Φύση καλλιτεχνική με βαθειά χριστιανική αντίληψη
Μεγάλη υπήρξε η συμβολή του Λεωνίδα Καούνη στους τομείς κοινωνικής και πολιτιστικής δράσης. Και από τα δημοσιεύματά του αναδεικνύονται μορφές του Ρεθύμνου που διαφορετικά θα είχαν χαθεί στη λήθη.
Ο αξέχαστος αυτός Ρεθεμνιώτης εκτός των άλλων υπήρξε ένας καλός Ερυθροσταυρίτης και αληθινός Χριστιανός. Η αντίληψή του για τα θεία πολλές φορές με ξεπερνούσε. Η ζωή του ήταν γεμάτη προσφορά σε όλους τους τομείς.
Στα πρώτα βήματα της καριέρας μου έτυχε να συναντήσω στο γραφείο δημοσίων σχέσεων της Νομαρχίας έναν κομψότατο κύριο, γεμάτο ενέργεια και με ένα βήμα χαρακτηριστικό των ανθρώπων που δεν σπαταλάνε ούτε δευτερόλεπτο από τη ζωή τους χωρίς να το αξιοποιήσουν δημιουργικά.
Μου έκανε εντύπωση η ευγένειά του. Πάντα δημιουργούσε την αίσθηση ότι βρίσκεσαι μπροστά σ’ έναν σύγχρονο ιππότη.
Έτσι γνώρισα τον Λεωνίδα Καούνη που με τον αξέχαστο Μανουήλ Φωτάκη πρόσθεταν κύρος στο χώρο που υπηρετούσαν τη δημόσια διοίκηση.
Εκείνο το διάστημα έτυχε να καλύψω και διαλέξεις που είχε δώσει με απόλυτη επιτυχία κυρίως στο Λύκειο. Και στο βήμα του ομιλητή είχε μια ξεχωριστή παρουσία. Με ζηλευτή ευφράδεια και μεγάλη περιουσία γνώσεων παρουσίαζε το θέμα του. Κι ήταν χάρμα ακοής να τον παρακολουθείς.
Τι να πω για τα δημοσιεύματά του που τα συγκεντρώνω ένα ένα με απώτερο στόχο την ανάρτησή τους στο «Πολιτιστικό Ρέθυμνο» για να διδάσκονται οι νεότεροι σε ύφος και ήθος γραφής.
Από τις έρευνές μου προκύπτει ότι ο κ. Λεωνίδας Καούνης είναι και ο πρώτος που αναλύει μεγάλες μορφές του Ρεθύμνου που έγραψαν ιστορία και άφησαν εποχή.
Αλλά πώς να διαφέρει ο ξεχωριστός αυτός συμπολίτης μας από την τιμημένη γενιά του και από τον πατέρα του μεγάλο ευεργέτη του Ρεθύμνου, αφού διέσωσε με προσωπικό κόστος το μεγαλύτερο μέρος του αρχαιολογικού πλούτου του τόπου μας.
Πώς να μην διαθέτει τόσο πλούτο συναισθημάτων όταν μεγάλωσε πλάι σε έναν άνθρωπο με απόλυτα χριστιανική αντίληψη που διέθετε από την περιουσία του για να βγάζει από τη φυλακή δυστυχισμένους συμπολίτες κρατούμενους για χρέη στο δημόσιο.
Και πώς να μην διακρίνεται για τη μεγαλοψυχία του όταν γεννήθηκε από έναν άγγελο καλοσύνης και ανεξικακίας τη μητέρα του που δυστυχώς έφυγε πολύ νέα, έχοντας όμως προλάβει να αποκτήσει ενόραση δείγμα ανθρώπου αφοσιωμένου στον Θεό.
Από ιστορική γενιά
Ο Λεωνίδας Καούνης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο και ήταν το μοναχοπαίδι του Εμμανουήλ Καούνη και της Ελένης το γένος Τζαγκαράκη.
Η γιαγιά του από τον πατέρα του καταγόταν από την ιστορική οικογένεια των Βλαστών που ανέδειξαν και τον μεγάλο λαογράφο Παύλο Βλαστό.
