Άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στην ανάδειξη του θεσμού
Στο μεράκι κάποιων ανθρώπων και στις πρωτοβουλίες τους οφείλει το Ρέθυμνο τις σημερινές του ευκαιρίες να προβάλλεται πανελλαδικά.
Όπως γίνεται τώρα με το Καρναβάλι.
Από τους πιο σημαντικούς και δραστήριους ήταν αναμφισβήτητα ο Κώστας Μανουράς.
Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1920 στο Ρέθυμνο. Ήταν καμάρι γονέων και συγγενών για τις επιδόσεις του στο σχολείο. Με άριστα τέλειωσε το πρακτικό τμήμα του Γυμνασίου Ρεθύμνου το 1938 και με τη γνωστή άνεση πέρασε και στις εξετάσεις για ανώτερες σπουδές. Πέτυχε δεύτερος στη Γεωπονική Σχολή Θεσσαλονίκης. Οι σπουδές του τον γέμιζαν γιατί το αντικείμενό τους ήταν από τα μεγάλα ενδιαφέροντα του νεαρού φοιτητή. Αγαπούσε τη φύση και λάτρευε κάθε στοιχείο που την αποτελούσε. Παρακολούθησε με συνέπεια τα μαθήματά του αλλά δεν έμενε αδιάφορος στα ιδεώδη της δημοκρατίας. Και όποτε αισθανόταν απειλή έμπαινε μπροστά για να τα προστατεύσει. Δεν ήταν κάτι απλό. Εκείνες τις εποχές κάθε ανεξάρτητη φωνή ενοχλούσε το καθεστώς και καθένας που ήθελε να σκέπτεται λεύτερα γινόταν το «κόκκινο πανί» για τους κρατούντες.
Ο Κώστας Μανουράς όμως αδιαφορούσε για τους κινδύνους και τις απειλές. Το γόητρό του δεν του επέτρεπε συμβιβασμούς. Άλλωστε δεν είχε κανένα λόγο να συνθηκολογήσει για να πετύχει την κοινωνική του άνοδο. Ήταν έξυπνος, με δημιουργικό μυαλό και παραγωγική φαντασία. Η ζωή ανοιγόταν μπροστά του για να την κατακτήσει και να διακριθεί.
Έτσι έκανε πάντα αυτό που τον εξέφραζε, χωρίς ποτέ να γίνει «αυλή» σε κανέναν από τους ισχυρούς.
Από τις πρώτες σπίθες της αντίστασης πρόσθεσε κι αυτός τη φλόγα της νιότης του αναλαμβάνοντας τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Μια από αυτές ήταν να μυήσει τη νεολαία από το Αμάρι μέχρι το Ρέθυμνο στην Οργάνωση, για να απαλλαγεί το συντομότερο ο κόσμος από τον κατακτητή. Με ορμητήριο το Άνω Μέρος ετοίμαζε «δελτία ειδήσεων» με τις πληροφορίες που έπαιρνε από το ραδιόφωνο που λειτουργούσε παράνομα. Κι έδινε με αυτά φώτα ελπίδας στον σκλαβωμένο λαό.
Ήρθε και η ειρήνη για να ξαναβρεί η ζωή τους ρυθμούς της. Ο Κώστας επέστρεψε στις σπουδές του και αποφοίτησε το 1946 επίσης με άριστα.
Εκεί όμως που διακρινόταν ήταν στην επαφή του με τον απλό κόσμο. Τους ανθρώπους που η έλλειψη ακόμα και της στοιχειώδους μόρφωσης τους άφηνε έρμαια των καιροσκόπων που προσπαθούν να επωφεληθούν όταν βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.
Ο Κώστας Μανουράς με αφάνταστη υπομονή προσπαθούσε να τους διαφωτίσει και να τους βοηθήσει να πάρουν σωστές αποφάσεις για τη ζωή και το μέλλον τους, χωρίς να τους φέρει σε δύσκολη θέση. Ποτέ δεν δέχτηκε αντάλλαγμα για την προσφορά του αυτή. Γινόταν ένας κοινωνικός απόστολος χωρίς να επιδιώκει αναγνώριση και εύσημα. Πεδίο δράσης για να γίνει ο καλός άγγελος κάθε ταπεινού αγρότη ήταν η Αγροτική Τράπεζα που υπηρέτησε με ζήλο και μεγάλη επαγγελματική ευσυνειδησία.
