Στο φλέγον θέμα της κινητοποίησης των δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων υπέρ της Ουκρανίας διακρίνουμε εξαιρετικά πολλές αντιφάσεις. Αυτές αφορούν μεμονωμένα κράτη μέλη της ΕΕ που αλλοιώνουν τη μέχρι σήμερα τακτική τους και εκφράζουν φόβο για το τι μέλει γενέσθαι σε περίπτωση που αγγίξουν τα δεσμευμένα ρώσικα κεφάλαια. Το πρόβλημα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Οι αποφάσεις των Ευρωπαίων μπορούν να διαταράξουν στο έπακρο την παγκόσμια τάξη στον ιδιοκτησιακό τομέα.
Σε άρθρο του έγκυρου ευρωπαϊκού μέσου EUOBSERVER (υποσημ. 1) μόλις στις 8/10/25 αναφέρεται ότι σημειώνεται προσπάθεια της Αυστρίας να ξεπαγώσει ρωσικά χρήματα, γεγονός που προκαλεί ανησυχία στην ΕΕ. Πρόκειται για την τράπεζα Raiffeisen International Bank (RIB), για την οποία ήδη από το 2024 ευρωβουλευτές από όλη την Ευρώπη είχαν καλέσει την αυστριακή κυβέρνηση να παροτρύνει την κορυφαία τράπεζα της χώρας να μην προσλαμβάνει περισσότερο προσωπικό στη Ρωσία. Όπως φαίνεται, οι δηλώσεις και οι ενέργειες της Raiffeisen Bank International [RBI] είναι αντιφατικές» (υποσημ. 2) με την αυστριακή πολιτική, αφού διατήρησε και αύξησε το τοπικό ρωσικό προσωπικό της, που ανέρχεται σε σχεδόν 10.000 υπαλλήλους κατά το τελευταίο έτος. Μπορεί να δει κανείς ξεκάθαρα ότι η Αυστρία έχει σημαντική δυσκολία και επιδιώκει να εισαγάγει μια «παρέκκλιση» στις υφιστάμενες κυρώσεις που θα επέτρεπε «στις αρμόδιες αρχές ενός κράτους μέλους… υπό τις συνθήκες που κρίνουν κατάλληλες, να εγκρίνουν την αποδέσμευση παγωμένων κεφαλαίων… που αποδίδονται, άμεσα ή έμμεσα» σε τρεις ρωσικές εταιρείες και δύο Ρώσους ιδιώτες που βρίσκονται στη «μαύρη λίστα».
Με βάση τα ανωτέρω κατανοούμε ότι η λήψη μέτρων δεν είναι καθόλου εύκολη και η δράση της διπλωματίας να ήταν προτιμότερη αντί του να ρίχνουμε λάδι στη φωτιά του πολέμου. Γιατί όλα όσα παρακολουθούμε την τελευταία τριετία χαρακτηρίζονται από μια αδήριτη αρχή: Οι πολεμικές βιομηχανίες στην Ευρώπη και τη Ρωσία κερδίζουν με τίμημα το αίμα που χύνεται στα πεδία των μαχών.
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τα ακόλουθα ερωτήματα, με τις απαντήσεις τους:
Τι ισχύει σήμερα στην ΕΕ (δεσμευτικό δίκαιο σε ισχύ)
πρόκειται για τη χρηματοδότηση της στήριξης της Ουκρανίας από την ΕΕ, αλλά από διαφορετικές πλευρές — η πρώτη αφορά παγωμένα ρωσικά κρατικά κεφάλαια, ενώ η δεύτερη αφορά ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία για στρατιωτική και μακροοικονομική βοήθεια.
1. Χρήση «έκτακτων/ανεξόφλητων κερδών» (όχι του κεφαλαίου) από τα ακινητοποιημένα ρωσικά κρατικά αποθέματα που κρατούν τα ευρωπαϊκά Κεντρικά Αποθετήρια Αξιών. Αυτή την ενέργεια των Ευρωπαίων τη στηρίζουν στο ότι τα κέρδη αυτά «δεν αποτελούν κυρίαρχα (sovereign) περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας», άρα δεν καλύπτονται από την ασυλία κρατικών/κεντρικών τραπεζών. Το νομικό κείμενο που χρησιμοποιήθηκε είναι ο Κανονισμός 2024/1469 του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 2024, σχετικά με περιοριστικά μέτρα λόγω ενεργειών της Ρωσίας που αποσταθεροποιούν την κατάσταση στην Ουκρανία (υποσημ. 3).