Ο πατέρας του Λεωνίδα, αν και θα μπορούσε να διακριθεί σε κάποια επιστήμη, υποχρεώθηκε από τη ζωή να ασχοληθεί με το εμπόριο και να διακριθεί.
Το εξαιρετικό λάδι που έβγαζε το ατμοκίνητο εργοστάσιό του βραβεύτηκε άπειρες φορές σε διάφορες εκθέσεις ακόμα και του εξωτερικού. Ο φιλοπρόοδος Ρεθεμνιώτης διατηρούσε κι ένα κατάστημα στην οδό Αρκαδίου από το οποίο διέθετε τα προϊόντα του εργοστασίου του.
Υπήρξε όμως κι ένας γενναίος πατριώτης που απέδειξε τα θερμά του αισθήματα και σε εξεγέρσεις της δύσης του αιώνα πριν ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα αλλά και στην επανάσταση του Θερίσσου.
Ήταν από τους οργανωτές του συλλαλητηρίου της Μονής Ασωμάτων έχοντας γύρω του γενναίους συμπολεμιστές και αρχηγό τον Γιώργο Βλαστό.
Σε καιρό ειρήνης ασχολήθηκε με πάθος στον εντοπισμό και διάσωση των αρχαιολογικών θησαυρών του τόπου μας προσφέροντας μεγάλες υπηρεσίες στην πατρίδα του που αιμοστάζοντας από πολέμους και συμφορές δεν είχε καμιά δυνατότητα να υποστηρίξει ανασκαφικές έρευνες.
Και τι να γράψουμε για τη δράση του σαν Ερυθροσταυρίτη. Γιατί υπήρξε ιδρυτικό μέλος του τοπικού τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού από το 1922.
Αλλά και σε άλλους τομείς συνέβαλε τα μέγιστα διατελώντας μέλος της επιτροπής επαρχιακής οδοποιίας, μέλος του αδελφάτου του Δημοτικού Νοσοκομείου Ρεθύμνου, μέλος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, ταμίας του συλλόγου εταιρείας των φίλων του Ρεθύμνου, ταμίας του Γυμναστικού Συλλόγου Ρεθύμνου, μέλος της φιλοτελικής εταιρείας Ελλάδος, έφορος του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων Ιδρυτής του Ορειβατικού Συλλόγου.
Έτσι είχε καταξιωθεί στη συνείδηση όλων των συμπολιτών του που τον τιμούσαν ιδιαίτερα. Και σε βαθμό μάλιστα που έγραφε ο Θεμιστοκλής Βαλαρής και αναφέρεται στο βιβλίο του «Μια πόλη αναμνήσεις».
«Αν δεν έλειπε ο Εμμανουήλ Καούνης τώρα και το Βενετσιάνικο Ρολόι θα ήταν στη θέση του…».
Δεν ήταν όμως μόνον ο πατέρας που επηρέασε τη ζωή του Λεωνίδα. Ήταν η γιαγιά από τον Κάστελο που αν και μεγάλωσε σε χωριό καμιά δεν την ξεπερνούσε σε τρόπους αλλά και σε δυναμισμό. Ήταν ο παππούς ο περίφημος Αδελιανός, από τους πλουσιότερους αλλά και πιο βασανισμένους ανθρώπους του τόπου».
Άγγελος καλοσύνης ήταν και η μητέρα του Ελένη καλόκαρδη με αγγελικό πρόσωπο και ψυχή. Πρόφτασε να δώσει στον γιο της όλες τις βασικές αρχές που θα τον έκαναν τόσο πολύτιμο για την κοινωνία που ζει.
Δυστυχώς μια ασθένεια την πήρε νωρίς από την όμορφη οικογένεια που είχε δημιουργήσει με τον Εμμανουήλ Καούνη. Άφησε τον Λεωνίδα της ορφανό στην πιο τρυφερή του ηλικία. Πόσο τη θρήνησε η πόλη αποδεικνύει και το παρακάτω περιστατικό.
Πρώτη φορά είδαν οι Ρεθεμνιώτες Μητροπολίτη να πηγαίνει σε σπίτι νεκρού για το ξόδι του και να τον συνοδεύει στην εκκλησία για τη νεκρώσιμη ακολουθία.
