Πρώην φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΠΚ) και εδώ και πολλά χρόνια Διευθύντρια των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (ΠΕΚ), η κα Διονυσία Δασκάλου, παρόλο που είναι φειδωλή στις δημόσιες παρεμβάσεις της, μίλησε στα Ρεθεμνιώτικα Νέα, στο πλαίσιο του περιοσικού δισέλιδου «Διάλογοι στην πόλη, διάλογοι για το Πανεπιστήμιο», για το εκδοτικό «θαύμα» που συντελείται εδώ και κάποιες δεκαετίες με τις ΠΕΚ. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον που προέκυψε από τη συνέντευξη είναι ότι η ίδια αντιλαμβάνεται την λειτουργία τους όσο και τη δική της ως μέρος του «οικοσυστήματος» του ΠΚ, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, ενώ ταυτόχρονα οι ΠΕΚ έχουν ξεπεράσει τον τοπικό ορίζοντα και είναι εθνικής εμβέλειας εκδόσεις. Ένα άλλο επίσης σημαντικό σημείο που αναδεικνύεται είναι η συνταγή της βιωσιμότητας των ΠΕΚ σε ένα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον που επιπλέον χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή…
Επιμέλεια: Δημήτρης Στεμπίλης
- Γιατί ασχοληθήκατε με τις εκδόσεις και δη τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ); Οι σπουδές σας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης έπαιξαν ρόλο σε αυτή την επιλογή;
Οι σπουδές μου έπαιξαν έμμεσο ρόλο, καθώς μου έδωσαν τη δυνατότητα, μεταξύ άλλων, να καταδυθώ ως εθελόντρια στη μαγεία της Βιβλιοθήκης του Ρεθύμνου και των σπάνιων αρχείων που αποκτούσε τότε με πρωτοβουλία του Μιχάλη Τζεκάκη, και λίγο αργότερα γνώρισα το πλούσιο αρχειακό υλικό της Βικελαίας Βιβλιοθήκης όπου μαθήτευσα για ένα μικρό διάστημα στην επιμέλεια και την παραγωγή εκδόσεών της δίπλα στον τότε Έφορό της, τον αείμνηστο Νίκο Γιανναδάκη. Μεταξύ της Βικελαίας και της εφημερίδας «Μεσόγειος» όπου εργάστηκα για 2 χρόνια, πρόλαβα τη μετάβαση της τυπογραφίας από τα χυτά μεταλλικά στοιχεία στη φωτοσύνθεση και στους υπολογιστές. Η συγκυρία έπαιξε το ρόλο τη καθώς οι ΠΕΚ είχαν ιδρυθεί λίγα χρόνια πριν στο Ερευνητικό Κέντρο Κρήτης (Σημερινό Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – ΙΤΕ), είχαν εκδώσει ήδη 12 βιβλία, και δεν ήταν σίγουρες εάν, εκτός από τους συγγραφείς τους, χρειάζονταν και τον πρώτο τους υπάλληλο. Έτσι, ο Λευτέρης Οικονόμου, ο Στέφανος Τραχανάς, ο Γρηγόρης Σηφάκης και ο Πέτρος Δήτσας μου έδωσαν την ευκαιρία να δοκιμάσω αν οι γνώσεις, οι δεξιότητες ή οι κλίσεις μου είχαν κάτι να προσφέρουν στις ΠΕΚ. Σήμερα, πάντως γνωρίζω, όχι πολλούς αλλά μερικούς, αποφοίτους του Πανεπιστημίου Κρήτης που έχουν ιδρύσει ή εργάζονται σε εκδοτικούς οίκους.