2. Πού πάνε τα χρήματα; Η πρώτη μεταφορά ύψους 1,5 δισ. ευρώ πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο 2024. Τα έσοδα κατευθύνονται πρωτίστως σε στρατιωτική υποστήριξη μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ειρήνης (European Peace Facility) το οποίο είναι ένας μηχανισμός εκτός προϋπολογισμού της ΕΕ που δημιουργήθηκε το 2021. Μάλιστα, επειδή δεν ανήκει στον προϋπολογισμό της ΕΕ δεν υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο αλλά χρηματοδοτείται απευθείας από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Ο σκοπός αυτού του μηχανισμού είναι να επιτρέπει στην ΕΕ τη χρηματοδότηση της στρατιωτικής βοήθειας σε τρίτες χώρες (π.χ. Ουκρανία, Μολδαβία, Βοσνία), και να καλύπτει το κόστος εκπαίδευσης, εξοπλισμού, μεταφοράς και υποστήριξης στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο μηχανισμός αυτός χρησιμοποιεί ευέλικτα κονδύλια εκτός του ΠΔΠ (πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου). Τα χρήματα αυτά επίσης μπορούν να κατευθυνθούν και σε ανοικοδόμηση μέσω του προϋπολογισμού της Διευκόλυνσης της Ουκρανίας, με ετήσια αναθεώρηση (υποσημ. 4). Υπενθυμίζουμε ότι η Διευκόλυνση της Ουκρανίας είναι νέος μηχανισμός της ΕΕ (2024-2027), ύψους περίπου 50 δισ. ευρώ, που αντικαθιστά τα ad hoc πακέτα μακροοικονομικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Σε αντίθεση με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ειρήνης, ο νέος αυτός μηχανισμός ανήκει εντός του προϋπολογισμού της ΕΕ και προβλέπει 17 δισ. ευρώ ως δωρεάν χορήγηση και 33 δισ. ευρώ ως δάνεια από τις αγορές, με εγγύηση του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Πίνακας Αντιστοιχίας
| Παράμετρος | Ευρωπαϊκό Ταμείο Ειρήνης | Μηχανισμός: Διευκόλυνση της Ουκρανίας |
| Νομική φύση | Εκτός προϋπολογισμού ΕΕ | Εντός προϋπολογισμού ΕΕ |
| Στόχος | Στρατιωτική και αμυντική βοήθεια | Οικονομική, κοινωνική και θεσμική βοήθεια |
| Πηγή χρηματοδότησης | Συνεισφορές κρατών μελών | Εγγυημένα δάνεια ΕΕ & επιχορηγήσεις |
| Ποσό σε € (2024–2027) | ~12 δισ. € | ~50 δισ. € |
| Διαχείριση | Συμβούλιο ΕΕ / EEAS | Ευρωπαϊκή Επιτροπή |
3. Τέλος, η Ομάδα 7 (G7) των πιο πλούσιων κρατών στον πλανήτη, αποφάσισε να χορηγήσει δάνειο ύψους 50 δισ. $ προς την Ουκρανία που εξυπηρετείται και αποπληρώνεται από τις μελλοντικές ροές αυτών των έκτακτων εισοδημάτων από τα ακινητοποιημένα ρωσικά κεφάλαια, χωρίς όμως να αγγίζεται το κεφάλαιο. Η ΕΕ συμμετέχει σημαντικά και έχει ήδη κάνει αλλεπάλληλες εκταμιεύσεις μέσω των μηχανισμών που προαναφέραμε.
Στο ερχόμενο σημείωμά μας θα αναφερθούμε και σε άλλα σημεία, σε μια προσπάθεια ενημέρωσης σχετικά με το αντικείμενο που θα συζητηθεί στην ερχόμενη σύνοδο κορυφής, του τρέχοντος μήνα.
1) https://euobserver.com/eu-and-the-world/ar70ec93d4
2) https://euobserver.com/eu-and-the-world/ar70547d0c
3) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX:32024R1469
4) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_24_4029