Προσπαθούσε με απλά λόγια να συμβάλει στην αναδιοργάνωση και εκσυγχρονισμό της αγροτικής τάξης και στην Κρήτη και στα Δωδεκάνησα που υπηρέτησε.
Ο Κώστας Μανουράς δεν ήταν από τους ανθρώπους που επαναπαύονται όταν κατακτούν τη ζωή. Μπορεί να είχε μια εξαίρετη σύζυγο και να είχε δημιουργήσει μαζί της μια υπέροχη οικογένεια με εξαιρετικά παιδιά, αντάξια των γονέων, αλλά δεν ησύχαζε. Ήθελε τον κόσμο γύρω του χαρούμενο και αφοσιωμένο σε δημιουργικές ασχολίες. Τάχτηκε λοιπόν στην υπηρεσία φορέων που είχαν αυτούς τους στόχους. Και δεν δίστασε μάλιστα να ιδρύσει τους περισσότερους στους οποίους ήταν και πρόεδρος, όπως την Ένωση Τραυματιών Πολεμιστών νομού Ρεθύμνης, τον σύλλογο Κρητών Δωδεκανήσου, τον σύλλογο Γεωπόνων που εκπροσώπησε ως νομαρχιακός σύμβουλος μέχρι το 1989, την Περιηγητική Λέσχη, αλλά και φορείς που με καθήκοντα απλού μέλους και όχι προέδρου υπηρέτησε με ζήλο, όπως την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία.
Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι το 1962 ως πρόεδρος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Χειροτεχνίας έδωσε φτερά για να δημιουργήσει το σπουδαίο έργο που άφησε στην Ελένη Παπαδογιάννη, δημιουργώντας το πρώτο παράρτημα του τότε ΕΟΕΧ στην Κρήτη με έδρα το Ρέθυμνο. Πρωτοστάτησε επίσης στην έρευνα και την παραγωγική αξιοποίηση της Υφαντικής, της Λαϊκής Τέχνης και της Χειροτεχνίας στην Κρήτη.
Ως πρόεδρος επίσης της Περιηγητικής Λέσχης συνέβαλε τα μέγιστα στην οργάνωση τόσο της Γιορτής Κρασιού όσο και του Καρνάβαλου.
Σαν ανώτερος άνθρωπος άνοιγε δρόμους για να περάσουν και οι άλλοι άξιοι. Ποτέ δεν μονοπώλησε θριάμβους των φορέων στους οποίους προήδρευε γιατί πίστευε στο θαύμα της συλλογικής εργασίας. Και ενίσχυε με κάθε τρόπο το πνεύμα συνεργασίας αποτελώντας πρότυπο ανθρώπου που εκφράζει τα ιδεώδη του με την συμπεριφορά του και τον τρόπο ζωής του.
Το ήθος, η συνέπειά του και η μεγάλη του προσφορά είχαν ευτυχώς την αναγνώριση που άξιζαν. Για τη μεγάλη του κοινωνική προσφορά και την επαγγελματική του δράση έλαβε το 1990 το τιμητικό δίπλωμα του διεθνούς Ρόταρυ.
Ο Κώστας Μανουράς έφυγε στις 8 Δεκεμβρίου 1993 απολαμβάνοντας την κοινωνική καταξίωση που κατέκτησε με το έργο και την τεράστια προσφορά του. Και μένει το όνομά του χαραγμένο με χρυσά γράμματα στις δέλτους της τοπικής κοινωνίας που τον είχε πρότυπο αγωνιστή, κοινωνικού εργάτη αλλά κυρίως ανθρώπου με αρχοντιά ψυχής και απροσκύνητη Κρητική περηφάνια.