- Πώς είναι να διευθύνετε έναν πανεπιστημιακό εκδοτικό οίκο στην ψηφιακή εποχή;
Δεν βλέπω την ψηφιακή εποχή ως απειλή για τους εκδοτικούς οίκους, κάθε άλλο μάλιστα. Κάθε βιβλίο είναι πρώτα απ’ όλα το περιεχόμενό του. Χωρίς να θέλω να εξισώσω την έντυπη με την ψηφιακή μορφή -πιστεύω ότι επιτελούν διαφορετικού είδους λειτουργίες της «ανάγνωσης»-, θεωρώ ότι για τα βιβλία εκπαιδευτικού σκοπού, ειδικά στις υψηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, η ψηφιακή μορφή θα διευκολύνει πολύ τον σκοπό για τον οποίο προορίζονται. Προς αυτή την κατεύθυνση, και μετά την εμπειρία της πανδημίας όπου πολλοί ερευνητές αλλά και κάθε είδους αναγνώστες αποκόπηκαν για πολλούς μήνες από τις βιβλιογραφικές πηγές τους, οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης είναι ένας από τους 18 εκδοτικούς οίκους της χώρας που συνεργάζονται με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος ώστε ένας αριθμός βιβλίων τους να είναι διαθέσιμα ηλεκτρονικά για ανάγνωση και ψηφιακό δανεισμό σε εγγεγραμμένους χρήστες του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου της Βιβλιοθήκης.
Στην Ελλάδα πάντως, για να μείνουμε στα μετρήσιμα στοιχεία, η αγορά των ψηφιακών βιβλίων εξακολουθεί να είναι πάρα πολύ μικρή, μικρότερη από 1%. Παράλληλα, η χρήση των e-books στην εκπαίδευση, ειδικά στην πανεπιστημιακή, έχει καθυστερήσει πολύ να τεθεί στον δημόσιο διάλογο της χώρας μας. Ελπίζω να ξεκινήσει αυτή η συζήτηση, και να διευθετηθούν ζητήματα που έχουν λυθεί σε άλλες χώρες, όπως η προστασία τους από την πειρατεία και η εύλογη αμοιβή των δημιουργών τους, συγγραφέων και εκδοτών.
- Οι ΠΕΚ είναι εμπορικός εκδοτικός οίκος ή διατηρούν τον αρχικό τους χαρακτήρα;
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ΠΕΚ, που το επιδίωξαν από την αρχή και το έχουν επιτύχει εδώ και πολλά χρόνια, είναι αφ’ ενός να μείνουν πιστές στον ακαδημαϊκό και ποιοτικό χαρακτήρα τους, και αφ’ ετέρου να καταστούν οικονομικά αποτελεσματικές και αυτοχρηματοδοτούμενες: δηλαδή, να μην βασίζονται σε κρατική χρηματοδότηση. Η αποτελεσματικότητα και η οικονομική αυτονομία ενός εκδοτικού οίκου δεν έρχεται από μόνη της: Πρέπει να προσπαθήσεις να βρεις τους τρόπους ώστε τα βιβλία να φτάσουν στο κοινό τους, μικρότερο ή μεγαλύτερο. Γι’ αυτό και το να κερδίζεις την εμπιστοσύνη των αναγνωστών με την εγκυρότητα του περιεχομένου και την τυποτεχνική αρτιότητα των βιβλίων είναι ένα καθημερινό στοίχημα, είτε αφορά τις επιλογές των φοιτητών και των διδασκόντων είτε την κυκλοφορία τους στα βιβλιοπωλεία της χώρας. Είμαστε καθημερινά παρόντες και μάχιμοι σε αυτή την εκδοτική αγορά, με ίσους όρους με τους ιδιώτες εκδότες.
- Επιλέγετε μόνον εσείς τίτλους ή σας απευθύνονται και συγγραφείς, οπότε πρέπει να προκρίνετε και να απορρίψετε;
Και τα δύο ισχύουν, και ένα τρίτο. Αφενός οι εκδοτικοί μας επιμελητές παρακολουθούν τη διεθνή εκδοτική παραγωγή στους τομείς που μας ενδιαφέρουν, μελετούν και εντοπίζουν τα κενά της ελληνόγλωσσης βιβλιογραφίας και προσπαθούν να τα καλύψουν με τις καλύτερες επιλογές τίτλων για μετάφραση. Αφετέρου, δεχόμαστε και αξιολογούμε προτάσεις από Έλληνες συγγραφείς, αλλά και απευθυνόμαστε στην ακαδημαϊκή κοινότητα για να γράψουν βιβλία σε θέματα της ειδικότητάς τους.
