Η ενδομητρίωση συνιστά μια γυναικολογική πάθηση που αφορά τις γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας, αρκετά δύσκολη στο να διαγνωσθεί, παραμένει σε μεγάλο βαθμό «αόρατη» αφού πολλές γυναίκες είναι ακόμη και ασυμπτωματικές, ενώ αποτελεί εν γένει και ένα αχαρτογράφητο σχετικά πεδίο μιας και η έρευνα και οι μελέτες δεν έχουν καταφέρει προς το παρόν να σκιαγραφήσουν τον ακριβή μηχανισμό με τον οποίο εκδηλώνεται η πάθηση αυτή. Ως αποτέλεσμα αν και η επιστήμη έχει προχωρήσει στο κομμάτι του θεραπευτικού πλάνου βοηθώντας τις γυναίκες που πάσχουν να αποκτήσουν μια λειτουργική καθημερινότητα, όχι όμως απαλλαγμένη από την ενδομητρίωση, πολλές φορές οι ίδιες επιβαρύνονται εκτός των άλλων και ψυχολογικά. Αυτό γιατί η ενδομητρίωση είναι μια πάθηση που χαρακτηρίζεται κυρίως από τον πόνο, είτε αυτός είναι κυκλικός είτε συνεχής, σε κάθε περίπτωση όμως χρόνιος. Όπως εξήγησε στα «Ρ.Ν.» ο Ιωάννης Κονσολάκης, μαιευτήρας – γυναικολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο Ρεθύμνου και επιμελητής Α’, η ενδομητρίωση έχει να κάνει με την ανάπτυξη ιστού παρόμοιου με το ενδομήτριο που εντοπίζεται φυσιολογικά εντός της μήτρας, στην περίπτωση όμως της νόσου εμφανίζεται σε σημεία εκτός του φυσιολογικού: μέσα στη λεκάνη της γυναίκας είτε στα όργανα της περιοχής, σπάνια μέσα στο έντερο ή στην ουροδόχο κύστη, ακόμη και εκτός οργάνων όπως το περιτώνιο και σπανιότερα ακόμα σε σημεία όπως στον πνεύμονα ή στον εγκέφαλο κάποιες φορές.
Τι είναι όμως το ενδομήτριο; Ο κ. Κονσολάκης εξηγεί πως αυτός ο ιστός μέσα στη μήτρα κάθε μήνα φουσκώνει κατά τη διάρκεια του κύκλου και μετά πέφτει – εφόσον δεν επιτευχθεί η εμφύτευση ενός γονιμοποιημένου ωραρίου, καθώς ο σκοπός του είναι να προετοιμαστεί για να υποδεχθεί μια εγκυμοσύνη, όταν λοιπόν εντοπίζεται και σε περιοχές εκτός του φυσιολογικού εκτελεί πάλι την ίδια διαδικασία αποφέροντας όμως επώδυνα αποτελέσματα: «Κάποιες φορές για λόγους που δεν ξέρουμε ακόμα, μπορεί να βρεθεί και σε σημεία εκτός του φυσιολογικού. Αυτές οι εστίες όμως συνεχίζουν να ανταποκρίνονται στον ορμονικό ερεθισμό με αποτέλεσμα να φουσκώνουν και να παράγουν λίγο αίμα που πέφτει στο τέλος της περιόδου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συλλογή αίματος, το κλασικό παράδειγμα είναι αυτό που έχουμε σε μια ενοδμητριωση της ωοθήκης που με τον καιρό έχουμε μια κύστη που γεμίζει με υπολείμματα αίματος από όλους αυτούς τους μήνες που έχει δημιουργηθεί το αίμα αυτό και συλλέγεται μέσα στον ιστό της ωοθήκης και κάνει μια κύστη, τη γνωστή ενδομητρίωση. Το άλλο χαρακτηριστικό που έχουν αυτές οι εστίες είναι ότι επηρεάζουν τα νεύρα της περιοχής προκαλώντας έναν χρόνιο ερεθισμό. Άρα θα λέγαμε ότι σύμπτωμα κύριο είναι ο πόνος, είναι ένας χρόνιος πόνος ο οποίος ουσιαστικά διαρκεί αρκετό καιρό και ο οποίος όμως έχει κυρίως κυκλικό χαρακτήρα, είναι εντονότερος στις φάσεις αμέσως πριν και κατά τη διάρκεια της περιόδου. Αλλά όπως είπαμε και πριν επειδή επηρεάζονται και τα νεύρα όπου έχει εμφυτευτεί αυτός ο ιστός μπορεί να έχουμε και έναν χρόνιο συνεχή πόνο», εξηγεί ο κ. Κονσολάκης συμπληρώνοντας πως η ένταση αυτού του πόνου έχει να κάνει με τον οργανισμό της κάθε γυναίκας ενώ πολλές είναι ακόμη και ασυμπτωματικές.