Ο Λεωνίδας ήταν τότε μόλις 14 χρόνων αλλά με βαθειά χριστιανική αντίληψη όπως είχε μάθει από τη μητέρα του κατάφερε να αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες της ζωής του.
Τα πρώτα γράμματα διδάχτηκε από δασκάλα στο σπίτι όπως συνηθιζόταν στις εύπορες οικογένειες.
Η δασκάλα του Ζαχαρένια Τυράκη έμεινε στη μνήμη του μέχρι τώρα με το γοητευτικό τρόπο που του μάθαινε τα γράμματα χρησιμοποιώντας πολύχρωμες καρτούλες.
Στο Τούρκικο σχολείο έβγαλε το δημοτικό, με πρώτο δάσκαλο τον περίφημο Γεώργιο Ζανουδάκη, εκείνον τον εξαιρετικό λόγιο της εποχής και φλογερό λάτρη της δημοκρατίας. Πόσα δεν έχει ο Λεωνίδας να θυμηθεί από την καλοσύνη και την ανθρωπιά αυτού του δασκάλου…
Στο Γυμνάσιο που συνέχισε τις σπουδές του δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα. Θυμόταν με μεγάλη συγκίνηση το γυμνασιάρχη του Πλιάκα, που είχε το σπάνιο προσόν να τον λατρεύουν οι μαθητές του χωρίς ποτέ αυτός να δώσει σε κανέναν δικαίωμα περαιτέρω προσέγγισης. Έχει όμως να θυμάται με αγάπη και άλλους καθηγητές όπως τον Λίβα, τον Καυγαλάκη, τον Κοπανάκη, τον Τυράκη κ.ά.
Στα Γυμνασιακά του χρόνια γνώρισε και την Πολυξένη Παπαθανασίου τη σύζυγο του νομάρχη που του ανέθετε πάντα υπεύθυνες αποστολές σε κοινωνικές δράσεις. Ο Λεωνίδας ανίδεος γύρω από την πολιτική στεκόταν στα πρόσωπα και στην προσφορά τους. Έτσι και για την Παπαθανασίου είχε πάντα ένα καλό λόγο να μου πει επειδή αυτό που κράτησε από την περίοδο εκείνη ήταν πόσα πρόσφερε στα παιδιά της πόλης που δεν είχαν όλα τις ανέσεις που γνώρισε ο ίδιος.
Ο Καούνης είχε την ευτυχία να ζήσει από κοντά τη θεία του, αδελφή της μητέρας του, την περίφημη Βαρβάρα Μαμαλάκη, γραμματέα του Λυκείου Ελληνίδων. Κοντά της απέκτησε αυτή την αγάπη στο ιστορικό μας σωματείο. Πόσες φορές δεν χρειάστηκε να τη συνοδεύσει βράδυ ως εκεί στην αίθουσα και να την περιμένει να επιστρέψουν μόλις τέλειωνε τα καθήκοντά της. Έχοντας λοιπόν αυτό το μέτρο σύγκρισης ο αξέχαστος Λεωνίδας ξεχώριζε τις σύγχρονες εκπαιδευτικούς όπου τις συναντούσε.
Ιδιαίτερα τον είχε εντυπωσιάσει η επίσκεψη της Στελίνας Φραντζεσκάκη με τα παιδιά της τάξης της. Ο Λεωνίδας μου έλεγε και ξανάλεγε για ένα μικρούλη που μόλις είδε κάτι θρησκευτικού περιεχομένου έκανε με κατάνυξη το σημείο του σταυρού. Πόση ευλογία θα είχε αυτό το παιδί κοντά σίγουρα σε γονείς ευσεβείς αλλά έχοντας και μια τόσο άριστη εκπαιδευτικό όπως η Στελίνα παλιά μου αγαπημένη συνεργάτις στα θεατρικά μου.
Μια σπάνια μαρτυρία
Μέρες σαν κι αυτές ο Λεωνίδας έζησε τον μεγάλο βομβαρδισμό του Ρεθύμνου από τους ναζί. Τη σφοδρότητά του βεβαιώνει η φωτογραφία που δείχνει τον καρφωμένο στο καμπαναριό καναπέ.
