«Η ενσυναίσθηση είναι φως που βλέπει πέρα από το σκοτάδι»
Η Άννα Μπιθικώτση και ο Σωτήρης Δογάνης είναι δυο καλλιτέχνες που έχω στην καρδιά μου. Δεν είναι λόγοι εντοπιότητας που μας ενώνουν ούτε καταγωγής. Στην περίπτωση της Αννούλας δεν είναι ο ίσκιος του πατέρα που με επηρέασε, αλλά ο ψυχισμός αυτής της υπέροχης δημιουργού. Μόνο όποιος ευτύχησε να τη ζήσει από κοντά έστω και για λίγο μπορεί να εκτιμήσει τον σπάνιο ψυχικό της πλούτο.
Μοιραστήκαμε μαζί της κάποιους στοχασμούς με την ευκαιρία της εμφάνισης στο Ρέθυμνο με την εξαιρετική εκδήλωση που μας έφερε πιο κοντά στο θείο πάθος. Αξίζει πιστεύω να σας κάνουμε κοινωνούς αφού αναφέρονται στα θέματα που προβληματίζουν την ανθρωπότητα σήμερα.
• Η τόσο ευαίσθητη Άννα με τον ποιητικό λόγο και την απόλυτη ενσυναίσθηση πως αντιμετωπίζει τα τραγικά γεγονότα της εποχής μας;
– «Τα τραγικά γεγονότα της εποχής μας με διαπερνούν σαν ψίθυροι που δεν σβήνουν.
Δεν μπορώ να τα αποδιώξω· τα αφήνω να καθίσουν μέσα μου και να ανθίσουν σε λέξεις. Η ποίηση γίνεται το καταφύγιο, αλλά και η γέφυρα προς τους άλλους. Με αυτήν, προσπαθώ να απαλύνω τον πόνο, να του δώσω φωνή, να μην τον αφήσω να ξεχαστεί. Η ενσυναίσθηση δεν είναι βάρος· είναι φως που βλέπει πέρα από το σκοτάδι. Με πονάνε βαθιά τα γεγονότα που πληγώνουν την ανθρωπότητα. Δεν έχω απαντήσεις, μόνο ερωτήσεις και μια άσβεστη ανάγκη να καταλάβω. Η γραφή είναι ο τρόπος μου να συμφιλιώνομαι με την αδυναμία μου να αλλάξω τον κόσμο, αλλά και να ελπίζω πως οι λέξεις, κάποτε, ίσως τον γιατρέψουν λίγο. Η ποίηση δεν είναι απόδραση, είναι επιστροφή στην ουσία. Δεν μπορώ να αποστρέψω το βλέμμα από την αδικία, τη βία, την οδύνη. Ως ποιήτρια, αισθάνομαι υποχρεωμένη να καταγράψω, να μαρτυρήσω, να θυμίσω. Τα τραγικά γεγονότα δεν είναι ανθρώπινες πληγές. Και η ποίηση έχει τη δύναμη να ψιθυρίσει αλήθειες που ίσως η κραυγή δεν καταφέρνει να μεταδώσει. Δεν γράφω για τα γεγονότα ευθέως. Τα αφήνω να περάσουν μέσα από εμένα και να αποτυπωθούν σαν σύννεφα πάνω σε μια λίμνη.
Ο πόνος των καιρών μας υπάρχει στους στίχους μου, με τρόπους υπόγειους – σαν ανάσα, σαν σιωπή, σαν βλέμμα χαμένο. Η ποίηση είναι το φίλτρο με το οποίο βλέπω την πραγματικότητα: Δεν τη θολώνει, την αποκαλύπτει».
• Τα χρόνια περνούν και ο Μεγάλος Γρηγόρης μένει απέθαντος να μας συντροφεύει και να αφυπνίζει μνήμες ιστορικές. Η λατρεμένη του κόρη πως αισθάνεται με τη μεγάλη αυτή δικαίωση του καλλιτέχνη;
– «Ο πατέρας μου δεν έφυγε ποτέ. Μπορεί να σιώπησε η φυσική του παρουσία, αλλά η φωνή του συνεχίζει να τραγουδάει μέσα μας, να ενώνει, να παρηγορεί, να εμπνέει.
Κάθε φορά που ακούω τον κόσμο να τραγουδάει στίχους που πρώτος εκείνος έντυσε με την ψυχή του, νιώθω μια βαθιά συγκίνηση και μια ήσυχη περηφάνια. Η δικαίωση του πατέρα μου δεν ήρθε από βραβεία ή τίτλους – ήρθε από τη μνήμη του λαού που δεν τον ξέχασε ποτέ. Κι εγώ, ως κόρη του, κουβαλώ αυτή τη βαριά κληρονομιά με αγάπη και ευγνωμοσύνη. Γιατί υπήρξε όχι μόνο ο μεγάλος Γρηγόρης, αλλά και ο δικός μου άνθρωπος – τρυφερός, ευγενής, αληθινός».
