Σε κλίμα συγκίνησης και παρουσία πλήθους πολιτών πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο την Κυριακή 31 Μαρτίου η εκδήλωση μνήμης και τιμής με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από το Ολοκαύτωμα του Σπηλαίου Μελιδονίου.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης κατατέθηκε πρόταση από τον Πρόεδρο της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Ένωσης Μυλοποταμιτών Μανώλη Κυρίμη για την καθιέρωση της 24ης Ιανουαρίου ως ημέρας Δημόσιας Εορτής Τοπικής Σημασίας για το Δήμο Μυλοποτάμου.
Στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Πανελλήνια Πολιτιστική Ένωση Μυλοποταμιτών, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης και ήταν υπό την αιγίδα του Δήμου Μυλοποτάμου, τιμήθηκε η μνήμη των 370 γυναικόπαιδων και των 30 πολεμιστών που έχασαν με φρικτό τρόπο τις ζωές τους, στο ολοκαύτωμα του Σπηλαίου Μελιδονίου στις 24 Ιανουαρίου 1824.
Την Κυβέρνηση εκπροσώπησε ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας Κωστής Χατζηδάκης. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρουσία κατοίκων του Μελιδονίου και της ευρύτερης περιοχής. Μάλιστα για να τιμηθεί η μνήμη των πεσόντων μετέβησαν επίσης από την Κρήτη στην Αθήνα ο Δήμαρχος Μυλοποτάμου, Γιώργος Κλάδος, συνοδευόμενος από τους Αντιδημάρχους Ζαχαρία Λαδιανό, Σήφη Βουκάλη, Αστρινό Νύκταρη και τον Πρόεδρο της Επιτροπής Τουρισμού Γιώργο Μαραβελάκη, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Μελιδονίου Φώτης Σωπασουδάκης και η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελιδονίου Ιωάννα Κυρμιζάκη. Τον Περιφερειάρχη Κρήτης εκπροσώπησε ο Αντιπεριφερειάρχης Νίκος Ξυλούρης, ενώ παραβρέθηκαν επίσης ο Αντιπεριφερειάρχης Επιχειρηματικότητας Μιχάλης Βάμβουκας, ο Εντεταλμένος Περιφερειακός Σύμβουλος Πολιτικής Προστασίας Μιχάλης Σαρρής κ.α.
Ιδιαίτερη αναφορά και θερμές ευχαριστίες εκφράστηκαν από την Πανελλήνια Πολιτιστική Ένωση Μυλοποταμιτών, τόσο στο προεδρείο και τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελιδονίου, όσο και στο σύνολο των αιρετών και των πολιτών που μετέβησαν από την Κρήτη στην Αθήνα για να παραστούν στην εκδήλωση. Επιπλέον εκφράστηκαν ευχαριστίες στον Υφυπουργό Εθνικής Άμυνας και Βουλευτή Ρεθύμνου Γιάννη Κεφαλογιάννη, στον Περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρο Αρναουτάκη και την Αντιπεριφερειάρχη Ρεθύμνου Μαρία Λιονή για τη συμβολή τους στην επιτυχή υλοποίηση της εκδήλωσης στο Πολεμικό Μουσείο.
Την μνήμη των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» τίμησαν με κατάθεση στεφάνων, η Κυβέρνηση, κόμματα, Δήμοι, Κρητικά Σωματεία, Σύλλογοι και εκπρόσωποι φορέων.
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης και τιμής πραγματοποιήθηκε αρχικά στο μνημείο του «Αστράτευτου Μαχητή της Κρήτης», στον προαύλιο χώρο του Πολεμικού Μουσείου,επιμνημόσυνη δέηση, κατάθεση στεφάνων, τήρηση ενός λεπτού σιγής, καθώς και ανάκρουση του Εθνικού ύμνου και τραγουδιών της Ελληνικής Επανάστασης από τη Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων.
Οι εκδηλώσεις κορυφώθηκαν στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου.Η έναρξη έγινε με το Βουβό χορό από το χορευτικό συγκρότημα του Ομίλου «Αντώνης Βασσάλος». Ακολούθησε καλωσόρισμα από τον Πρόεδρο της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Ένωσης Μυλοποταμιτών, Μανώλη Κυρίμη και τον Πρόεδρο του Πολεμικού Μουσείου, Κωνσταντίνο Καραμεσίνη Αντιπτέραρχο ε.α
..
