Στην επιστολή που στέλνει συνήθως ο πρόεδρος του συμβουλίου κ. Κόστα, πριν από κάθε σύνοδο κορυφής αναφέρεται στην ημερήσια διάταξη. Ένα από τα βασικά θέματα είναι και η χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων σε χώρες της ΕΕ. Στα πλαίσια του να παρθεί απόφαση κατάσχεσης των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων σε ευρωπαϊκές τράπεζες, τελικά φαίνεται ότι επικρατεί η λογική να μην κατασχεθούν τα κεφάλαια, αλλά να εξευρεθούν άλλες τακτικές χρήσης τους. Όμως όπως εξελίσσονται τα γεωπολιτικά παιχνίδια το σταθερό σημείο που παρατηρείται σήμερα μπορεί να τρεκλίζει αύριο. Για το λόγο αυτό θα συνεχίσουμε την προσπάθεια επεξήγησης των νεοεμφανιζόμενων αυτών κινδύνων που μετακινούνται με σημαντική αοριστία, σε μια προσπάθεια να μη γνωρίζει η δεξιά μας τι ποιεί η αριστερά μας!
Οι ταγοί της Ευρώπης, και ειδικότερα της ΕΕ θα κληθούν να πάρουν αποφάσεις στη σύνοδο κορυφής της 23ης Οκτωβρίου 2025, σύμφωνα με την προσκλητήρια επιστολή του προέδρου του Συμβουλίου. Σύμφωνα επίσης με τη συνέντευξη Τύπου μετά την άτυπη σύνοδο των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της 1ης Οκτωβρίου 20251 το θέμα που θα κυριαρχήσει στη σύνοδο της 23 Οκτωβρίου είναι η ασφάλεια της Ευρώπης. Και από το θηριώδες αυτό θέμα, η προσοχή αναμένεται να επικεντρωθεί α) στην ενίσχυση της Ουκρανίας (που μπαίνει και το θέμα της χρήσης ρωσικών κεφαλαίων), και β) στους πόρους για τον επανεξοπλισμό (ReArm) της ΕΕ, μέσω οδικού χάρτη για την αμυντική ετοιμότητα για το 2030.
Το δεύτερο αυτό σημείο αφορά και την Ελλάδα, στο βαθμό που η κυβέρνηση έχει απειλήσει με βέτο για τη συμμετοχή της Τουρκίας, στην περίπτωση που δεν αρθεί η «αιτία πολέμου» (casus belli).
Το πρώτο θέμα είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί αγγίζει τα θεμέλια της ιδιοκτησίας, που είναι ότι βασικότερο έχει στερεωθεί στον κόσμο.
Το ρεπορτάζ πάντως είναι σχετικά καθαρό, ως προς το θέμα της κατάσχεσης των ρωσικών δεσμευμένων κεφαλαίων και την αποστολή τους στην Ουκρανία. Οι τάσεις που διαμορφώνονται δείχνουν ξεκάθαρη υποχώρηση των γερακιών του πολέμου, έναντι των σκοτεινών προοπτικών που θα επέφερε η κατάσχεση των κεφαλαίων αυτών. Πρωτεργάτες στις νέες τάσεις που διαμορφώνονται είναι το Βέλγιο, στο οποίο είναι παρκαρισμένο μεγάλο μέρος των ρωσικών κεφαλαίων, αλλά και αντιρρησίες εκτός της Ουγγαρίας, εμφανίζονται η Αυστρία και η Σλοβακία. Αλλά και άλλες χώρες εμφανώς ή αφανώς, επιδίδονται σε διατυπώσεις σχολίων που δείχνουν προβληματισμό για το νέο τρένο κυρώσεων κατά της Ρωσίας στην Ουκρανορωσική διένεξη.
