Μέρος 4
Στις Βρυξέλλες έλαβε χώρα η σύνοδος κορυφής 23 Οκτωβρίου 2025. Στο σημείωμά μας αυτό συνοψίζουμε τα δυο θέματα που εκτός από διεθνές, έχουν και ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για τη χρήση παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων σε ευρωπαϊκές τράπεζες και το θέμα της συμμετοχής της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE, παρά το ότι εκτός της κατοχής σημαντικού μέρους της Κύπρου και πλήθος καταδικαστικών ψηφισμάτων, υπάρχει τώρα και 30 χρόνια (!) το περίφημο casus belli κατά τη Ελλάδας, την άρση του οποίου έθεσε οριστικά και τελεσίδικα ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης στη σύνοδο.
Οι ταγοί της Ευρώπης, και ειδικότερα της ΕΕ, είπαν και λάλησαν τα ακόλουθα για το θέμα της χρήσης ρωσικών παγωμένων κεφαλαίων και το θέμα του προγράμματος SAFE για την άμυνα της Ευρώπης:
Όσον αφορά το θέμα χρήσης παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων για την ανόρθωση της Ουκρανίας επεκράτησε η λογική να βρούνε πρόσθετη, προβλέψιμη χρηματοδότηση για το 2026-2027, προτρέποντας την Κομισιόν να καταθέσει επιλογές χρηματοδότησης «το ταχύτερο δυνατόν»1.
Στο ίδιο κείμενο υπογραμμίζεται η επιτάχυνση της αμυντικής ετοιμότητας της Ευρώπης έως το 2030, με αναφορά στο πλαίσιο SAFE.
1) Σχετικά με το πλαίσιο και τη «γραμμή» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τα συμπεράσματα για την Ουκρανία αναφέρουν ότι, το 2025, η ΕΕ διοχέτευσε 20,5 δισ. ευρώ στον ουκρανικό προϋπολογισμό, εκ των οποίων 6,5 δισ. μέσω του «Διευκόλυνσης για την Ουκρανία» και 14 δισ. μέσω του G7 ERA, που αποπληρώνεται από τα «έκτακτα κέρδη» των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Το Συμβούλιο ζητεί από την Επιτροπή να παρουσιάσει άμεσα επιλογές για τις ανάγκες 2026-2027, επαναλαμβάνοντας ότι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία παραμένουν παγωμένα μέχρι η Ρωσία να αποζημιώσει την Ουκρανία. Παράλληλα, σε ξεχωριστό κείμενο συμπερασμάτων για την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια, οι ηγέτες «έλαβαν υπόψη» την πρόοδο για την αμυντική ετοιμότητα έως το 2030 και επιβεβαίωσαν την πρόθεση για υλοποίηση σε κλίμακα, με εργαλεία όπως το SAFE.
Σε μια προσπάθεια να δούμε τα βασικά σημεία κριτικής στον ευρωπαϊκό και διεθνή τύπο, σημειώνουμε τα ακόλουθα:
• Νομική αβεβαιότητα και κίνδυνος «υπονόμευσης» της ασυλίας κεφαλαίου: Πολλά μέσα επισημαίνουν ότι, παρότι το σχήμα του δανείου αποκατάστασης (reparation loan) αποφεύγει την κατάσχεση κεφαλαίου, παραμένουν ανοιχτά ζητήματα ως προς την κρατική/κεντρικοτραπεζική ασυλία και τη συμβατότητα με το διεθνές δίκαιο. Η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ έχει υπογραμμίσει ότι κάθε ευρωπαϊκή απόφαση πρέπει να «ακολουθεί το διεθνές δίκαιο» και ότι η ΕΚΤ είναι «ιδιαίτερα προσεκτική».
• Το Βέλγιο επικεντρώνει την κριτική του στο ότι το μεγαλύτερο μέρος των ρωσικών κρατικών αποθεμάτων βρίσκεται στην Euroclear στις Βρυξέλλες, άρα τυχόν νομικοί/χρηματοοικονομικοί κλυδωνισμοί θα κτυπήσουν δυσανάλογα το βελγικό οικοσύστημα. Παράλληλα, προβάλλονται και άλλες ενστάσεις, που αφορούν μεταξύ άλλων τη σταθερότητα των ροών και τον συσσωρευμένο φορολογικό χειρισμό των κερδών.