Χαιρετισμό πραγματοποίησαν στη συνέχεια ο Αντιπεριφερειάρχης Νίκος Ξυλούρης, ο Δήμαρχος Μυλοποτάμου Γιώργος Κλάδος, ο Πρόεδρος της Κοινότητας Μελιδονίου Φώτης Σωπασουδάκης και η Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μελιδονίου Ιωάννα (Τζοάνα) Κυρμιζάκη.
Ακολούθησαν χαιρετισμοί από τον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη Θεολόγο Αλεξανδράκη εκπρόσωπο του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερόνυμου Β’,τον Εκπρόσωπο του προέδρου της Κυβέρνησης Κυριάκου Μητσοτάκη, τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών κ. Κωστή Χατζηδάκη,την Εκπρόσωπο του Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ- Προοδευτική Συμμαχία κ. Στέφανου Κασσελάκη, Ζαχαρούλα Τσιριγώτη, Αντιστράτηγο ε.α,την εκπρόσωπο του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής Νίκου Ανδρουλάκη Βουλευτή Μιλένα Αποστολάκη,τον εκπρόσωπο της Προέδρου ΠΛΕΥΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ κας Ζωής Κωνσταντοπούλου, Σπήλιο Ζαχαρόπουλο Υπεύθυνος Οργανωτικού,το Δήμαρχο Αγίου Δημητρίου Αττικής κ. Στέλιο Μαμαλάκη,τον εκπρόσωπο του Δημάρχου Ανωγείων Σωκράτη Κεφαλογιάννη Νικόλαο Χαιρέτη,τον Πρόεδρο της Κρητικής Εστίας κ. Αντώνη Μυτιλινάκη.
Τον Πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων κ. Μανώλη Πατεράκη, την Πρόεδρο της Παγκρητίου Ενώσεως κα Ρένα Βασιλάκη ενώ χαιρετισμό έστειλε ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμως Λευτέρης Αυγενάκης.
«Κάθε επίσκεψη στο σπήλαιο είναι επίσκεψη σε τόπο συλλογικής αναφοράς»
Κύρια ομιλήτρια της εκδήλωσης ήταν η Ειρήνη Γαβριλάκη, Αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και συγγραφέας, η οποία μίλησε για το ιστορικό πλαίσιο και τις συνθήκες που οδήγησαν στο ολοκαύτωμα. Η κ. Γαβριλάκη, στην ομιλία της ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Το 1823 είναι συνυφασμένο με την μακραίωνη ιστορία του σπηλαίου Μελιδονίου, καθώς αυτό χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο αμάχων, σύμφωνα με τη διαχρονική αντίδραση των κατοίκων μιας περιοχής εν κινδύνω.
Η επίθεση στην περιοχή εκ μέρους του Χουσεΐν πασά εντάσσεται στο πλαίσιο σοβαρών επαναστατικών επεισοδίων που έλαβαν χώρα απ’ άκρη σε άκρη της Νήσου εκείνο το έτος. Τον Ιανουάριο του 1823 είχε καταστραφεί το Οροπέδιο Λασιθίου από τον Χασάν πασά. Τον Φεβρουάριο, οι Επαναστάτες είχαν εκστρατεύσει στην Κίσαμο και το Σέλινο και μαίνονταν μάχες στην περιοχή Χανίων. Τον ίδιο μήνα, πολιορκήθηκαν περίπου 2.000 γυναικόπαιδα στο σπήλαιο της Μιλάτου. Τον Μάρτη, είχαν γίνει σφαγές χριστιανών στα Περβολάκια Χανίων και τον Απρίλιο είχαν πραγματοποιηθεί σφοδρές μάχες στην περιοχή Ηρακλείου. Τον Μάιο κατέφθασε ο Εμμανουήλ Τομπάζης με πλοία και άνδρες, για την ενίσχυση του αγώνα και ξεκίνησε η πολιορκία της Κανδάνου. Τον Ιούνιο, σημειώθηκαν μουσουλμανικές επιθέσεις στο Βαρύπετρο και εμφανίστηκε ο αιγυπτιακός στόλος εκ 50 πλοίων, με 7.000 στρατό και επικεφαλής τον Χουσεΐν μπέη στο Ηράκλειο. Στα τέλη του ίδιου μήνα, ο Τομπάζης, μπροστά στην απειλή εμφυλίου μεταξύ Μυλοποταμιτών και Σφακιανών, συγκάλεσε Συνέλευση στην Αρκούδαινα. Τον Ιούλιο, οι Μουσουλνάνοι οργάνωσαν αντεπιθέσεις στην περιοχή Ηρακλείου και οι Επαναστάτες οργάνωσαν επιθέσεις αντιπερισπασμού στις ανατολικές επαρχίες.