Η δύσκολη διάγνωση και η συσχέτιση με την υπογονιμότητα και τον καρκίνο
Ο λόγος που καθίσταται δύσκολη η διάγνωση σύμφωνα με τον κ. Κονσολάκη είναι καταρχάς το γεγονός ότι πολλές γυναίκες δεν εκδηλώνουν συμπτώματα οπότε μπορεί να εντοπιστεί η πάθηση από ένα χειρουργείο για παράδειγμα, αλλά υπάρχουν και άλλα συμπληρώματα μη τυπικά ή ακόμα και ο ίδιος ο πόνος που αρχικά να αποδίδονται σε άλλες παθήσεις: «Μπορεί να έχει μια γυναίκα επώδυνη ούρηση και να μας θυμίζει μια κυστίτιδα, να λέμε ότι έχει μια λοίμωξη, αλλά να είναι επί της ουσίας μια ενδομητρίωση στην ουροδόχο κύστη. Μπορεί να υπάρχει αντίστοιχα πόνος στο έντερο ή μπορεί βέβαια να έχει και επώδυνες σεξουαλικές επαφές επειδή έχουν επηρεαστεί κάποιοι σύνδεσμοι», τονίζει ο γυναικολόγος του Γ.Ν.Ρ. προσθέτοντας πως εν γένει υπάρχουν κάποια δείγματα που μπορούν να κατευθύνουν και τη γυναίκα στο να ψάξει βαθύτερα το ζήτημα αλλά και τον γιατρό της, ώστε τελικά να διαγνωσθεί, όπως «Το ιστορικό υπόβαθρο, επίσης όταν έχουμε χρόνιο πόνο με κυκλικό χαρακτήρα, όταν έχουμε αυτόν τον έντονο πόνο στην επαφή, όταν το συνδυάσουμε και με υπογονιμότητα. Όλα αυτά μας κατευθύνουν», αναφέρει ο κ. Κονσολάκης, σημειώνοντας πως πράγματι οι μελέτες κάνουν λόγο για συσχέτιση με την κληρονομικότητα: «Είναι πιο συχνή η ενδομητρίωση στις γυναίκες που και η μητέρα τους είχε, πιο συχνή σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Αλλά και πάλι δεν ξέρουμε μέσω ποιου μηχανισμού κληρονομείται», αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Παράλληλα, βασικό σκέλος της ενδομητρίωσης είναι και η υπογονιμότητα, όπως τονίζει ο κ. Κονσολάκης, τονίζοντας χαρακτηριστικά πως από τις γυναίκες που θα διαγνωσθούν με υπογονιμότητα τουλάχιστον οι μισές πάσχουν από ενδομητρίωση, δεν συμβαίνει όμως και το αντίστροφο, όπως επισημαίνει: «Όπως είπαμε επειδή πολλές γυναίκες είναι ασυμπτωματικές δεν μπορούμε να το ξέρουμε ακριβώς πόσες αφορά αλλά οι μελέτες λένε δύο τοις χιλίοις, όμως στους συγκεκριμένους υποπληθυσμούς, δηλαδή στις γυναίκες με χρόνιο πόνο, εκεί είναι περίπου στο 60%. Δηλαδή οι γυναίκες που έχουν χρόνιο πυελικό πόνο 6 στις 10 έχουν ενδομητρίωση και αντίστοιχα στις γυναίκες με υπογονιμότητα, και εκεί το ποσοστό είναι πάρα πολύ σημαντικό, είναι τουλάχιστον το 50%. Δεν ισχύει ότι μια γυναίκα που έχει ενδομητρίωση είναι και υπογόνιμη αλλά υπάρχουν πολλές πιθανότητες» σημειώνει και προσθέτει: «Έχει απασχολήσει επίσης την επιστήμη η συσχέτιση με τον καρκίνο. Φαίνεται περίπου ότι 1% των ενδομητριωσικών κύστεων – των κύστεων ωοθήκης δηλαδή μπορεί να έχουν μέσα κάποιες καρκινικές εστίες. Δεν είναι υψηλό το ποσοστό αλλά υπάρχει μια συσχέτιση».