Τότε αποφάσισε ο πατέρα του να φύγουν για το Βυζάρι το χωριό τους μέχρι να περάσει η θύελλα. Πήραν μαζί και την κοπέλα που τους φρόντιζε και φύγανε για το Αμάρι.
Εκεί έζησε την αγωνία του μέχρι να παραδοθούν οι αρχαιολογικοί θησαυροί που είχε καταφέρει να διασώσει στο Αρχαιολογικό Μουσείο από τον ίδιο. Έτσι εκπλήρωσε την τελευταία επιθυμία του τόσο σημαντικού γεννήτορά του.
Ο Καούνης, διατηρώντας πάντα χαμηλούς τόνους δεν άφησε ποτέ να γίνει γνωστή η όποια πατριωτική του δράση. Κι όμως χάρις στο θάρρος του συνέβαλε στη σωτηρία της υπόλοιπης επαρχίας Αμαρίου πριν γίνει και αυτή ολοκαύτωμα όπως τα μαρτυρικά χωριά του Κέντρους.
Καλός πατριώτης
Από τους τοπικούς παράγοντες που έτρεφαν θερμά συναισθήματα για τον νεαρό Λεωνίδα ήταν ο γιατρός Ιάκωβος Σταυρουλάκης που εκπροσωπούσε τον Ερυθρό Σταυρό.
Ο Λεωνίδας τον θαύμαζε και έδειχνε πάντα πρόθυμος όταν μπορούσε να του προσφέρει κάποια βοήθεια στο δύσκολο έργο του. Η πιο σημαντική ήταν ένα μεσημέρι λίγο καιρό μετά τον θάνατο του πατέρα του. Εκεί που ήταν ξαπλωμένος έρχεται η κοπέλα του σπιτιού και του λέει έντρομη ότι έξω από το σπίτι έχει σταματήσει ένα γερμανικό αυτοκίνητο και κάποιος φωνάζει «Λεωνιδάκη, Λεωνιδάκη».
Τρέχει αμέσως και τι να δει. Ο Ιάκωβος ήταν ανάμεσα σε δυο ένοπλους Γερμανούς.
– Λεωνιδάκη, του λέει αλαφιασμένος. Τρέξε στη ma femme, τη γυναίκα μου και πες της να κόψει ένα σεντόνι να βάλει στη μέση ένα σταυρό, παίρνοντας ένα κομμάτι από την κόκκινη ρόμπα της και να μου το φέρεις παιδί μου αμέσως. Είμαι υπό κράτηση και κινδυνεύει και ο τόπος. Αν δεν αποδειχθεί ο ισχυρισμός μου στην ανάκριση που μου έκαναν κινδυνεύει όλο το ανατολικό Αμάρι να καεί. Κάνε γρήγορα…
Ο νεαρός Λεωνίδας δεν έχασε καιρό. Έκανε όπως παράγγειλε ο γιατρός και τελικά σώθηκε το Αμάρι…
Την κατάθεση αυτή που έχει προκαλέσει αίσθηση έχει κάνει ο κ. Καούνης και στην ταινία μου «Το Κέντρος έχει καταχνιά…» προσθέτοντας ένα ακόμα συγκλονιστικό ντοκουμέντο στα όσα άλλα αναφέρονται από το αρχείο Σπύρου Μαρνιέρου.
Ο Λεωνίδας με τον Σταυρουλάκη εργάστηκαν με ιδιαίτερο ζήλο και σε ένα πρόγραμμα αποκατάστασης των θυμάτων από τα καμένα χωριά.
Πόσα και πόσα αλήθεια δεν είχε να μας παρουσιάσει ο εκλεκτός αυτός Ρεθεμνιώτης από τη ζωή και το έργο του. Πόσο σημαντική υπήρξε η θητεία του και στον Ερυθρό Σταυρό με έργο πλούσιο και αξιομνημόνευτο.
Κι όμως ποτέ δεν θέλει να μιλούν για τον ίδιο. Αντίθετα ο ίδιος δεν άφησε ποτέ την πένα του να ξαποστάσει, αναβιώνοντας χρονικά του τόπου στον τοπικό τύπο με μοναδική μαεστρία. Τα τελευταία χρόνια πληροφορήθηκα και μια άλλη του ιδιότητα αυτή του ζωγράφου.