Πάντως φαίνεται ότι ένας αυξανόμενος αριθμός διεθνών νομικών εμπειρογνωμόνων και εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες υπερασπίστηκαν τη νομιμότητα της δήμευσης περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας για τη στήριξη της Ουκρανίας, τόσο για τη χρηματοδότηση των προσπαθειών ανοικοδόμησης όσο και για στρατιωτικές δαπάνες, παρά το γεγονός ότι αυτά τα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από την κρατική ασυλία. Ωστόσο, οι απόψεις μεταξύ των νομικών μελετητών διαφέρουν σημαντικά, όπως και οι θέσεις των κυβερνήσεων στις χώρες των οποίων κατέχονται αυτά τα περιουσιακά στοιχεία2.
Τα ανωτέρω επισημαίνουν ότι στο ερώτημα αν έχουν αλλάξει οι συσχετισμοί δυνάμεων στο εσωτερικό της ΕΕ και αν προβλέπονται να ληφθούν αποφάσεις χρησιμοποίησης των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων υπέρ της Ουκρανίας, η απάντηση είναι προς το παρόν όχι.
Αυτό όμως δε σημαίνει ότι τα νομικά μονοπάτια που εξετάζονται διεθνώς για το «κεφάλαιο», τόσο για το πώς λειτουργεί το «δημιουργικό» σχήμα τύπου ομολόγων/δανείου αποζημιώσεων χωρίς άγγιγμα κεφαλαίου, και γιατί αυτά δεν υπονομεύουν τον ισχύον σύστημα, ή καλύτερα αν υπάρχουν οι αναγκαίες ασφαλιστικές δικλείδες είναι κενά ερωτήματα.
Δυστυχώς το θέμα εξακολουθεί να παραμένει φλέγον και μόνο η επίτευξη ειρήνης στην περιοχή μπορεί να προσδώσει την κατάλληλη λύση στα σημεία των συζητήσεων που έχουν αναπτυχθεί.
Με την ευκαιρία, σε πολυσέλιδη έκθεση της δεξαμενής σκέψης του Ευρωκοινοβουλίου, αναλύονται οι επιλογές στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου για την κατάσχεση ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων με στόχο την υποστήριξη της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας. Η έκθεση επικεντρώνεται στα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, εκ των οποίων 300 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ είναι δεσμευμένα σε διάφορες δικαιοδοσίες. Η έκθεση εξετάζει τέσσερις οδούς για την υπέρβαση της ασυλίας της Ρωσίας από την εκτέλεση:
• αποφυγή ασυλίας μέσω καθαρά εκτελεστικής ή νομοθετικής ενέργειας
• αιτιολόγηση της παραβίασης του διεθνούς δικαίου με το επιχείρημα ότι αποτελεί αντίμετρο
• εξέλιξη του διεθνούς δικαίου ώστε να αρθεί η ασυλία από εκτέλεση, για παράδειγμα με τη διαπίστωση επιθετικότητας από κύριο όργανο των Ηνωμένων Εθνών· και
• διάκριση στο διεθνές δίκαιο για την εκτέλεση διεθνών δικαστικών αποφάσεων.
Η έκθεση θίγει προτάσεις που βασίζονται σε αντίμετρα τρίτων και συλλογική αυτοάμυνα. Αξιολογεί έξι επιλογές υπό τρέχουσα εξέταση:
• εκτέλεση αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
• διεθνής συνθήκη για τη σύσταση επιτροπής αποζημίωσης·
• φορολόγηση έκτακτων εισφορών
• τοποθέτηση ρωσικών κρατικών περιουσιακών στοιχείων σε λογαριασμό εγγύησης ως ασφάλεια
• αναγνώριση της Ρωσίας ως κράτους υποστηρικτή της τρομοκρατίας και η
• δημιουργία ενός επενδυτικού «κοινού ταμείου».
Συμπερασματικά, η έκθεση παρουσιάζει μια αξιολόγηση κινδύνου για κάθε επιλογή, αλλά φαίνεται ότι αρκετοί έχουν τις σοβαρές επιφυλάξεις τους. Αυτός είναι και ο λόγος που επιμένουμε ότι υπάρχει έλλειμμα σοβαρότητας στη λήψη αποφάσεων από τους Ευρωπαίους. Απομένει να δούμε που θα κινηθεί η απόφαση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων.
