«Ο πολιτισμός είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο που πρέπει να το διατηρούμε και να το αναδεικνύουμε και όχι να το υπερεκθέτουμε σε κινδύνους», τόνισε η καθηγήτρια της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης Δέσποινα Διμέλλη
Τα ζητήματα που αφορούν στα ιστορικά κέντρα της Κρήτης, την ανάγκη προστασίας, διατήρησης και ανάδειξής τους, τα προβλήματα και τα εμπόδια που υπάρχουν αποτέλεσαν μια πολύ ενδιαφέρουσα θεματική της διοργάνωσης «Αρχαιολογικοί Διάλογοι» που ξεκίνησε χθες στην Πανεπιστημιούπολη Γάλλου. Μια διοργάνωση του τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και με τη στήριξη του δήμου Ρεθύμνου και του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων.
Ειδικότερα, στη συνεδρία με θέμα «Ζητήματα διαχείρισης και ανάδειξης ιστορικών συνόλων και αρχαιολογικών χώρων» που πραγματοποιήθηκε εχθές στην Πανεπιστημιούπολη του Γάλλου, με τον συντονισμό του Δημήτρη Τσακαλάκη, καθηγητές με αντικείμενο την αρχιτεκτονική παρουσίασαν τις προοπτικές και τους τρόπους ανάπτυξης των ιστορικών χώρων -μεταξύ άλλων- της Κρήτης.
Στην παλιά πόλη του Ηρακλείου, των Χανίων και του Ρεθύμνου αναφέρθηκε η καθηγήτρια της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης Δέσποινα Διμέλλη στην εισήγησή της με θέμα «Σύγχρονες αρχές για τη διατήρηση των ιστορικών συνόλων, η περίπτωση τριών ιστορικών κέντρων της Κρήτης».
Συγκεκριμένα στην ομιλία της αναφέρθηκε σε τρείς διπλωματικές εργασίες φοιτητών του τμήματος στο οποίο διδάσκει και αφορούν στους τρόπους διατήρησης και ανάπτυξης αυτών των ιστών στις πόλεις, με περιβαλλοντικούς, βιώσιμους και κοινωνικούς όρους.
«Με ενδιαφέρει να δείξω τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδευτικά προσεγγίζουμε τη διατήρηση των ιστορικών κέντρων μέσα από τις σύγχρονες στρατηγικές που ισχύουν διεθνώς για το πως πρέπει να σχεδιάζουμε αυτές τις περιοχές. Οπότε με την εισήγηση που προσπαθώ να δείξω μέσα από κάποιες προτάσεις των φοιτητών μας πως θα θέλαμε να σχεδιάζονται τα ιστορικά κέντρα των πόλεων», σημείωσε η κ. Διμέλλη μιλώντας με τα «Ρ.Ν.».
«Είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο εάν τελικά θέλουμε ένας ιστορικός τόπος να μας φέρει κέρδος ή εάν θέλουμε να τον διατηρήσουμε».
Όσον αφορά στις δυσκολίες που υπάρχουν στη διατήρηση και συντήρηση των ιστορικών κέντρων τόνισε ότι μια σημαντική πρόκληση αποτελεί η έλλειψη συμμετοχής από τους ίδιους τους κατοίκους.
Συγκεκριμένα επεσήμανε: «Υπάρχουν τεράστιες δυσκολίες στη διατήρηση των ιστορικών κέντρων, που αφορούν καταρχάς στην έλλειψη συμμετοχής. Συχνά ο σχεδιασμός πραγματοποιείται με τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να μην συμμετέχουν οι ίδιοι οι κάτοικοι. Βλέπουμε πλέον ότι υπάρχει η τεράστια σύγκρουση ανάμεσα στην κερδοφορία που έρχεται από τον τουρισμό με αυτές τις περιοχές και ζητήματα κοινωνικά, όπως ο εκτοπισμός των κατοίκων, ο εξευγενισμός, το ότι υπάρχουν ζητήματα στέγασης. Οπότε εκεί είναι και η κοινωνική διάσταση του χώρου και πως έρχεται να συγκρουστεί με την οικονομική διάσταση του χώρου και όλα αυτά μέσα σε μια βασική παράμετρο που είναι η προστασία των ιστορικών κέντρων».
Τα διαθέσιμα εργαλεία και το θεσμικό πλαίσιο για τη συντήρηση των ιστορικών κέντρων και την ανάδειξή τους είναι λιγοστά, επεσήμανε η κ. Διμέλλη.