Το γιατί όμως οι γυναίκες τελικά πάσχουν από ενδομητρίωση και ποιοι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτό είναι σύμφωνα με τον επιστήμονα ακόμη άγνωστο. Πρόκειται για ένα πεδίο όπως λέει με πολλά κενά ακόμη. Ο ίδιος μεταξύ άλλων αναφέρει: «Δεν είναι ξεκάθαρο ακόμα τι προκαλεί την ενδομητρίωση. Υπάρχουν πολλές θεωρίες. Έχει να κάνει με άλλους παράγοντες όπως και με το ανοσολογικό προφίλ της κάθε γυναίκας. Δηλαδή όταν ο ιστός αυτός πάει και βρεθεί σε περιοχή εκτός του φυσιολογικού, κανονικά το ανοσοποιητικό σύστημα, που έχει τον ρόλο της «αστυνόμευσης» της περιοχής πρέπει να καθαρίσει τον εισβολέα. Το οποίος δεν συμβαίνει προφανώς στις γυναίκες που έχουν ενδομητρίωση. Ακόμα όμως το ψάχνουμε να βρούμε τον ακριβή μηχανισμό».
Ο θεραπευτικός σχεδιασμός
Η ενδομητρίωση επομένως ως μια πάθηση που χαρακτηρίζεται από τον χρόνιο πόνο, θεραπευτικά συνδέεται με ένα πλάνο που θα ανακουφίσει τη γυναίκα από αυτόν καθώς η ολοκληρωτική ίαση όπως εξηγεί ο κ. Κονσολάκης έρχεται μονάχα με την εμμηνόπαυση.
«Η θεραπεία έχει να κάνει αφενός με την ποιότητα ζωής και τη βελτίωση του πόνου, αλλά από την άλλη έχει να κάνει και με τη γονιμότητα. Επομένως η θεραπεία είναι εξατομικευμένη. Κάθε γυναίκα μπορεί να έχει διαφορετική αντιμετώπιση ανάλογα με το τι ακριβώς θέλουμε να επιτύχουμε. Αν αυτή η γυναίκα έχει ολοκληρώσει για παράδειγμα την οικογένειά της, έχει κάνει τα παιδιά της είναι αλλιώς σε σχέση με μια γυναίκα που δεν έχει κάνει οικογένεια και θέλει. Αν έχει κάνει οικογένεια τότε καταστέλλουμε την ωορρηξία, πρακτικά καταστέλλουμε τις φυσιολογικές ορμόνες που παράγονται κατά τη διάρκεια του κύκλου ούτως ώστε να κατασταλεί ακριβώς αυτό ο ερεθισμός που έχουμε. Αυτό γίνεται με τα αντισυλληπτικά. Δίνουμε μακροχρόνια αντισυλληπτικά στη γυναίκα αυτή ούτως ώστε να μπορέσει να βελτιωθεί η κατάστασή της και έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ βοηθητικά τόσο στον κυκλικό πόνο αλλά και του χρόνιου συνεχούς πόνου. Αυτό τώρα είναι το πρώτο βήμα το οποίο μπορούμε και να το συνδυάσουμε με κλασικά παυσίπονα. Και από κει και πέρα αν αυτό δεν είναι αρκετό έχουμε και άλλα φαρμακευτικά μέτρα για να το ρυθμίσουμε ανάλογα. Κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί και η χειρουργική παρέμβαση, και αυτή έχει βρεθεί ότι βελτιώνει την κατάσταση. Βέβαια εδώ μπορεί να κρατήσουν λιγότερο τα αποτελέσματα, καθώς μπορεί να έχουμε υποτροπιασμό. Δηλαδή τα αποτελέσματα να κρατήσουν για έξι μήνες και στη συνέχεια να επανέλθουν τα συμπτώματα του πόνου. Οριστική θεραπεία μπορούμε να πούμε είναι η εμμηνόπαυση, η οποία μπορεί να χρειαστεί να γίνει χειρουργικά σε πολύ δύσκολα περιστατικά μέσω αφαίρεσης των ωοθηκών», εξηγεί ο κ. Κονσολάκης.