Σε αντίθεση ίσως με έναν ιδιώτη εκδότη, στις ΠΕΚ δεν επιλέγει μόνη της η διευθύντρια ή ο διευθυντής τα βιβλία που θα εκδοθούν. Τα εκδοτικά μας στελέχη, η Ειρήνη Λυδάκη, ο Νίκος Κουμπιάς και ο Παναγιώτης Σουλτάνης, έχουν μια ανεκτίμητη συσσωρευμένη εμπειρία ο καθένας στον τομέα του και, σε συνεργασία με τους διευθυντές των εκδοτικών σειρών ή εξωτερικούς αξιολογητές ειδικούς στο κάθε επιστημονικό αντικείμενο, εισηγούνται αρνητικά ή θετικά για κάθε έκδοση. Δεν συμφωνώ πάντα με τις επιλογές τους, αλλά και στην περίπτωση διαφωνίας κάτι μαθαίνουμε όλοι μας, οξύνουμε περισσότερο τα κριτήριά μας και γινόμαστε καλύτεροι, διότι μοιραζόμαστε ένα κοινό όραμα για τις ΠΕΚ: να εξακολουθήσουν να συντονίζονται με τα διεθνή πρότυπα ποιότητας.
“Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ΠΕΚ, που το επιδίωξαν από την αρχή και το έχουν επιτύχει εδώ και πολλά χρόνια, είναι αφ’ ενός να μείνουν πιστές στον ακαδημαϊκό και ποιοτικό χαρακτήρα τους, και αφ’ ετέρου να καταστούν οικονομικά αποτελεσματικές και αυτοχρηματοδοτούμενες: δηλαδή, να μην βασίζονται σε κρατική χρηματοδότηση”.
- Κοινότοπη ερώτηση, αλλά ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας των ΠΕΚ;
Αν είναι ένα μόνο το μυστικό της επιτυχίας, τότε είναι σίγουρα η προσήλωση στην ποιότητα, και είναι αυτή ακριβώς που ανταμείβεται από τους αναγνώστες μας! Ο επί 30 χρόνια διευθυντής των ΠΕΚ, ο κ. Στέφανος Τραχανάς, έθεσε τις σωστές βάσεις σε αυτό, και εμείς, η δεύτερη γενιά, δεν έχουμε παρά να ακολουθήσουμε. Δεν πρέπει ωστόσο να υποτιμούμε τη σημασία και άλλων παραγόντων που μπορεί να σε πάνε μπροστά ή να σε καθηλώσουν. Οι ΠΕΚ έχουν ξεπεράσει εδώ και χρόνια το κρίσιμο μέγεθος ενός μικρού εκδοτικού οίκου, και όσο ωριμάζει ο εκδοτικός οίκος, όσο αυξάνεται το προσωπικό του (είμαστε τώρα 21 άτομα μαζί με το Mathesis), ο αριθμός των βιβλίων και τα πεδία της εκδοτικής μας δραστηριότητας και αλλάζει ραγδαία το εκδοτικό τοπίο διεθνώς θα πρέπει και η οργάνωση της λειτουργίας μας να γίνεται πιο επαγγελματικά σε όλους τους τομείς. Συνοψίζοντας, τα μυστικά της επιτυχίας –οπουδήποτε, όχι μόνο σε έναν εκδοτικοί οίκο– είναι η επιμονή στην ποιότητα και ο επαγγελματισμός.
- Πώς χτίζεται η εξωστρέφεια σε έναν τόσο ανταγωνιστικό και πληττόμενο κλάδο; Οι συνεντεύξεις on camera και το Mathesis συμβάλλουν σε αυτό;
Η εξωστρέφεια έχει δύο πλευρές. Οι ΠΕΚ είναι πρώτα απ’ όλα εξωστρεφείς όσον αφορά τη φυσιογνωμία τους, εκείνη ενός εθνικού εκδοτικού οίκου. Γι’ αυτό και οι συνεργάτες τους, οι συγγραφείς, οι μεταφραστές, οι επιστημονικοί επιμελητές, οι διευθυντές σειρών κ.λπ. δεν επιλέγονται με βάση την ακαδημαϊκή «εντοπιότητά» τους αλλά προέρχονται από πολλά ελληνικά πανεπιστήμια. Οι ίδιες αρχές που επέτρεψαν στις ΠΕΚ να εξελιχθούν σε έναν εθνικό εκδοτικό οίκο για το επιστημονικό βιβλίο διέπουν και το Mathesis, καθώς οι συνεργάτες – διδάσκοντές του προέρχονται από όλα τα ΑΕΙ της χώρας και του εξωτερικού, και είναι κορυφαίοι στο πεδίο τους.
