Εκατό χρόνια Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας 1922-2022

Την Τρίτη 09 Απριλίου 2024 έγινε στο «Σπίτι του Πολιτισμού», στο Ρέθυμνο, η βιβλιοπαρουσίαση του τετράτομου έργου: «Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας 1922-2022: Ένας αιώνας αγώνων για την εκπαίδευση, τους εκπαιδευτικούς, την κοινωνία».

Ήταν μια ζεστή και επιτυχημένη εκδήλωση, χάρη στους εισηγητές – παρουσιαστές των τεσσάρων τόμων: Σοφία Χατζηστεφανίδου αναπλ. καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης, Στέλιο Τσαγκαράκη διδάσκοντα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκο Παπαδάκη καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστημίου Κρήτης και Θεόδωρο Ελευθεράκη καθηγητή στο Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης. Και φυσικά χάρη στην παρουσία και στις τοποθετήσεις των συγγραφέων.

Η συμμετοχή του κόσμου πολύ ικανοποιητική, αλλά εκείνη των ενεργών δασκάλων/ διδασκαλισσών όχι η αναμενομένη. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρουσία παλιών συμμαθητών, συμφοιτητών και προπάντων χωριανών (Χαμαλευριανών) του Σήφη Μπουζάκη. Όλοι αυτοί προσήλθαν για να τιμήσουν τον Ρεθύμνιο στην καταγωγή συμμαθητή τους, συμφοιτητή τους, συνάδελφό τους, συγχωριανό τους, αλλά και κορυφαίο ιστορικό της νεοελληνικής εκπαίδευσης, Σήφη Μπουζάκη.

Επειδή εκτιμώ ότι αυτό το μνημειώδες έργο πρέπει να γίνει γνωστό σε ένα ευρύτερο κοινό, θα επιχειρήσω στη συνέχεια μια σκιαγράφησή του.

Σε περίπου 2.500 σελίδες, κατανεμημένες σε τέσσερις τόμους, καταγράφονται αγώνες ενός αιώνα, πραγματοποιημένοι και βιωμένοι από πολλές γενιές δασκάλων/διδασκαλισσών.

Χρειάζεται πολλή δουλειά και περισσή μεθοδικότητα, για μπορέσει κάνεις να συγκεντρώσει και να δαμάσει ένα αρχειακό υλικό αυτού του μεγέθους και να το περάσει σε χαρτί έτσι, ώστε να έχει αρχή, μέση και τέλος, και να δίδει νόημα.

Αυτή τη δουλειά την ανέλαβαν και την ολοκλήρωσαν επιτυχώς άξιοι ερευνητές της Ιστορίας της Ελληνικής Εκπαίδευσης, και συγκεκριμένα:

Μια ερευνητική-συγγραφική ομάδα αποτελούμενη από τους πανεπιστημιακούς καθηγητές: Δημήτρη Χαραλάμπους, Χρήστο Τζήκα και Γιάννη Μπέτσα (και οι τρεις από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), με επικεφαλής, τον ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Σήφη Μπουζάκη, ο οποίος είχε τη συνολική επιστημονική ευθύνη και τον συντονισμό για το όλο εγχείρημα.
Μια 14τραμελής βοηθητική ερευνητική ομάδα – για λόγους οικονομίας δεν αναφέρονται τα ονόματα.
Άλλο, κατά περίπτωση, υποστηρικτικό προσωπικό.

Τα 100 χρόνια έχουν χωριστεί σε ιστορικές περιόδους, με αφετηρία το έτος ίδρυσης της ΔΟΕ, το 1922, και με λήξη τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2022. Οι περίοδοι, κατά κανόνα, συνδέονται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα:

1^η περίοδος: 1922 έως 1949.

Συγγραφέας του αντίστοιχου τόμου είναι ο Χρήστος Τζήκας

2^η περίοδος: 1950 έως 1974.

Συγγραφέας του αντίστοιχου τόμου είναι ο Γιάννης Μπέτσας.

3^η περίοδος: 1974 έως 2000.

Συγγραφέας του αντίστοιχου τόμου είναι ο Σήφης Μπουζάκης.

4^η περίοδος: 2000 έως 2022 (100 Χρόνια ΔΟΕ)

Συγγραφέας του αντίστοιχου τόμου είναι ο Δημήτρης Χαραλάμπους.

Η παραπάνω περιοδολόγηση παραπέμπει σε μια άμεση σύνδεση της Ιστορίας της ΔΟΕ με την Ελληνική Ιστορία εν γένει.

Και πράγματι, για κάθε περίοδο σκιαγραφείται το ιστορικό συγκείμενο εντός του οποίου δρα η ΔΟΕ, ως συλλογικό υποκείμενο.

Η σκιαγράφηση του ιστορικού συγκείμενου αποτελεί ένα από τα βασικά μεθοδολογικά χαρακτηριστικά του όλου έργου. Υπάρχουν, όμως, και άλλα τα οποία δανείζομαι από το εισαγωγικό σημείωμα του Σήφη Μπουζάκη και τα απαριθμώ.

Βασικές «ενότητες-άξονες» (όπως τις ονομάζει ο συγγραφέας) της κάθε περιόδου είναι:

Ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, με στοχοθεσία, επισκόπηση βιβλιογραφίας, μεθοδολογία.
Το ιστορικό συγκείμενο κάθε περιόδου, στις διάφορες εκφάνσεις του, πολίτικες, ιδεολογικές, οικονομικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικοπολιτικές.
Η δράση της ιδίας της ΔΟΕ ως συλλογικού υποκειμένου. Δηλαδή: εσωτερική λειτουργία, θέσεις επί εκπαιδευτικών θεμάτων και εκπαιδευτικής πολιτικής, σχέσεις και συγκρούσεις με το κράτος-διάβαζε Υπουργείο Παιδείας.
Ένα συμπερασματικό-επιλογικό κεφάλαιο
Τα παραρτήματα, που έρχονται να συμπληρώσουν και να εμπλουτίσουν κάθε τόμο με αρχειακό, εμπειρικό και εποπτικό υλικό.

Η παραπάνω μεθοδολογία και η συνακόλουθη δόμηση των περιεχομένων κάθε τόμου ακολουθούνται σε μεγάλο βαθμό, αλλά και προσαρμόζεται στις ανάγκες της κάθε περιόδου.

Αυτή η ενιαία δόμηση των περιεχομένων παρέχει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να διαβάσει το έργο κάθετα, δηλαδή χρονολογικά (τον έναν τόμο μετά τον άλλο) ή οριζόντια, δηλαδή θεματικά και να έχει έτσι μια πρώτη ιστορική-συγκριτική προσέγγιση των ίδιων θεμάτων σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους.

Η πρώτη περίοδος, που καλύπτεται από τον Τόμο Α’, είναι η «περίοδος των πολέμων»: Μικρασιατική καταστροφή, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Εμφύλιος Πόλεμος. Σε αυτό το ιστορικό συγκείμενο άρχισε τα πρώτα της βήματα η ΔΟΕ, βασιζόμενη- όπως υπογραμμίζει ο συγγραφέας του τόμου Χρήστος Τζήκας – σε δύο πυλώνες: στη γενίκευση και τη βελτίωση της εκπαίδευσης και στη οικονομική και κοινωνική αναβάθμιση των δασκάλων. Κατά την περίοδο του μεσοπολέμου η Ομοσπονδία γνώρισε επιτυχίες και αποτυχίες, ενώ στην κατοχή και αμέσως μετά διαμόρφωσε για τον ίδιο τον εαυτό της τα ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας και δικαιοσύνης. Ο εμφύλιος πόλεμος και οι συνέπειες τους δεν αφήσαν ανεπηρέαστη τη ΔΟΕ.

Ο Τόμος Β’ αναφέρεται στη «μετεφυλιοπολεμική περίοδο» 1950 έως 1974. Είναι η περίοδος της εθνικοφροσύνης και των διώξεων των ηττημένων του εμφυλίου, αλλά και της γενιάς του 1-1-4 και της σύντομης πολιτικής άνοιξης με το Γέρο της Δημοκρατίας. Είναι, επίσης, η περίοδος της Χούντας των Συνταγματαρχών, αλλά και της κατάρρευσή της. Η «βασική διαιρετική τομή της εθνικοφροσύνης» και το «μετεμφυλιακό κράτος», όπως γράφει ο συγγραφέας Γιάννης Μπέτσας, επηρέασαν άμεσα και τη λειτουργία της ΔΟΕ, η οποία με περιορισμένη αποτελεσματικότητα μπόρεσε να προωθήσει τα αιτήματά της.

Ο τόμος Γ’, με συγγραφέα το Σήφη Μπουζάκη, αναφέρεται στην περίοδο 1974 -2000. Είναι η «περίοδος της μεταπολίτευσης».

Είναι μάλλον η πλέον δημοκρατικά σταθερή και κοινωνικοοικονομικά δημιουργική περίοδος. Παρά τις πολίτικες διαμάχες, που βρήκαν την έκφρασή τους και στη ΔΟΕ, η δημοκρατία εξελίχθηκε ομαλά και εδραιώθηκε. Το κοινωνικοπολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον θετικό και για τη ΔΟΕ, και τα επιτεύγματά της ορατά- ένα από αυτά είναι η θέσπιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης των δασκάλων/ισσών.

Μια σημαντική αλλαγή στη εσωτερική λειτουργία της αποτελεί η εμφάνιση των παρατάξεων και η καθιέρωση της απλής αναλογικής. Η ΔΟΕ πολιτικοποιείται, κομματικοποιείται, αλλά και μαζικοποιείται. Και σύμφωνα με τον συγγραφέα, μέσα από τους αγώνες της συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό και τον εκσυγχρονισμό όχι μόνο της εκπαίδευσης, αλλά και της κοινωνίας.

Οι πρώτες δύο δεκαετίες του νέου αιώνα (2000-2022) καλύπτονται από τον τόμο Δ’. Η περίοδος αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να χαρακτηριστεί ως η περίοδος της οικονομικής κρίσης, με τις συνέπειές της και για τον διδασκαλικό κόσμο. Είναι, όμως, και η περίοδος της πανδημίας με τις γνωστές, σε όλους μας, αρνητικές συνέπειές της στην εκπαίδευση.

Όπως γράφει ο συγγραφές του τόμου, Δημήτρης Χαραλάμπους, «Η πλέον σημαντική κατάκτηση της περιόδου 2000-2022 είναι η καθιέρωση της υποχρεωτικής δίχρονης δημόσιας προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης, ενώ η μεγαλύτερη απώλεια είναι η κατάργηση των Διδασκαλείων και της μετεκπαίδευσης».

Καταλήγοντας μπορούμε να κρατήσουμε, ότι το εν λόγω έργο ήλθε να καλύψει ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό και να φωτίσει πτυχές αγώνων ενός αιώνα για τη «δημοτική εκπαίδευση», από δάσκαλους/διδασκάλισσες προερχόμενους/προερχόμενες, κατά κανόνα, από τα «λαϊκά» στρωματά.

Πρόκειται για ένα έργο αναφοράς στο οποίο θα προστρέχουν οι ερευνητές του μέλλοντος, για να αντλούν πρώτα στοιχεία και ερεθίσματα για περαιτέρω εξειδικευμένες μελέτες.

Εύγε στους συγγραφείς!