• Από τις επαφές πανελλαδικά πως βλέπεις το κοινό της εποχής; Πως δέχεται τον θησαυρό της σύγχρονης μουσικής που μας κληροδότησαν οι κορυφαίοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης; Εξακολουθεί να συγκινείται όπως εμείς κάποτε εννοώ η γενιά του Πολυτεχνείου;
– «Μέσα από τις επαφές μου σε όλη την Ελλάδα, βλέπω ότι η μουσική εκείνων των μεγάλων δημιουργών – του Μίκη, του Γρηγόρη, όλων όσοι συνέθεσαν τη συνείδηση μιας ολόκληρης εποχής – εξακολουθεί να βρίσκει δρόμο προς τις ψυχές των ανθρώπων. Το κοινό, μικρό και μεγάλο, συγκινείται ακόμη. Ίσως διαφορετικά από ό,τι η γενιά του Πολυτεχνείου, γιατί άλλα τα βιώματα, άλλοι οι κώδικες – αλλά η δύναμη αυτής της μουσικής, η αλήθεια της, είναι άχρονη. Οι στίχοι, οι μελωδίες, κουβαλούν μνήμη, πόνο, όνειρο και ελπίδα. Και όταν ακουστούν με σεβασμό, με αγάπη, αγγίζουν και πάλι εκείνο το εσωτερικό που μας ενώνει. Μπορεί ο τρόπος να άλλαξε, αλλά η συγκίνηση είναι παρούσα. Ο θησαυρός αυτός, όταν του δοθεί βήμα, λάμπει και πάλι».
• Σε ανησυχεί η έξαλλη αυτή αποθέωση του εφήμερου τραγουδοποιών του υπολογιστή; Δεν σου εκφράζει μια παρακμή έμπνευσης ανησυχητική θα έλεγα;
– «Με ανησυχεί, ναι, γιατί δεν υπάρχει χώρος για το εφήμερο, αλλά γιατί κινδυνεύει να χαθεί το ουσιαστικό. Η αποθέωση του γρήγορου, του ψηφιακά κατασκευασμένου, του εύκολου τραγουδιού του λεπτού, αντικαθιστά συχνά την αλήθεια του βιώματος, του λόγου, της ψυχής. Δεν είναι όλοι οι σύγχρονοι δημιουργοί έτσι – υπάρχουν ακόμη φωτεινές φωνές και γνήσιες πένες – όμως η παρακμή της έμπνευσης που αναφέρεις είναι πράγματι υπαρκτή. Όταν όλα γίνονται με έναν αλγόριθμο και όχι μεν καρδιά, κάτι χάνεται: Η συγκίνηση, η διάρκεια, η μνήμη. Το τραγούδι δεν είναι μόνο ήχος· είναι αποτύπωμα εποχής, ταυτότητα, ιστορία. Και ναι, με στεναχωρεί όταν η τέχνη αντικαθίσταται από προϊόν. Αλλά κρατώ πίστη πως η ανάγκη του ανθρώπου για το αληθινό τραγούδι δεν θα σβήσει ποτέ – απλώς κάποιες εποχές σιωπά λίγο, για να επιστρέψει δυνατότερο».
• Πως θα προσδιόριζες το επαγγελματικό ήθος απευθυνόμενη στις νεαρές υπάρξεις που στηρίζονται καλλιτεχνικά στην εντυπωσιακή τους εμφάνιση;
– «Η εμφάνιση είναι δώρο – αλλά δεν είναι έργο. Το επαγγελματικό ήθος δεν κρίνεται από τον καθρέφτη, αλλά από το αποτύπωμα που αφήνει κανείς στον χρόνο. Στα νέα κορίτσια που στηρίζονται στην εξωτερική τους εικόνα, θα έλεγα: Επενδύστε πρώτα στη φωνή σας – όχι μόνο στη μουσική, αλλά και στη φωνή της ψυχής σας. Ο κόσμος μπορεί να εντυπωσιαστεί από μια εικόνα, αλλά συγκινείται μόνο από αλήθεια. Το ήθος είναι η πυξίδα που θα σας κρατήσει όρθιες όταν η λάμψη σβήνει. Ο χρόνος τιμά το περιεχόμενο, όχι το περιτύλιγμα».