Στο πλαίσιο της γενικευμένης Ελληνικής Επανάστασης, ο Χουσεΐν Μπέης εκστράτευσε στον Μυλοπόταμο, πέρασε από το Αμάρι και άρχισε την πολιορκία του σπηλαίου Μελιδονίου. Ο φόβος ώθησε τον άμαχο πληθυσμό να εγκλειστεί στο σπήλαιο, το οποίο θεωρούσε ασφαλές, καθώς είχε πράξει το ίδιο στα τέλη Αυγούστου 1822, όταν ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός, με επί κεφαλής τον Χασάν Πασά, είχε εκστρατεύσει στον Κάτω Μυλοπόταμο. Την περίοδο εκείνη, οι άμαχοι του Μελιδονίου και άλλων γειτονικών χωριών είχαν ζητήσει καταφύγιο στο σπήλαιο και είχαν καταφέρει να διασωθούν».
Και συνέχισε η κ.Γαβριλάκη, λέγοντας: «Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας τους, τα 340 γυναικόπαιδα και οι 20-30 μαχητές πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Μη κατορθώνοντας να καταστείλει την αντίσταση των εγκλείστων παρά τους απεσταλμένους και τις υποσχέσεις, τον Γενάρη του 1824, ο Χουσεΐν Μπέης διέταξε να κλείσουν την είσοδο του σπηλαίου με βράχια και πέτρες και, στη συνέχεια, να βάλουν φωτιά σε εύφλεκτες ύλες που τοποθέτησαν μπροστά στην είσοδο, προκειμένου να υποχρεώσουν του έγκλειστους σε έξοδο. Έτσι, προκλήθηκε ο δι’ ασφυξίας θάνατός τους, καθώς οι έγκλειστοι δεν εγκατέλειψαν το καταφύγιό τους. Το κείμενο του Pashley περιγράφει τα δραματικά γεγονότα:
[…] Μάταια ο Χουσεΐν μπέης καλούσε τους χριστιανούς να βγουν από την κρυψώνα τους. Ο αγγελιαφόρος πυροβολήθηκε κι έπεσε. Στη συνέχεια προσπάθησε να καταλάβει την είσοδο του σπηλαίου. Κάνοντάς το αυτό, έχασε 20 από τους γενναίους του που σκοτώθηκαν από σφαίρες των εγκλείστων. Κι έτσι, ο μωαμεθανός στρατηγός πήρε μια πέτρα και την έριξε στην είσοδο. Οι στρατιώτες τον μιμήθηκαν κι έφραξαν το μόνο άνοιγμα που έδινε αέρα. Και φως. Το επόμενο πρωί οι μωαμεθανοί είδαν ότι είχε δημιουργηθεί μικρό άνοιγμα. Το ξανάκλεισαν και το επόμενο πρωί αυτό είχε ξανανοιχτεί… Έβαλαν φωτιά. […]
Μετά από παρέλευση 20 ημερών από τον θάνατο των πολιορκημένων, ο στρατός μπήκε στη σπηλιά και σύλησε τα σώματα των νεκρών.
Σύμφωνα με τον R. Pashley, ο οποίος επισκέφθηκε το σπήλαιο λίγα χρόνια αργότερα, έξι κάτοικοι του χωριού μπήκαν στο σπήλαιο μετά την αναχώρηση του στρατού από την περιοχή. Από αυτούς, οι δύο πέθαναν σε λίγες μέρες από θλίψη, εξαιτίας του αποτρόπαιου θεάματος που αντίκρισαν.
Τη θλίψη και τον αποτροπιασμό του δεν παρέλειψε να εκφράσει και ο λαϊκός ποιητής:
Αφουγκραστείτε άρχοντες, γροικάτε πολεμάρχοι:
’κάψαν οι Τούρκοι το χωριό, τ΄ όμορφο Μελιδόνι
και ’κρύψαν και τσοι Χριστιανούς στο Σπήλιο σαν τ’ς αρκάλους
και μαύρισεν ο ουρανός, γέμισε κάπνα ο τόπος».
