Μετά την παρουσίαση της εφημερίδας «Αγών» στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» της 7ης Ιουλίου 2022, συνεχίζουμε σήμερα με την εφημερίδα «Μεταρρύθμισις» του Γεώργιου Σμπώκου.
Tο 1908 δεν κυκλοφορούσε κάποια εφημερίδα στο Ρέθυμνο. Τον προηγούμενο χρόνο, δηλαδή το 1907, κυκλοφορούσαν η «Αναγέννησις» του Θεμ. Παπαδάκη και η «Ελευθερία» του Στυλ. Καλαϊτζάκη, οι οποίες όμως έκλεισαν, η μεν «Αναγέννησις» τον Αύγουστο, η δε «Ελευθερία» τον Δεκέμβριο. Έτσι ο δικηγόρος Γεώργιος Σμπώκος, για να καλύψει το κενό και για ικανοποιήσει την ανάγκη ύπαρξης μιας, τουλάχιστον, εφημερίδας στο Ρέθυμνο, αποφάσισε να εκδώσει μια νέα εφημερίδα στην οποία έδωσε το όνομα «Μεταρρύθμισις». Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 14 Σεπτεμβρίου 1908 και το τελευταίο με αριθμό 45 στις 23 Νοεμβρίου 1909, δηλαδή κυκλοφόρησε για λίγο περισσότερο από έναν χρόνο.
Ήταν η εποχή που το καθεστώς της Αρμοστείας είχε γίνει παρελθόν και η κύρια και ομόθυμη επιδίωξη των Κρητών ήταν η Ένωση με την Ελλάδα. Η επιδίωξη αυτή εκφραζόταν με αλλεπάλληλα συλλαλητήρια και ψηφίσματα υπέρ της Ένωσης.
Η «Μεταρρύθμισις» ήταν μια εφημερίδα μετριοπαθής που δεν εμπλεκόταν στις εσωτερικές πολιτικές και κομματικές αντιπαραθέσεις, αλλά είχε θέσει ως κύριο στόχο της την υλοποίηση του εθνικού πόθου των Κρητικών, που όπως είπαμε πιο πάνω, ήταν η ένωση με την μητέρα Ελλάδα.
Η ταυτότητα της «Μεταρρυθμίσεως»
Τίτλος: Μεταρρύθμισις
Υπότιτλος: Εφημερίς Εβδομαδιαία Πολιτική και Φιλολογική.
Εκδότης-Διευθυντής: Γεώργιος Σμπώκος.
Διάρκεια έκδοσης: 14-9-1908 έως 23-11-1909.
Αριθμός φύλλων: 45.
Περιοδικότητα: Εβδομαδιαία.
Σχήμα: 40Χ30 εκ., τετράστηλη, τετρασέλιδη.
Τυπογραφείο: Αρχικά «Ίδης» και αργότερα Στυλιανού Καλαϊτζάκη.
Συνδρομές: Ετήσια 8 δρχ., εξαμηνιαία 4 δρχ.
Το πρόγραμμα της εφημερίδας
Στο προγραμματικό κείμενο του εκδότη (editorial) στο πρώτο φύλλο, όπου συνήθως περιγράφεται το πρόγραμμα που θα ακολουθήσει η εφημερίδα, μεταξύ άλλων, αναφέρει: …Ἐπιδιώκωμεν νά διατρανωθῇ διά τοῦ μᾶλλον κατηγορηματικοῦ τρόπου ὅτι ὁ τόπος ἡμῶν τυγχάνει ἐντελῶς ὥριμος διά τήν ὁριστικήν αὐτοῦ ἀποκατάστασιν καί ὅτι ἡ παράτασις τῆς παρούσης καταστάσεως εἶναι ἄρνησις αὐτῆς τῆς φιλανθρωπίας ἀποτελεῖ δέ κατάφωρον ἀδικίαν πρός ὁλόκληρον λαόν, ὅστις παρά τά εὐγενῆ αἰσθήματα ἅτινα ἐπεδείξατο καί τήν τάσιν αύτοῦ πρός τήν πρόοδον καί τόν Πολιτισμόν δεσμεύεται ἄνευ λόγου καί ἐμποδίζεται ὅπως ἀναπτύξῃ τάς ζωτικάς καί ἐκπολιτιστικάς αὐτοῦ δυνάμεις1…
Στο τελευταίο μέρος του editorial αναφέρεται στη στάση που θα τηρήσει η εφημερίδα αναφορικά με τα εσωτερικά και τοπικά ζητήματα: …Τά ἐσωτερικά ζητἠματα θά πραγματευώμεθα ἀπό τῆς ἀπόψεως τοῦ κοινοῦ συμφέροντος. Ἀσχέτως πρός τά πολιτικά ἡμῶν φρονήματα θά εἴμεθα πρό παντός φίλοι τῆς ἀληθείας, προσπαθοῦντες διά τῶν ἐπιχειρημάτων νά πείθωμεν περί τῆς ὀρθότητος τῆς γνώμης ἡμῶν. Θ’ ἀποφύγωμεν τόν τρόπον ἐκεῖνον τῆς συζητήσεως ὅστις μακράν τοῦ νά πείθει τούς φρονοῦντας τά ἀντίθετα δέν εἶναι ἐποικοδομητικός τῆς κοινωνικῆς καί πολιτικῆς ἠρεμίας. Τήν μεραρρύθμισιν τοῦ πολιτικοῦ καθεστῶτος δέον νά ἐπακολουθήσῃ ἡ μεταρρύθμισις τοῦ τρόπου τοῦ ἐργάζεσθαι, τοῦ συζητεῖν, τοῦ σκέπτεσθαι.
Είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που όσα αναφέρονται στο editorial του πρώτου φύλλου τηρήθηκαν στο ακέραιο.
Ο εκδότης
Ο Γεώργιος Σμπώκος του Δημητρίου γεννήθηκε το 1878 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου και πέθανε στο Ρέθυμνο στις 15 Ιουλίου 1964. Τα πρώτα γράμματα τα άκουσε στο δημοτικό σχολείο των Ανωγείων και στη συνέχεια φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο και στο Γυμνάσιο Ηρακλείου όπου και αρίστευσε. Νεότατος, μόλις 19 ετών, έλαβε μέρος στην τελευταία κρητική επανάσταση του 1896-1898, όπου και διακρίθηκε. Η Κρητική Βουλή αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στην εθνική υπόθεση του χορήγησε υποτροφία για σπουδές στη Νομική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών.
Μετά το πέρας των σπουδών του διορίστηκε δικηγόρος Ρεθύμνης, λειτούργημα που άσκησε επί 45 συναπτά έτη. Είχε παντρευτεί τη Στυλιανή Καφφάτου κόρη του Νικολάου Καφφάτου και αδελφή του Λυκούργου Καφφάτου του μεγάλου Ρεθεμνιώτη δημοσιογράφου και εκδότη. Απέκτησε τέσσερα τέκνα, δύο γιους και δύο θυγατέρες. Ο πρωτότοκός του Δημήτριος έγινε κι’ αυτός δικηγόρος, ενώ ο δεύτερος γιος του Λυκούργος πολλά χρόνια αργότερα ακολούθησε το παράδειγμα του πατέρα του και εξέδωσε στο Ρέθυμνο την εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη» από το 1977 μέχρι το 1985.
Η ύλη της εφημερίδας
Όπως σημειώσαμε στην αρχή η «Μεταρρύθμισις» ήταν μια εφημερίδα μετριοπαθής χωρίς οξύτητες και πολιτικές αντιπαραθέσεις. Το θέμα της Ένωσης αποτελεί κυρίαρχο στόχο της και διατρέχει ολόκληρη την περίοδο έκδοσής της. Μάλιστα καθιερώνει μόνιμη στήλη με τίτλο «Το ζήτημά μας» όπου δημοσιεύονται όλες οι εξελίξεις πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.
Η ύλη της απαρτιζόταν κυρίως από τοπικές και σπανιότερα διεθνείς ειδήσεις. Σ’ αυτές τις τελευταίες εντάσσεται και εκτενής κάλυψη σε δύο συνεχόμενα φύλλα του καταστροφικού σεισμού στη Σικελία και Καλαβρία τον Δεκέμβριο του 19082.
Η πρώτη και δεύτερη σελίδα καλύπτονται από ειδήσεις και άρθρα, ενώ η τρίτη και η τέταρτη από διαφημιστικές καταχωρήσεις, δικαστικές ειδήσεις και πλειστηριασμούς. Μόνιμους συνεργάτες δεν είχε η εφημερίδα ούτε επιστολές φιλοξένησε σε όλη τη διάρκεια της έκδοσής της.
Τυπώθηκε σε δύο τυπογραφεία. Αρχικά και μέχρι το φύλλο 18(25/1/1909) στο τυπογραφείο της «Ίδης»3 και από το φύλλο 19(6-2-1909) στο τυπογραφείο του Στυλιανού Εμμ. Καλαϊτζάκη4.
Η εφημερίδα έκλεισε ξαφνικά και χωρίς προειδοποίηση τον Νοέμβριο του 1909, ίσως για οικονομικούς λόγους.
1Εδώ αναφέρεται στην αδικαιολόγητη άρνηση των Μεγάλων Δυνάμεων να δεχτούν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
2Γι’ αυτό το θέμα βλ. Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου, Ο σεισμός της Ιταλίας του 1908 και η μικρή αλλά συγκινητική βοήθεια του Ρεθύμνου, εφημ. «Ρεθεμνιώτικα Νέα» 26/2/2020 και στο https://rethymniates.blogspot.com/2020/02/
3Η «Ίδη» ήταν Ρεθεμνιώτικη εφημερίδα που κυκλοφορούσε τη διετία 1888-1889 με εκδότη τον δικηγόρο Θεμ. Παπαδάκη. Το τυπογραφείο της «Ίδης» χρησιμοποίησαν αρκετές εφημερίδες της εποχής, όπως «Αναγέννησις», «Επιθεώρησις» καί «Θάρρος».
4Το τυπογραφείο του Στυλ. Καλαϊτζάκη είναι το παλαιότερο τυπογραφείο του Ρεθύμνου, όπου τυπώθηκε πλήθος εφημερίδων.
* Ο Γιάννη Ζ. Παπιομύτογλου είναι π. διευθυντής της Δ.Κ. Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης
