέλη στις φτωχές οικογένειες το ρόλο των υπηρετών, τον ασκούσαν οι γυναίκες και τα παιδιά.
Από διάφορες ταφικές αναπαραστάσεις, οι Έλληνες έτρωγαν καθιστοί, ενώ τους πάγκους τους χρησιμοποιούσαν συνήθως στα συμπόσια. Τα τραπέζια ήταν υψηλά για καθημερινή χρήση και χαμηλά για τα συμπόσια, ορθογωνίου σχήματος, κατ εξαίρεση κατά τον 4ο π.χ αιώνα που ήταν στρογγυλά με ζωόμορφα πόδια.
Ως πιάτα χρησιμοποιούσαν πεπλατυσμένο ψωμί, τα οποία με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε πήλινα, ακόμη και από πολύτιμα μέταλλα ή γυαλί, η δε χρήση μαχαιροπίρουνων ήταν σπάνια και για τη λήψη του φαγητού συνήθως χρησιμοποιούσαν τα δάκτυλα, γιαυτό οι μερίδες ήταν σερβιρισμένες ψιλοκομμένες. Τα μαχαίρια τα χρησιμοποιούσαν για την κοπή του κρέατος. Τα τραπεζομάντιλα και οι πετσέτες ήταν άγνωστα.
Μετά το πέρας του γεύματος σκούπιζαν τα χέρια τους, με ψίχα ψωμιού.
Οι φτωχοί πολίτες, έπαιρναν τις περισσότερες τροφές τους από τη δωρεάν παροχή της φύσης, η δε βασική τροφή τους ήταν το κριθάρι, ζωμός από κριθάρι, πίτες και ψωμιά κριθαρένια.
Ο Ησίοδος σε σχετικό έργο του, αναφέρεται σε μερικές διατροφικές συνήθειες των φτωχών και συγκεκριμένα στην αγκινάρα, μέλι, βελανίδια, μολόχα, ξερά σύκα, θυμάρι και στα σαλιγκάρια. Το κρέας και το άσπρο ψωμί ήταν κάτι σπάνιο γι’ αυτούς. Μάλιστα έτρωγαν πολλά αλατισμένα ψάρια (παστά) από τον Εύξεινο Πόντο. Έπιναν κρασί νερωμένο.
Συμπόσια
Η λέξη «συμπόσιο» σημαίνει συνάθροιση ανθρώπων που πίνουν.
Οι αρχαίοι Έλληνες εκτός των ατομικών – οικογενειακών καθημερινών γευμάτων, συνέτρωγαν με φίλους ή απλά γνωστούς που ονομάζονταν «συμπόσια» ή «εστίαση» όπως σήμερα λέγονται συνεστιάσεις.
Υπήρχαν και δείπνα όπου οι συμμετέχοντες συνεισέφεραν ή οικονομικά ή με τρόφιμα, τα οποία λέγονταν «συμβολές», κάτι ανάλογο, το οποίο συμβαίνει και σήμερα.
Το συμπόσιο περιελάμβανε δύο στάδια. Το πρώτο ήταν αφιερωμένο στο φαγητό που συνήθως ήταν λιτό, ενώ το δεύτερο στην κατανάλωση ποτού, συνοδευόμενο από μεζέδες τα τραγήματα, κάστανα, κουκιά, ψημένοι κόκκοι σίτου ή ακόμη γλυκίσματα από μέλι που είχαν στόχο την απορρόφηση του οινοπνεύματος, με σκοπό την επιμήκυνση του χρόνου της συνάθροισης.
Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες συζητούσαν ή έπαιζαν διάφορα επιτραπέζια παιχνίδια όπως ο κότταβος. Πολλές φορές ήταν ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα (κλίναι) και παρακολουθούσαν ή χορεύτριες, ή ακροβάτες ή μουσικούς και έτσι συμπλήρωναν την ψυχαγωγία τους.
Το συμπόσιο ήταν εντελώς απαγορευμένο στις γυναίκες.
Οι Σπαρτιάτες τρέφονταν με πιο πρωτόγονες και φτηνές τροφές, γιατί το πιστεύω τους ήταν «λίγα και καλά», αρκεί να ήταν σε θέση να θρέψουν το σώμα τους και να τους καταστήσουν σκληροτράχηλους
Η ζωή τους απλή και λιτή. Εκτός του γνωστού μέλανος ζωμού, που αποτελείτο από βρασμένο χοιρινό κρέας μέσα στο αίμα του σφραγιασθέντος χοίρου, με την συνοδεία αλατιού και ξιδιού, υπήρχαν και άλλα γεύματα. Τα πιο συνηθισμένα εδέσματα που προσφέρονταν στους Σπαρτιάτες τα τρωγάλια που ήταν ξερά φρούτα, ελιές, τυρί και άρτος.
Τα φαγητά αυτά συγκεντρώνονταν με την συνεισφορά της παραγωγής των ομοίων (όμοιοι ονομάζονταν οι Σπαρτιάτες που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα). Μάλιστα οι όμοιοι έπρεπε να προσφέρουν κάθε μήνα ένα μέρος από την παραγωγή κριθαριού, τυριού και σύκων τους, στο κράτος. Όποιος όμοιος δεν είχε να προσφέρει τις απαραίτητες ποσότητες αγαθών,αποκλειόταν αυτόματα από την κοινωνική ομάδα των Σπαρτιατών–Ομοίων
Οι παχυσαρκία ήταν κατακριτέα και ανεπίτρεπτη στην αρχαία Σπάρτη. Προσπαθούσαν να έχουν αυτοπειθαρχία και δυνατή θέληση, προκειμένου να μην ακολουθούν τις επιταγές του στομαχιού τους και να το ορίζουν οι ίδιοι.
Το λάδι το θεωρούσαν ως κάτι πολύ θαυματουργό για την διατήρηση της υγείας τους, προκειμένου να έχουν γερό στομάχι και καλή λειτουργία της καρδιάς.Επίσης το νερωμένο κρασί ήταν απαραίτητο σε κάθε γεύμα τους.
Από όλα τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι η υγεία των Αρχαίων Ελλήνων βασιζόταν στην υγιεινή διατροφή χωρίς υπερβολές και στην σωματική άσκηση εξ ου «Νους υγιές εν σώματι υγιές»
Πηγές
-Βιβλιογραφία
*Ο Αναστάσιος Τριποδιανάκης είναι χημικός (Τ. Υπ. Αγοράς Τροφίμων)