Τάκης Χάσικος
Ήταν μια ομάδα νέων ανθρώπων που μετά τη μεταπολίτευση μας ξάφνιαζαν με τις πρωτοβουλίες και τις δημιουργίες τους.
Αυτοί οι νέοι στην πορεία γίνανε ένας κι ένας στον τομέα του και το σπουδαιότερο δέθηκαν με στενούς δεσμούς φιλίας.
Ανάμεσά τους κι ένα όμορφο αγόρι με δικό του στυλ και υπέροχες ιδέες. Ήταν ο Τάκης Χάσικος.
Ο Τάκης έδειχνε έφεση στα στυλιστικά θέματα κάτι πολύ πρωτοποριακό για τη εποχή που μιλάμε. Μπορεί στην Αθήνα να είχαν καθιερωθεί τα μεγάλα ονόματα αλλά για την επαρχία ο στυλίστας ήταν κάτι δυσανερμήνευτο.
Εκείνος όμως βάδιζε πέρα από τον καιρό του. Μετά τις πρώτες σπουδές στο αντικείμενό του, έφυγε για ειδίκευση στην Ιταλία. Εκεί απέκτησε τα πρότυπα που τον έκαναν λίγο αργότερα πασίγνωστο και ξεχωριστό.
Επιστρέφοντας έκανε ένα ατελιέ στο Ρέθυμνο, στην οδό Δημητρακάκη, που με την έντονη προσωπικότητα και το ταλέντο του το μετέτρεψε σε ναό υψηλής τέχνης.
Αρχικά έγινε γνωστός και περιζήτητος στα νυφικά. Έκανε πραγματικά αριστουργήματα, τόσο που ήταν εύσημο ανεπτυγμένης αισθητικής να ράψει εκεί μια κοπέλα το νυφικό της.
Κι ήρθε το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ να εμπνεύσει στον Τάκη εξαιρετικές δημιουργίες.
Ο Τάκης, καρναβαλιστής με φιλοσοφία και όραμα πέρασε με την ομάδα του «Νάτα και φάτα» σε μια άλλη κατηγορία που θεωρούμε ότι συνέβαλε ουσιαστικά στην καθιέρωση του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού.
Οι στολές που σχεδόν μόνος του, με ελάχιστη βοήθεια, δημιουργούσε ήταν το θέμα που περιμέναμε ανυπόμονα μέχρι το επόμενο καρναβάλι.
Κι όταν τέλειωνε η εμφάνιση σκεπτόσουν με πόνο ψυχής ότι αυτές τις τόσο όμορφες στολές δεν θα τις ξανάβλεπες.
Ο Τάκης Χάσικος είχε καταφέρει να βάλει ανεξίτηλη σφραγίδα σε κάθε δημιουργία του. Καμιά χρονιά δεν επανέλαβε το θέμα του. Πάντα έδινε με ιδιαίτερη φροντίδα στη λεπτομέρεια κάτι διαφορετικό. Και ιδιαίτερα στις στολές με κάποιες περαιτέρω απαιτήσεις, όπως κέντημα, ήταν ν’ απορείς με την τεχνική αυτού του ανθρώπου και κυρίως με την υπομονή του.
Κι ήρθε το τέλος. Μια αρχή όμως για το κεφάλαιο «Τάκης Χάσικος», που θα γεμίσει με αναρίθμητες σελίδες από τις μνήμες που μας άφησε ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης και δεν θα έχει τέλος.
Αυτό που του οφείλουμε όμως είναι να διαφυλάξουμε τον καλλιτεχνικό πλούτο που μας κληροδότησε. Είναι ηθικό χρέος που δεν θα επιτρέψει κανένας από τους φίλους τους αξέχαστου Τάκη να μείνει ανεκπλήρωτο.
Μιχάλης Καραδάκης
O Μιχάλης Καραδάκης ο κοσμαγάπητος «Καράς» είναι από τους Ρεθεμνιώτες που και λατρεύουν τον τόπο τους και παίρνουν ρίσκα για την ποιότητα ζωής των κατοίκων του. Αν έλειπε αυτό το τόσο ευλογημένο πείσμα του ίσως τώρα να μην είχαμε Καρναβάλι.