Κι ήταν η αναφορά του στον δήμαρχο Τίτο Πετυχάκη αφορμή που τη γνώρισα. Λάτρευε τον δήμαρχο αυτό ο Καούνης. Με δάκρυα στα μάτια μου περιέγραφε πόσο σωστός, πόσο πατριώτης ήταν ο δήμαρχος αυτός που δεν δίστασε να παραδώσει στους ναζί, όταν του ζητήθηκε, λίστα με ονόματα νεκρών για να σώσει ζώντες συμπολίτες του από τις κακουχίες που προκαλούσε ο εχθρός, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα είχε η πράξη του αυτή.
Ο Πετυχάκης ήξερε και αυτό το ταλέντο του Λεωνίδα. Και μια μέρα καθώς έκαναν τον περίπατό τους στον Δημοτικό Κήπο φθάνοντας σε ένα σπάνιο λουλούδι του ζήτησε να το ζωγραφίσει. Αυτή την εικόνα μου είχε δείξει τότε στο σπίτι του αλλά και τα άλλα του έργα που κοσμούσαν το αρχοντικό του.
Το αρχείο Παύλου Βλαστού
Έργο ζωής του Λεωνίδα ήταν η προστασία του αρχείου Παύλου Βλαστού. Τη σχέση του με τον μεγάλο λαογράφο είχε αναφέρει σε μια εισήγησή του σε συνέδριο λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Ο Βλαστός πεθαίνοντας χωρίς παιδιά άφησε το βάρος ενός τόσο πολύτιμο πνευματικού έργου στους δύο πρωτανηψιούς του και μοναδικούς κληρονόμους. Τον πατέρα μου Εμμανουήλ Καούνη και Γεώργιο Βλαστό.
Ο πατέρας μου με υπέρμετρο ζήλο ανέλαβε και διαφύλαξε τη συλλογή δεδομένου ότι ο Βλαστός ήτο απασχολημένος με εμπορικές επιχειρήσεις. Πολλές και ποικίλες οι ενέργειες για την έκδοση του αρχείου τούτου προς κρατικούς φορείς. Το έργο προσεφέρε το δωρεάν υπό τον όρο της αυτοτελούς εκδόσεως και επ’ ουδενί της μερικής σταχυολόγησης. Αξιόλογη η συνεργασία του με τον τότε Πρόεδρο της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών και αργότερα Πρωθυπουργό της Ελλάδος αείμνηστο Εμμανουήλ Τσουδερό. Αν δεν μεσολαβούσε ο πόλεμος το έργο ασφαλώς θα είχε εκδοθεί. Ομοίως πολύτιμος υπήρξε η συμπαράσταση και οι ενέργειες μεταγενέστερα των αείμνηστων Παντελή Πρεβελάκη και Νίκου Καζαντζάκη στα αρμόδια υπουργεία και σε διαφόρους εκδοτικούς οίκους, ενέργειες που δυστυχώς έμειναν άκαρπες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το πολύτιμο μοναδικό βιβλίο που πρόλαβε να εκδώσει εν ζωή ο Παύλος Βλαστός (ο Γάμος εν Κρήτη) βρέθηκε σε εκατοντάδες αντίτυπα μέσα σε μια κασέλα. Μετά τον θάνατό του εβιβλοδετήθη και απεστάλη σε όλες τις βιβλιοθήκες του κόσμου.
Λόγω της παραμονής μας στο χωριό κατά τη διάρκεια του πολέμου και τον φόβο βομβαρδισμού της πόλης ο πατέρας μου θέλησε να μεταφέρει και τη λαογραφική συλλογή δεματοποιώντας την σε ξύλινα κιβώτια.