«Δυστυχώς είτε ελλείμματος σχεδιασμού, είτε λόγω έλλειψης χρηματοδοτικών εργαλείων υπάρχουν ζητήματα που καμιά φορά δυσκολεύουν πάρα πολύ την προστασία, την ανάδειξη και τη διατήρηση. Είναι η σύγκρουση ανάμεσα στο εάν τελικά θέλουμε ένας ιστορικός τόπος να μας φέρει κέρδος ή εάν θέλουμε να τον διατηρήσουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Μην ξεχνάμε ότι ο πολιτισμός είναι ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο που πρέπει να το διατηρούμε και να το αναδεικνύουμε και όχι να το υπερεκθέτουμε σε κινδύνους».
«Ακαμψία» των θεσμών στην εύρεση εργαλείων για τη συνύπαρξη των αρχαιολογικών χώρων και της σύγχρονης πόλης
Η αναζήτηση ενός κοινού τόπου συνύπαρξης των αρχαιολογικών χώρων και της σύγχρονης πόλης αποτέλεσε το επίκεντρο της εισήγησης του καθηγητή της σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Αλέξιου Τζομπανάκη με θέμα «Αρχαιολογικοί χώροι στη σύγχρονη πόλη: Η «τομή» της πόλης και η «αδύναμη» αρχιτεκτονική».
«Αναλύω το πως μπορεί να βρεθεί ένας κοινός τόπος να συνεισφέρει η μνήμη της πόλης στον σύγχρονο δημόσιο χώρο, δηλαδή να αποτελούν χώρους που να έχουν μια βιωματική εμπλοκή στη σχέση των κατοίκων και όχι απλώς κάτι με το οποίο έχουμε μια οπτική σχέση ως ξεχωριστοί χώροι, προστατευμένοι μεν, αλλά που δεν συμμετέχουν στην καθημερινότητα», σημείωσε ο κ. Τζομπανάκης μιλώντας με τα «Ρ.Ν.».
Αναφερόμενος στο Ρέθυμνο, αλλά και σε ολόκληρη την Κρήτη, τόνισε ότι υπάρχουν οι δυνατότητες να υπάρξει ένας κοινός τόπος: «Αυτός ο κοινός τόπος στο Ρέθυμνο υπάρχει, έχει μεγάλες δυνατότητες, όπως και όλες οι μεγάλες πόλεις της Κρήτης. Βέβαια υπάρχει μια ακαμψία των θεσμών να βρουν κοινά εργαλεία ώστε να υπάρξει στην πραγματικότητα κοινός τόπος».
Το ριβελίνο στη Φορτέτζα Ρεθύμνου και οι προοπτικές ανάδειξής του
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος στο συνέδριο ήρθε το οθωμανικό ριβελίνο της Φορτέτζα του Ρεθύμνου με την εισήγησή του Στυλιανού Στεφανάκη, απόφοιτου του Πολυτεχνείου Κρήτης, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Βέλγιο στον τομέα της αποκατάστασης μνημείων και ιστορικών συνόλων και νυν υποψήφιου διδάκτορα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου.
Στην ομιλία του με θέμα «Το οθωμανικό ριβελίνο της βενετικής Φορτέτζα του Ρεθύμνου. Παρελθόν, παρόν» ανέδειξε την ιστορική σημασία αυτού του οχυρωματικού έργου, καθώς και τις δυνατότητες αξιοποίησής του.
«Το ριβελινο είναι ένας τύπος οχυρώματος, ένα αυτόνομο οχύρωμα που κατασκεύασαν οι Οθωμανοί μπροστά από την πύλη της Φορτέτζας για να την προστατεύσουν. Έχει μεγάλη ιστορική σημασία για την πόλη γιατί συνδέθηκε με διαφορετικές φάσεις της. Στις αρχές του 20ου αιώνα για λόγους που επέτασσαν οι πολιτικές αποφάσεις τις περιόδους της Κρητικής Πολιτείας φυλακίστηκαν στο ριβελίνο μέσα οι ιερόδουλες της πόλης. Μετά από αυτό τα κτίρια μετασκευάστηκαν για να φιλοξενήσουν φυλακές και στη συνέχεια κατεδαφίστηκαν για να κατασκευαστεί στο εσωτερικό το Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου το οποίο έμεινε ενεργό σε εκείνο το σημείο μέχρι το 2015 οπότε και μεταφέρθηκε στον Άγιο Φραγκίσκο και εκεί απλώς παρέμεινε μια αποθήκη του υπουργείου Πολιτισμού», περιέγραψε μιλώντας με τα «Ρ.Ν.» ο κ. Στεφανάκης.
Ο ίδιος παρουσίασε μια πρόταση με στόχο την «επανένταξη» του ριβελίνου στον πολιτιστικό ιστό της πόλης: «Ο δικός μου στόχος είναι με μια πρόταση που σέβεται τις εγγενείς αξίες του μνημείου να το επαναφέρω στην «καρδιά» της πόλης και να το χρησιμοποιήσω σαν πολιτιστικό πόλο μεταξύ του ιστορικού κέντρου του Ρεθύμνου και της Φορτέτζα που ήδη φιλοξενεί -ιδίως το καλοκαίρι- πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις».