Την αναβίωση του θεσμού μετά την εποχή της Περιηγητικής Λέσχης την περιγράφει με λεπτομέρειες στην ταινία μου «Κομφετί μνήμης από Ρεθεμνιώτικες αποκριες».
Και αξίζει πραγματικά να θυμηθούμε μερικές από τις στιγμές που ήταν άδηλο το μέλλον του Καρναβαλιού και πως τελικά φτάσαμε στην αναβίωση.
Ο Μιχάλης Καραδάκης είναι από τους επιστήμονες που έκαναν πάντα αυτό που έδινε νόημα στη ζωή του.
Σπούδασε αρχιτεκτονική στην Ιταλία αλλά εκείνα τα δερμάτινα που κατασκεύαζε για τον επιούσιο, έμελε να του αλλάξουν επαγγελματική κατεύθυνση αφού ήταν περιζήτητα λόγω ποιότητας και υψηλής αισθητικής.
Ανήσυχο πνεύμα πάντα επιστρέφοντας από την Ιταλία, ασχολήθηκε ενεργά και με το σωματείο παραγωγών λαϊκής τέχνης από τα σημαντικότερα κάποτε στο Ρέθυμνο. Εκεί πήρε μια πρώτη πικρή γεύση από την αδιαφορία της πολιτείας όταν διεκδικείς προκοπή στη ζωή σου και κυρίως ποιότητα.
Ο πολιτισμός ήταν πάντα μέσα στα ενδιαφέροντά του. Έτσι βρήκε αμέσως κανάλι να διοχετεύσει τον πλούτο των ιδεών του και το αστείρευτο κέφι του στον νεοσύστατο τότε με τη μεταπολίτευση πολιτιστικό σύλλογο. Οι απογοητεύσεις όμως όσο το κάθε τι αποκτούσε κομματική ταυτότητα τον απομάκρυναν και από εκεί μέχρι που ήρθε η ώρα να παίξει το σημαντικότερο ρόλο στην πολιτιστική του ζωή συμβάλλοντας στην αναδιοργάνωση του καρναβαλιού.
Από την πρώτη φορά που τον πήγε η μητέρα του να παρακολουθήσει μια καρναβαλική εκδήλωση της Περιηγητικής λάτρεψε την όλη διαδικασία. Γοητεύτηκε από τις τεράστιες κεφάλες, ενθουσιάστηκε με τη σάτιρα, κι έγινε φανατικός οπαδός της διοργάνωσης που είχε τόση αμεσότητα με τον κόσμο.
Για τη συμμετοχή του στην προσπάθεια της αναδιοργάνωσης θυμάται ο ίδιος.
Οι πρώτες απόπειρες
Ήταν το 1985 που αποφασίσαμε να κάνουμε καρναβάλι και συμφωνήσαμε με την Περιηγητική Λέσχη πώς να ξεσηκώσουμε τον κόσμο…
Είπαν και πέσανε με τα μούτρα στη δουλειά.
Έφτιαξαν τρία θέματα. Μετέτρεψαν σε διαστημόπλοιο ένα παλιό φορτηγάκι, με αστροναύτες παιδιά από το ορφανοτροφείο, έκαναν μια ορχήστρα επωχούμενη με συμμετοχή επίσης παιδιών, με ελεύθερη πρόσβαση σε όποιο παιδάκι ήθελε και το επέτρεπαν οι γονείς του αλλά το τρίτο θέμα χάλασε κόσμο που σατίριζε τη ζωοκλοπή.
Για περισσότερο «χαβαλέ» είχαν πάει στου γέρου Χατζηκυριάκου και τους έφτιαξε 300 φυσέκια με χαρτοπόλεμο. Το τι έγινε δεν περιγράφεται.
Μετά το πέρας του καρναβαλιού κάλεσε ο τότε δήμαρχος Χρίστος Σκουλούδης τους συμμετέχοντες στη διοργάνωση για να συζητήσουν την επόμενη. Κανένας δεν περίμενε τις εξελίξεις που ακολούθησαν.