• Παρατηρείται έντονη πολιτική διάσταση και μέρος του Τύπου καταγράφει την αποφασιστικότητα κρατών όπως της Γερμανίας και της Γαλλίας να προχωρήσουν σε ιδέα δανείου – αποζημιώσεων, αλλά και την επιμονή χωρών, όπως της Ουγγαρίας, να κρατούν πιο επιφυλακτικό τόνο. Ταυτόχρονα, η στάση των ΗΠΑ εντός G7 εμφανίζεται λιγότερο ευθυγραμμισμένη απ’ όσο θα ήθελε η ΕΕ, με δημοσιεύματα να κάνουν λόγο για «δισταγμούς» στην Ουάσιγκτον.
• Ο κίνδυνος αντιποίνων/γεωοικονομικών διαρροών προβάλλεται από διεθνή μέσα σχετικά με τη γραμμή της Μόσχας περί «κλοπής», με προειδοποιήσεις για αντίποινα κατά ευρωπαϊκών εταιρειών και τραπεζών και για αποδυνάμωση της ελκυστικότητας της ευρωζώνης ως «ασφαλούς λιμένα» για αποθεματικά τρίτων χωρών.
• Πολλοί θεωρούν ότι έχει συζητηθεί λίγο το πακέτο των περίπου 140-170 δισ. ευρώ και πιστεύεται ότι θα θιγεί η σταθερότητα της εκκαθάρισης συναλλαγών στην χρηματιστική αγορά.
2) Σχετικά με το πρόγραμμα SAFE και την αμυντική ετοιμότητα που θέλουν να προικοδοτηθεί με 800 δισ. ευρώ (150 δισ. ευρώ δανειακοί πόροι και 650 δισ. ευρώ κρατικές ενισχύσεις), η κριτική για σχεδιασμό, επιλεξιμότητα και γεωγραφική ισορροπία υπερβαίνει το ήδη υιοθετημένο SAFE (δανειακό εργαλείο έως €150 δισ.) και αφορά τη νομική βάση και τους περιορισμούς των Συνθηκών, αλλά και τους κανόνες επιλεξιμότητας που δυσαρεστούν κράτη-μέλη με ισχυρές σχέσεις με προμηθευτές εκτός ΕΕ. Αφορά επίσης και βιομηχανικούς φορείς που ζητούν ευελιξία για να αποφύγουν τον κίνδυνο «εκτροπής» πόρων από παραδοσιακές πολιτικές (π.χ. συνοχή και γεωργία).
Οι αγρότες και οι δήμαρχοι των περιφερειακών δήμων γνωρίζουν πολύ καλά τι τους περιμένει με αυτήν την προοπτική διάθεσης των πόρων για την άμυνα!
Κατά τη συζήτηση για πιθανή συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα άμυνας SAFE, Αθήνα και Λευκωσία έχουν προβάλει συγκεκριμένες αντιρρήσεις:
• Casus belli και έμπρακτη απειλή: Η Ελλάδα θέτει ως ελάχιστη προϋπόθεση την άρση του τουρκικού «casus belli» (1995) για τα χωρικά ύδατα στο Αιγαίο. Χωρίς αυτήν, η πρόσβαση της Άγκυρας σε κοινοτικούς πόρους άμυνας θεωρείται πολιτικά και νομικά αδιανόητη. Η θέση αυτή έχει διατυπωθεί ρητά από τον Πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη.
Ασφάλεια/Συνοχή ΚΕΠΠΑ: Ελλάδα και Κύπρος υπογραμμίζουν ότι τρίτη χώρα που διατηρεί εκκρεμείς απειλές και διεθνείς εκκρεμότητες (Αιγαίο/ΑΟΖ, κατοχή στην Κύπρο) δεν μπορεί να αποκτήσει επιρροή σε ενωσιακά εργαλεία άμυνας,
1 Η Ευρώπη ανακαλύπτει ότι ο Ντε Βέβερ είναι πιο δύσκολο να πειστεί από τον Τραμπ https://www.euractiv.com/news/europe-discovers-de-wever-is-harder-to-convince-than-trump/?utm_source=euractiv&utm_medium=newsletter&utm_content=Intro&utm_term=0-0&utm_campaign=EN_THE_CAPITALS?utm_source=euractiv&utm_medium=newsletter&utm_content=INTRO&utm_term=0-0&utm_campaign=FR_LES_CAPITALES
* Ο Γιώργος Μαρκατάτος είναι διευθύνων σύμβουλος