Η άλλη πλευρά της εξωστρέφειας αφορά τις ενέργειες που κάνουμε ώστε να προσεγγίσουμε το κοινό των αναγνωστών μας. Χρησιμοποιούμε την ιστοσελίδα μας, το e-shop, το Facebook και τα social media, διοργανώνουμε εκδηλώσεις, συμμετέχουμε στις εκθέσεις βιβλίου στην Αθήνα και τη Θεσσαλoνίκη αλλά λιγότερο συχνά και σε άλλες πόλεις, –κάνουμε δηλαδή ό,τι θα έκανε κάθε εκδότης για τη διάδοση και την απήχηση των βιβλίων του. Επίσης, συνεργαζόμαστε απευθείας με περισσότερα από 100 μεγάλα και μικρά βιβλιοπωλεία σε όλη τη χώρα, ενώ τα βιβλία των ΠΕΚ επιλέγονται σήμερα ως βασικά εκπαιδευτικά εγχειρίδια σε πάνω από 3.000 μαθήματα, σχεδόν όλων των ΑΕΙ. On camera «μιλούν» οι συγγραφείς των βιβλίων μας, και μάλιστα έχουμε ξεκινήσει πριν λίγους μήνες μια διαδικτυακή σειρά στο FB με τίτλο «Βιβλία σε πρώτο πρόσωπο», ενώ οι διδάσκοντες του Mathesis μιλούν εξ ορισμού διαδικτυακά. Αυτή η εξωστρέφεια «μετριέται» από τα αποτελέσματα: τα περίπου 140.000 αντίτυπα βιβλίων μας που διατίθενται κάθε χρόνο στα βιβλιοπωλεία της χώρας, στο eshop μας και στους φοιτητές, και οι 100.000 εγγεγραμμένοι φοιτητές του Mathesis.
Η όποια εξωστρέφεια πάντως είναι καλή όταν γίνεται με μέτρο και όταν έχεις κάτι ουσιαστικό να πεις. Σπάνια λοιπόν θα δείτε τις ΠΕΚ να μιλούν για τις ΠΕΚ. Και όταν αυτό γίνεται –όπως με τούτη τη συνέντευξη στο αφιέρωμά σας για την αλληλεπίδραση του Πανεπιστημίου με την κοινωνία της Κρήτης– είναι για να τονιστεί η ιδιαιτερότητα ενός οργανισμού που δημιουργήθηκε και άνθησε στο οικοσύστημα του πανεπιστημίου της Κρήτης, και που υπηρετεί δημόσιους σκοπούς στηριζόμενος στην κοινωνία των πολιτών στην οποία απευθύνονται και τα βιβλία του και τα διαδικτυακά του μαθήματα. Και σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή την ευκαιρία που μου δώσατε.
- Έχετε πραγματοποιήσει ή σκέφτεστε να οργανώσετε κάποια εκδήλωση των ΠΕΚ στο Ρέθυμνο;
Όπως και σε όλες τις άλλες πτυχές της ζωής μας, η φυσική παρουσία του κοινού μάς έλειψε και ελπίζουμε σε λίγους μήνες να επανέλθουμε. Μία από τις πρώτες εκδηλώσεις προγραμματίζεται να γίνει στο Ρέθυμνο στα τέλη Μαΐου, με προσκεκλημένο τον Αμερικανό ιστορικό Sven Beckert για την έκδοση στα ελληνικά του σπουδαίου βιβλίου του για την παγκόσμια ιστορία του βαμβακιού, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ. Η μελέτη της ιστορίας του βαμβακιού είναι ένα πολύ μεγάλο πεδίο έρευνας, που πρέπει να συμπληρωθεί βιβλιογραφικά με την ιστορία του βαμβακιού στην ελληνική οικονομία και κοινωνία.