Εκεί, στη διάρκεια της σύσκεψης ο Μιχάλης έκανε την αθώα παρατήρηση της αναγκαίας επισκευής των δρόμων που ήταν μέσα στη λακκούβα και έβαζαν σε κίνδυνο την αρτιμέλεια των καρναβαλιστών και την ασφάλεια των αρμάτων.
Μάλλον όμως πως ο δήμαρχος είχε δύσκολη μέρα γιατί θύμωσε πολύ, περισσότερο ίσως από όσο θα έπρεπε και πέρασε τον Μιχάλη «γενεές δεκατέσσερις». Τότε σηκώθηκε εκείνος ο υπέροχος Ρεθεμνιώτης ο Κώστας Καννάς και είπε χωρίς να «μασάει» τα λόγια του:
– Δεν ανέχομαι να υβρίζεται από τον δήμαρχο τόσο χυδαία ένας άνθρωπος που έχει προσφέρει τόσα για την πόλη. Σ’ ένδειξη διαμαρτυρίας εμείς που ξεκινήσαμε τον θεσμό δεν ξανακάνουμε Καρναβάλι.
Το είπε ο Καννάς και το εννοούσε. Μέχρι το 1991 δεν έγινε καρναβάλι.
Πώς να αντέξουν όμως άνθρωποι με την ιδιοσυγκρασία του Μιχάλη Καρά αυτή τη στέρηση;
Ο ίδιος αποφάσισε ξανά να πάρει πρωτοβουλία. Βάζει ανακοίνωση στην εφημερίδα και ζητά από τους Ρεθεμνιώτες να συγκεντρωθούν στην παραλία, στο μαγαζί του κρατώντας και το μεζέ τους. Ο Μιχάλης και η παρέα του θα έβαζαν τα κάρβουνα και το κρασί. Η ανταπόκριση ήταν άμεση. Πέρασαν όλοι μια απόκρια αξέχαστη. Όλοι θυμήθηκαν τα παιδικά τους χρόνια.
Μέχρι που έπαιζαν και βόλεϊ στην παραλία.
Οι πάντες καταλάβαιναν πόσο τους έλειπε το Καρναβάλι. Κι από μια τυχαία αφορμή ανέλαβε ο Μιχάλης πρωτοβουλία.
Μας λέει σχετικά ο ίδιος
«Πήγαμε με τον Στέλιο τον Σαλβαρή σε όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της πόλης. Είχε τέσσερις σταθμούς τότε το Ρέθυμνο. Θέλαμε να μας ακούσουν όλοι οι Ρεθεμνιώτες και λέγαμε: «Την τάδε του μηνός, την τελευταία Κυριακή του καρναβαλιού θα αναβιώσουμε το ρεθεμνιώτικο καρναβάλι. Όποιος θέλει να ντυθεί απλώς μασκαράς και να έρθει». Τυπώσαμε μια αφίσα στου Καλαϊτζάκη δωρεάν και την κολλήσαμε απ’ έξω από τα σχολεία και σε ορισμένες βιτρίνες στο Ρέθυμνο, αλλά το ράδιο δούλεψε πιο πολύ από την αφίσα.
Τότε η Πετράκη η Μαρία ήτανε στο Ράδιο Ρέθυμνο και σε αυτή είπαμε, ενώ εγώ τότε προσπαθούσα να φτιάξω μια μπομπάρδα, ότι θα κατέβουμε να τρομοκρατήσουμε το Ρέθυμνο, ότι θα σπάσουμε τον τσαμπουκά στους Ρεθεμνιώτες και διάφορα τέτοια αστεία. Εκείνη έκανε ένα σποτάκι σε κασέτα και το έβαζε κάθε μια ώρα, «Θα κατέβουνε οι τρομοκράτες να τρομοκρατήσουνε την πόλη με τις μπομπάρδες τους». Έτσι ονομαστήκαμε «Τρομοκράτες». Η Μαρία Πετράκη ήταν η «νονά» μας».