• Αν δημιουργούσες ένα μουσείο Γρηγόρη Μπιθικώτση σε ποια εκθέματα θα έδινες βάρος;
– «Αν δημιουργούσα ένα μουσείο για τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, θα ήθελα να είναι κάτι παραπάνω από μια απλή έκθεση. Θα ήθελα να είναι ένας ζωντανός χώρος μνήμης και ψυχής. Θα έδινα βάρος στα προσωπικά του αντικείμενα – το πρώτο του μπουζούκι, χειρόγραφες παρτιτούρες, ηχογραφήσεις από πρόβες, γράμματα, φωτογραφίες με τον Μίκη, τον Ελύτη, τον Ρίτσο. Αλλά κυρίως, θα δημιουργούσα έναν χώρο που θα μπορούσε να νιώσει κανείς την εποχή: να ακούσει τη φωνή του πατέρα μου να γεμίζει το δωμάτιο, να δει αρχειακό υλικό από συναυλίες, να ζήσει τη διαδρομή του μέσα από εικόνα, ήχο και μαρτυρίες. Γιατί ο πατέρας μου δεν ήταν μόνο τραγουδιστής· ήταν κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου, και αυτή την ιστορία θα ήθελα να μεταδώσω στις επόμενες γενιές».
• Ο Σωτήρης Δογάνης είναι ένας ευλογημένος συνοδοιπόρος στο ανηφόρι της τέχνης.
Πόσο σε έχει επηρεάσει στις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις;
– «Ο Σωτήρης Δογάνης είναι ένας άνθρωπος που κουβαλάει την τέχνη του με σεμνότητα και πάθος, και η συνεργασία μας έχει υπάρξει πολύτιμη για μένα. Η καλλιτεχνική του αναζήτηση με έχει επηρεάσει βαθιά, όχι μόνο στο επίπεδο της μουσικής, αλλά και στον τρόπο που αντιλαμβάνομαι την τέχνη ως σύνολο. Η προσέγγισή του είναι πάντα αυθεντική, με μια βαθιά αίσθηση του μέτρου, του σεβασμού προς την παράδοση, αλλά και της ανοιχτής διάθεσης για πειραματισμό. Όταν δουλεύουμε μαζί, αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε μια συνεχή διαδικασία ανακάλυψης και εξέλιξης. Η σοβαρότητα και η αφοσίωσή του με εμπνέουν και με ωθούν να επανεξετάσω και να εξελίξω συνεχώς την τέχνη μου. Είναι μια σχέση αμοιβαίας επιρροής, που δεν περιορίζεται στο μουσικό αποτέλεσμα, αλλά διαπνέει την ίδια τη φιλοσοφία της δημιουργίας».
• Είσαι κοντά στην Εκκλησία πολύ πριν γίνει το καταφύγιο μόνο σε κρίσιμες προσωπικές στιγμές. Πόσο σε έχει βοηθήσει η πίστη σου στην διαμόρφωση ενός χαρακτήρα που σε κάνει αξιαγάπητη, μοναδική;
– «Η πίστη μου υπήρξε πάντοτε ένας σταθερός πυλώνας στη ζωή μου, προσφέροντάς μου καθοδήγηση και στήριξη. Η σχέση μου με την Εκκλησία δεν περιορίζεται μόνο στις κρίσιμες στιγμές, αλλά αποτελεί καθημερινό στοιχείο της ύπαρξής μου, βοηθώντας με να διατηρώ την ισορροπία και την εσωτερική γαλήνη. Μέσα από την πίστη, έμαθα την αξία της ταπεινότητας, της συγχώρεσης και της αγάπης προς τους άλλους. Αυτά τα διδάγματα με οδήγησαν στην ανάπτυξη σχέσεων βασισμένων στην ειλικρίνεια και τον σεβασμό, στοιχεία που θεωρώ θεμελιώδη για την ποιότητα της ανθρώπινης επαφής. Η πίστη με ενέπνευσε να βλέπω τον κόσμο γύρω μου με συμπόνια και κατανόηση, αναγνωρίζοντας την ανθρώπινη αδυναμία και την ανάγκη για υποστήριξη. Αυτή η προοπτική με βοηθά να συνδέομαι αυθεντικά με τους άλλους, δημιουργώντας ένα περιβάλλον αμοιβαίας εμπιστοσύνης και υποστήριξης.
Συνολικά, η πίστη μου διαμόρφωσε τον τρόπο που αλληλεπιδρώ με τον κόσμο, ενισχύοντας την ικανότητά μου να αγαπώ και να αποδέχομαι, στοιχεία που θεωρώ ότι συμβάλλουν στη δημιουργία ενός θετικού και υποστηρικτικού κοινωνικού δικτύου γύρω μου».