«Η ενδομητρίωση αφορά όλη την κοινωνία»
Ο χρόνιος πόνος που χαρακτηρίζει την ενδομητρίωση είναι πολύ πιθανό να φέρει την παθούσα γυναίκα σε σημείο εξασθένισης. Η υποδιάγνωση μάλιστα της ασθένειας και ο μη έγκαιρος σχεδιασμός του κατάλληλου θεραπευτικού πλάνου καταπονεί ακόμη περισσότερο σωματικά τη γυναίκα αλλά και ψυχολογικά. Ιδίως αυτό το κομμάτι, όπως αναφέρει ο κ. Κονσολάκης είναι ιδιαίτερα δύσκολο, καθώς μια γυναίκα θα πρέπει να τα φέρει εις πέρας στην καθημερινότητά της, στην εργασία της κ.λπ. υπομένοντας ταυτόχρονα και αυτόν τον πόνο. Για αυτό όπως ο ίδιος εξηγεί το θεραπευτικό πλάνο πρέπει εν τέλει να είναι διεπιστημονικό και ολιστικό με μοναδικό σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής της πάσχουσας.
«Όταν μιλάμε για έναν χρόνιο πόνο αυτό σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος και να είναι επηρεάζει πολύ τον ασθενή. Στο κομμάτι του χρόνιου κλινικού πόνου ακόμη περισσότερο. Πρώτα από όλα μπορεί να πάρει καιρό να διαγνωσθεί ιδίως σε περιπτώσεις που έχουμε άτυπα συμπτώματα, που δεν είναι ξεκάθαρα. Αλλά και ακόμα και στις πιο κλασικές περιπτώσεις μπορεί να είναι δύσκολη η αντιμετώπιση. Ο χρόνιος πόνος είναι κάτι που ταλαιπωρεί τον ασθενή και θέλει μια πιο ολιστική προσέγγιση. Υπάρχουν ιατρεία χρόνιου πόνου στα οποία δουλεύουν συνδυαστικά όχι μόνο ανά ειδικότητα δηλαδή στην περίπτωση της ενδομητρίωσης χρειάζεται όχι μόνο ένας γυναικολόγος αλλά χρειάζεται η συνεργασία και από αναισθησιολόγο γιατρό πόνου, ακόμη και ψυχολογική υποστήριξη και φυσιοθεραπευτική. Είναι θέμα ποιότητας ζωής. Φανταστείτε να έχετε έναν πόνο συνέχεια ή ακόμη και πέντε μέρες κάθε μήνα, είναι πράγματι ανυπόφορο. Και επηρεάζει την ποιότητα ζωή, της καθημερινότητα, τη λειτουργικότητα και σε τελική ανάλυση επηρεάζει όλο το οικείο περιβάλλον και την κοινωνία. Αλλά είμαστε πλέον σε καλύτερο δρόμο σε σχέση με παλαιότερα γιατί υπάρχουν λύσεις και θεραπείες και αυτό είναι το σημαντικό. Ξεκινάμε από τα απλά βήματα και σιγά σιγά φτιάχνουμε ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο. Αυτό είναι στο κομμάτι του πόνου. Γιατί η ψυχολογία επηρεάζεται και από την υπογονιμότητα επίσης. Όπου εδώ η παρέμβαση είναι διαφορετική γιατί είναι διαφορετικός ο θεραπευτικός σχεδιασμός γιατί είναι διαφορετικός ο τελικός στόχος», καταλήγει ο επιστήμονας.