Προετοιμασία για οργανωμένο Καρναβάλι
Αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε οργανωμένο καρναβάλι. Συμφώνησε ο δήμαρχος κι όλοι ετοιμαζόμαστε για καρναβάλι τον επόμενο χρόνο. Είχαμε συνεννοηθεί δύο μήνες πριν το άνοιγμα του Τριωδίου, να κανονίσει ο δήμαρχος να βρεθούμε για τις λεπτομέρειες. Εγώ κάθε βράδυ πήγαινα στο Bizarre κι έκανα ψηστήρι στις ομάδες του κυνηγιού. Είχαν ενθουσιαστεί όλοι και συμφωνήσανε οι ομάδες να κάνουμε κάτι οργανωμένο όλες μαζί.
Η συνάντηση με τον δήμαρχο είχε κανονιστεί για Παρασκευή βράδυ. Αλλά Πέμπτη πρωί μου τηλεφωνεί η Μαρία Πετράκη από τον σταθμό, στη διάρκεια της εκπομπής της και με ενημερώνει ότι ο δήμαρχος δεν θέλει να συζητήσει για Καρναβάλι. Με βγάζει στον αέρα και λέω εγώ: «Μετά την απόφαση του δημάρχου να μη μας δεχτεί οι Τρομοκράτες θα ντυθούμε λοκατζήδες κλόουν και θα μπούμε να καταλάβουμε το δημαρχείο, κι από εδώ και πέρα, θα διοικήσουμε εμείς την πόλη γιατί είμαστε λιγότερο κλόουν από τους κλόουν που μας διοικούν».
Σε πέντε λεπτά τηλεφωνεί ο δήμαρχος στην Πετράκη και την ενημερώνει πως θα γίνει κανονικά η μάζωξη με τις ομάδες. Κι έτσι αρχίσαμε το καρναβάλι κανονικά με τον δήμο.
Πού λειτουργούσαν οι ομάδες
Μας δώσανε τότε τις αποθήκες τους οι Καψαλιανοί στον Άγιο Νικόλαο. Ήταν αποθήκες εγκαταλελειμμένες τις οποίες αδειάσαμε. Φάγαμε σκόνη… Εκεί μέσα δουλέψαμε πολλές ομάδες. Δουλέψαμε ή δύο ή τρία χρόνια εκεί πέρα, μέχρι που θέλανε να τις αξιοποιήσουν και τις παρατήσαμε. Μετά μας έδωσε τη χαρουποαποθήκη του Κουφάκη και του Χριστοδούλου. Κάθε βράδυ που γυρνούσαμε σπίτι, από τη βρώμα αφήναμε τα ρούχα μας έξω από το σπίτι, το χαρούπι έχει ιδιαίτερη μυρωδιά. Το περιβόητο Πειρατικό το φτιάξαμε εκεί που έχει ο Λεμονάκης το μαγαζί του, στης Μαρίας της Σταγάκη το μαγαζί και τα δύομιση μέτρα του καραβιού τα δουλέψαμε έξω από το μαγαζί.
Αυτά συνέβησαν πριν πάρει το Καρναβάλι τη σημερινή του μορφή. Και στην περίπτωση αυτή αξίζουν τα εύσημα στον Μιχάλη Καραδάκη και στην παρέα του που έγιναν υπέρμαχοι μιας δραστηριότητας που έφερε το Ρέθυμνο στο επίκεντρο του πανελλήνιου ενδιαφέροντος. Αλλά και στην άξια συνάδελφο που κέρδισε τελικά η εκπαίδευση τη Μαρία Πετράκη για την αποφασιστική της στάση που έφερε αποτέλεσμα.
Αν τώρα στο Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι ξαναγυρίσει η σάτιρα, εποχής Περιηγητικής Λέσχης και γίνει η παρέλαση πιο άμεση με τον κόσμο, τότε σίγουρα ο κ. Μιχάλης Καραδάκης θα δει το όνειρο της ζωής του να εκπληρώνεται. Και θα το αξίζει.