• Με τις μοναδικές εμπειρίες που έχεις αποκτήσει πλάι στις μεγάλες μορφές της μουσικής πως βλέπεις το μέλλον της;
– «Οι μοναδικές εμπειρίες που έχω αποκτήσει δίπλα στις μεγάλες μορφές της μουσικής, όπως ο ακριβός μου πατέρας Γρηγόρης Μπιθικώτσης και ο πνευματικός μου πατέρας Μίκης Θεοδωράκης, με έχουν διδάξει ότι η μουσική είναι πάνω από όλα ένα καθρέφτισμα της εποχής και των ανθρώπινων συναισθημάτων. Το μέλλον της μουσικής με ανησυχεί και με γεμίζει ελπίδα ταυτόχρονα. Ζούμε σε μια εποχή που η τεχνολογία έχει αναμορφώσει πλήρως τον τρόπο που ακούμε και δημιουργούμε μουσική, αλλά ταυτόχρονα μας δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσουμε νέα μονοπάτια. Η πραγματική πρόκληση για τις νέες γενιές είναι να μη χάσουν την ουσία: Την αυθεντικότητα και τη δύναμη της συναισθηματικής έκφρασης. Κάθε μεγάλη μουσική δημιουργία, για μένα, είναι μια αντανάκλαση του κόσμου γύρω της – της κοινωνικής, πολιτικής και προσωπικής συνθήκης. Ο Μίκης και ο Γρηγόρης δημιούργησαν μουσική που δεν ήταν μόνο για τη στιγμή, αλλά που σημάδεψε μια ολόκληρη εποχή. Στο μέλλον, η μουσική πρέπει να συνεχίσει να συνδέει τις γενιές, να εμπνέει και να επαναστατεί με την ίδια αυθεντικότητα, χωρίς να επιτρέπει στην τεχνολογία να την αποξενώσει από τον άνθρωπο και την καρδιά του».
• Ποιά η άποψη σου για την τεχνητή νοημοσύνη και στις παρεμβάσεις της στην καλλιτεχνική δημιουργία;
– «Η τεχνητή νοημοσύνη είναι αναμφίβολα ένα τεράστιο επίτευγμα της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας. Ωστόσο, όταν μιλάμε για την καλλιτεχνική δημιουργία, πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να παράγει εντυπωσιακά αποτελέσματα, να αναλύει δεδομένα και να αναπαράγει μοτίβα, αλλά δεν μπορεί να αναπαράγει την αυθεντικότητα και την ψυχή του ανθρώπου. Η τέχνη είναι ένα βαθύ ανθρώπινο βίωμα – συναισθηματική, προσωπική, και κοινωνική. Αν και οι μηχανές μπορούν να βοηθήσουν ή να επεκτείνουν τις δυνατότητες του δημιουργού, η τέχνη πάντα θα αντλεί τη δύναμή της από τη συνείδηση, την εμπειρία και το συναίσθημα του ανθρώπινου πνεύματος. Για μένα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα εργαλείο, αλλά η καρδιά της τέχνης παραμένει ανθρώπινη. Στο τέλος, αυτό που ξεχωρίζει μια δημιουργία είναι η αυθεντικότητα και η αλήθεια που φέρει, και αυτά είναι πράγματα που οι μηχανές δεν μπορούν να κατανοήσουν ή να δημιουργήσουν. Εύχομαι καλή Ανάσταση και ευλογημένο Πάσχα σε όλους! Εύχομαι αυτές οι Άγιες μέρες να γεμίσουν τις καρδιές μας με φως, ελπίδα και αναγέννηση. Να βιώσουμε την πραγματική δύναμη της Ανάστασης, με αγάπη και ειρήνη στην ψυχή μας. Ας φυτεύσουμε ο καθένας μας ένα δέντρο ανθρωπιάς για τον συνάνθρωπό μας, να το ποτίζουμε με καλοσύνη και να το βλέπουμε να ανθίζει γύρω μας».
• Ένα μήνυμα για τις Άγιες Μέρες;
– «Άγιες μέρες δεν λέγονται μόνο αυτές οι μέρες που, που γεμίζουμε τις εκκλησιές, που ψάλλουμε τα Άγια Πάθη, ανταλλάσουμε ευχές.
Άγιες μέρες λέγονται οι μέρες που ο καθένας μας γίνεται ένας «άγιος» για τον συνάνθρωπό του. Που «φυτεύει ένα δέντρο ανθρωπιάς» στο κήπο του κόσμου μας!
Ας γευτούμε τις θείες σταγόνες των άγιων αυτών ημερών κι ας γίνουμε ο καθένας μας χωριστά και όλοι μαζί, παραδείγματα αγάπης και αλληλεγγύης. Ας γίνουμε άξιοι της Θυσίας Του Θεανθρώπου για να ξαναγυρίσει ο Απρίλης στη γη για να δέσει τις πληγές της με ρόδα αμάραντα!
Καλό Πάσχα! Καλή Ανάσταση!».