Μέχρι στιγμής στο κτίριο έχουν γίνει μόνο ορισμένες συντηρήσεις από την Εφορεία Αρχαιοτήτων, όπως σημείωσε ο κ. Στεφανάκης, με την πρότασή του να έρχεται να λειτουργήσει ως αφετηρία για έναν ευρύτερο διάλογο με την αρμόδια Εφορεία, αλλά και με τον δήμο Ρεθύμνης, ο οποίος θα μπορούσε να συμβάλει και χρηματοδοτικά στην αποκατάσταση και επανάχρηση του μνημείου.
«Θα μπορούσε με ήπιες επεμβάσεις να ενταχθεί στον τουριστικό χάρτη του Ρεθύμνου και με τη φιλοξενία εκδηλώσεων σχετικά μικρής κλίμακας, η οποία δεν θα δημιουργεί προβλήματα στην ακεραιότητα και στην αυθεντικότητα του μνημείου. Θα μπορούσε να μπει στον πολιτιστικό χάρτη του Ρεθύμνου σε συνέχεια της Φορτέτζα και των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται εκεί», τόνισε ο κ. Στεφανάκης.
«Χρήσεις του Παρελθόντος στον Λαβύρινθο της Ανάπτυξης»
Το Ρέθυμνο φιλοξενεί φέτος τους «Αρχαιολογικούς Διαλόγους 2025», έναν θεσμό που για δέκα χρόνια φέρνει στο προσκήνιο την κριτική σκέψη για την αρχαιολογία και τον ρόλο της στη σημερινή κοινωνία.
Η φετινή διοργάνωση που ξεκίνησε εχθές, 30 Μαΐου, θα διαρκέσει μέχρι την Κυριακή 1 Ιουνίου και εστιάζει στο θέμα «Χρήσεις του Παρελθόντος στον Λαβύρινθο της Ανάπτυξης».
Το σημείο αναφοράς φέτος είναι η Κρήτη, ως ένας τόπος που επί δεκαετίες βρίσκεται στο επίκεντρο «αναπτυξιακών» έργων, όμως συχνά η ανάπτυξη γίνεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ευαίσθητες ισορροπίες των φυσικών και ιστορικών τοπίων, που μαζί με τος κατοίκους υφίστανται τις επιπτώσεις της τουριστικής υπερεκμετάλλευσης.
Πρόκειται για μια συνάντηση θεωρίας και πράξης, όπως σημείωσε μιλώντας με τα «Ρ.Ν.» το μέλος της οργανωτικής επιτροπής Νεκταρία Μαυρούδη.
«Προσεγγίζεται το αρχαιολογικό έργο μέσα στη σύγχρονη συγκυρία και τη σύνδεσή του με τις ανάγκες των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με το παρελθόν τους. Θέλουμε η αρχαιολογία να αποτελεί μια πράξη αυτογνωσίας και επαφής με τη συλλογική μνήμη. Οι Αρχαιολογικοί Διάλογοι καταπιάνονται και με «δύσκολα» θέματα, όπως είναι οι πόλεμοι, οι μεταναστευτικές ροές στη Μεσόγειο, όπως επίσης ακουμπάνε θέματα υπερτουρισμού που ταλαιπωρούν τη ζωή των σύγχρονων κατοίκων ιδιαίτερα Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου με την ξενοδοχοποίηση των πυρήνων των παλαιών πόλεων και ουσιαστικά την εκδίωξη των κατοίκων οι οποίοι αρχίζουν και αισθάνονται ξένοι στον ίδιο τους τον τόπο», τόνισε η κ. Μαυρουδή εκ μέρους της διοργάνωσης.
Στο πλαίσιο της συνάντησης πραγματοποιούνται στην Πανεπιστημιούπολη Γάλλου, στο Σπίτι του Πολιτισμού, στον Καλλιτεχνικό Σταθμό της ΑΣΚΤ (λόφος Εβλιγιά) και σε δημόσιους χώρους της πόλης πάνω από 20 συνεδρίες και στρογγυλά τραπέζια με ανακοινώσεις και συζητήσεις. Παράλληλα λαμβάνουν χώρα προβολές ταινιών, εικαστικές εκθέσεις, επιτελέσεις, ξεναγήσεις, εργαστήρια και άλλες δράσεις από αρχαιολόγους, ιστορικούς, ανθρωπολόγους, μουσειολόγους, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, συντηρητές, συλλογικότητες και κινήματα πολιτών. Αναλυτικά το πρόγραμμα: https://archaiologikoidialogoi.wordpress.com