Τον Μάιο του 1941 μεταφέρει τη συλλογή στο Αμαριώτικο πρακτορείο μαζί με διάφορα είδη οικοσυσκευής. Όταν άρχισε η φόρτωση στο αυτοκίνητο εσήμανε συναγερμός κι έπεσε μια βόμβα στο διώροφο κτίσμα του πρακτορείου. Η βόμβα άνοιξε μια τεράστια γούβα καταστρέφοντας όλα τα πράγματα και τις αποσκευές των επιβατών. Η απόγνωση του πατέρα μου υπήρξε απερίγραπτη. Τρεις μήνες δεν έπαυσε να τρέχει το κλάμα στα μάτια του.
Κατά τον Αύγουστο μπήκε στο Ρέθυμνο και βρήκε έξι εργάτες, οι οποίοι επί δύο ημέρες έσκαβαν τα ερείπια και μετακινούσαν τα μπάζα χωρίς αποτέλεσμα. Αυτό επαναλήφθηκε άλλες δυο φορές ακόμα, χωρίς να βρεθεί τίποτα.
Τον Σεπτέμβριο επανέρχεται πλάι με τους ίδιους εργάτες αλλά τους είπε να απομακρύνουν μπάζα και πελέκια από τα πλάγια προς τα τειχίσματα του δαπέδου.
Κατά τρόπο θαυματουργικό τα ξύλινα κιβώτια με το αρχείο είχαν εκτιναχθεί στα πλάγια της οικοδομής και βρέθηκαν ανέπαφα.
Το ίδιο βράδυ ο πατέρας μου ενοικίασε ένα γαϊδουράκι, γιατί η συγκοινωνία είχε διακοπεί, φόρτωσε τα κασόνια και ήρθε στο χωριό πεζός, σε ηλικία 72 ετών, διανύοντας 41 χιλιόμετρα.
– Δεν κουράστηκα Λεωνίδα μου είπε. Ξέθαψα τον πνευματικό πολύτιμο μόχθο του θείου μου. Δεν πήγε χαμένη η προσπάθειά μου. Δόξα τω Θεώ.
Μετά τον θάνατο του πατέρα μου, Ιούνιος του 1944, με τη λήξη του πολέμου επανήλθα οριστικά στο Ρέθυμνο και έφερα μαζί μου τη συλλογή.
Επακολούθησε η στράτευσή μου και μη έχοντας οικογένεια παρέδωσα προς φύλαξη τη συλλογή στον θείο Γεώργιο Βλαστό. Ο Γεώργιος Βλαστός κατά τη διάρκεια της στράτευσής μου προσβάλλεται από την επάρατο ασθένεια και επιδιώκει τη διασφάλιση της συλλογής.
Στο Ρέθυμνο δεν υπήρχε βιβλιοθήκη και η πνευματική εστία υπό τον αείμνηστο Πολύβιο Τσάκωνα ήτο ακόμα στα σπάργανά της. Θεώρησε λογικό να τη διασφαλίσει στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης παρά τις διαμαρτυρίες συγγενών και πολλών Ρεθυμνίων.
Η παραχώρηση έγινε με συμβολαιογραφική πράξη άνευ της δικιάς μου υπογραφής εφόσον ήμουν στρατιώτης. Η συλλογή είναι διαφυλαγμένη σε μεταλλική ντουλάπα.
Όπως με είχε διαβεβαιώσει ο αείμνηστος Ακαδημαϊκός Μανούσος Μανούσακας η Ακαδημία Αθηνών είχε λάβει απόφαση για την έκδοση της συλλογής αυτοτελώς ως έργο Παύλου Βλαστού».
Πόσα και πόσα μου είχε αφηγηθεί ο σπουδαίος αυτός Ρεθεμνιώτης.
Ιδιαίτερα τον είχαν γοητεύσει οι συναντήσεις του στο Άγιον Όρος με τον Άγιο Παΐσιο. Με είχε εντυπωσιάσει με τα όσα μου είχε περιγράψει για το χάρισμα της ενόρασης που διέκρινε τον Άγιο από τα Φάρασσα και τα είχε διαπιστώσει από τον τρόπο που του απευθυνόταν όποτε τον επισκεπτόταν. Πόσα σπουδαία δεν μου έλεγε στις συχνές συναντήσεις μας.
Γι’ αυτό μου λείπει τόσο πολύ σήμερα που μας βλέπει από άλλη διάσταση και μας ευλογεί…