Στην συνέχεια,η ομιλήτρια αναφέρθηκε στις ανασκαφικές έρευνες που έγιναν στο Σπήλαιο,αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«Το 1999, κατά τη διάρκεια δοκιμαστικής τομής έξω από την είσοδο του σπηλαίου, ήρθε ξανά στο φως η τρομερή σκηνή του αποκλεισμού που περιγράφει ο Περιηγητής, καθώς βρέθηκαν τα μεγάλα κομμάτια βράχου πάνω στο πρόχειρο δάπεδο από πλάκες και πέτρες στην είσοδο της σπηλιάς. Κατά την ανασκαφή περισυλλέχθηκε ένα δρεπάνι και ένα μαχαίρι που χρονολογούνται στον 19ο αιώνα.
Το 2008, έχοντας ολοκληρώσει την ανασκαφική έρευνα στο σπήλαιο και στο πλαίσιο συστηματικής περισυλλογής του επιφανειακού υλικού από το εσωτερικό του, περισυλλέχθηκαν πολλά θραύσματα από τα κεραμικά σκεύη που είχαν μαζί τους οι έγκλειστοι, αλλά και οστά που δεν είχαν βρεθεί το 1879, όταν έγινε η περισυλλογή των οστών σύμφωνα με ομιλία κατά την πρώτη τελετή μνήμης του 1901, ώστε να τοποθετηθούν στον κοινό τάφο, στην Αίθουσα των Ηρώων.
Η απόγνωση και η αγωνία ώθησαν τους εγκλείστους στα βαθύτερα σημεία του σπηλαίου. Σε μία απομακρυσμένη και δυσπρόσιτη γωνιά του δευτέρου θαλάμου (Pashley), εντοπίστηκαν τα οστά μιας γυναίκας και δυο παιδιών, ενός βρέφους και ενός νηπίου, μέσα σε αναμοχλευμένο, μαύρο χώμα. Τα οστά τους βρέθηκαν διάσπαρτα. Οι επιγραφές που υπάρχουν στα τοιχώματα του χώρου ανάγονται από το 1850 και μετά, πράγμα που σημαίνει ότι οι άνθρωποι που είχαν χάσει τη ζωή τους εδώ είχαν αφεθεί στη μακάβρια ησυχία τους μέχρι τότε. Ανθρώπινα οστά εντοπίστηκαν και βαθύτερα ακόμα, πριν από την τελευταία Αίθουσα των Επιγραφών, στο απώτατο όριο του σπηλαίου. Τέλος, στον λεγόμενο Χώρο 10, έναν χώρο στενό, δυσπρόσιτο, κατωφερή και εντελώς αφιλόξενο λόγω της μεγάλης υγρασίας και της έλλειψης οξυγόνου, ακριβώς απέναντι του γεμάτου επιγραφές τοιχώματος της Αίθουσας των Επιγραφών όπου αρχαίοι μύστες και επισκέπτες χάραζαν το όνομά τους σημειώνοντας ότι «προσκυνούσαν», βαθύτερα ακόμη, εντοπίστηκαν οστά ίσως δύο ενήλικων, πολύ θριμματισμένα. Μάλιστα, ανάμεσα στα οστά εντοπίστηκε το σιδερένιο κλειδί του σπιτιού ενός από αυτούς, ο οποίος ήλπιζε πως θα ήταν δυνατόν να επιστρέψει στην καθημερινότητά του, μετά τον εφιάλτη, όπως είχε γίνει και το 1822.
Δύο χαράγματα στα εσωτερικά τοιχώματα του σπηλαίου, τέλος, υπογραμμίζουν τον ρόλο που έπαιξε ο Γεροντόσπηλιος κατά τα ταραγμένα επαναστατικά χρόνια. Το πρώτο ανήκει στον καπετάν Θεόδωρο Χουρδάκη, ο οποίος βρέθηκε στο σπήλαιο το 1822, μετά που Τούρκοι πάτησαν το Καστέλι και του Αντωνίου Μελιδώνη, απογόνου του οπλαρχηγού, αν κρίνουμε από τη χρονολογία 1859. Ο πρώτος ενδεχομένως επισκέφθηκε τη σπηλιά στο πλαίσιο μυστικών συναντήσεων ή κατά την πρώτο εγκλεισμό αμάχων, το 1822. Για τον δεύτερο, ωστόσο, η επίσκεψη ήταν επίσκεψη ενός τόπου συλλογικής αναφοράς, όπως είναι, εξάλλου, και σήμερα κάθε επίσκεψη στο σπήλαιο».
Από την Πανελλήνια Πολιτιστική Ένωση Μυλοποταμιτών
