Σωτήρια παρέμβαση του πρώτου για τη λίμνη του Πρέβελη – Ανεκτίμητης αξίας δωρεά στα Ανώγεια από τον δεύτερο
Για τη λίμνη του Πρέβελη πόσα και πόσα δεν ξέρουμε. Είναι όμως και κάποιες λεπτομέρειες που δεν γνωρίζουμε πραγματικά.
Πάνε κάποια χρόνια που διάβασα ένα ενδιαφέρον άρθρο στην εφημερίδα «Ρέθεμνος» για την ιδιοκτησία της όμορφης αυτής περιοχής που είχε περιέλθει σε ιδιώτη. Κι ήταν εύλογη η απορία τι γύρευε ιδιώτης να επενδύει σε μια τόσο γραφική περιοχή.
Το όνομα αυτού Άλκης Κοτζάμπασης. Στο μυαλό μου είχε έρθει ένας ευχάριστος άνθρωπος που παρακολουθούσα στα τέλη της δεκαετίας του 70 να προσφέρει σοβαρές υπηρεσίες στον τόπο του και μάλιστα κάποιες ήταν ευεργεσίες στην κυριολεξία. Δεν είχα άποψη όμως, αφού δεν τον γνώριζα προσωπικά.
Μαρτυρία Σπανδάγου
Κάποια μέρα ήρθε στο γραφείο ο αείμνηστος Γιάννης Σπανδάγος με ένα πάκο χειρόγραφα. Στην αρχή νόμισα ότι ήταν κάποιο καινούργιο του αφιέρωμα από αυτά που έδινε στη δημοσιότητα με την εκδοτική ευθύνη της «Γραφοτεχνικής». Έκανα λάθος.
«Έγραψα μερικά άρθρα, σαν χρονογραφήματα μου είπε».
Τα προώθησα αρμοδίως και πήρα εντολή να τα φυλάξω μέχρι νεοτέρας.
Οι διάφορες ανάγκες της εφημερίδας, η επικαιρότητα, η αναχώρηση τόσο απρόσμενα του αξέχαστου συμπολίτη για το αιώνιο ταξίδι, άφησαν το πακέτο ανέπαφο. Μέχρι που το εντόπισα πρόσφατα κι ένα σχετικό χρονογράφημα με τη λίμνη του Πρέβελη τράβηξε την προσοχή μου.
Το παραθέτω αυτούσιο.
«Γιάννη παιδί μου»
«Γιάννη παιδί μου, μου είχε πει, πριν από χρόνια ο Άλκης Κοτζάμπασης να πάμε να δούμε τι γίνεται στη λίμνη. Ανησυχώ από αυτά που ακούω. Μη βάλουν καμιά φωτιά».
Πράγματι πήγαμε, ο Άλκης φορούσε λινό κοστούμι και δίχρωμα λουστρίνια και περπατούσαμε κάτω από τους φοίνικες. Ξαφνικά βλέπουμε μια κοπέλα ολόγυμνη, ξαπλωμένη, να έχει απλώσει δίπλα της κάτι χειροποίητα σκουλαρίκια, βραχιολάκια κ.ά. Ο Άλκης πήρε ένα και τη ρώτησε.
«Δεσποινίς πόσο κάνει αυτό εδώ;».
«Άσε μας ρε μπάρμπα απάντησε η κοπέλα. Εσύ είσαι μπουρζουάς. Δεν πρόκειται να αγοράσεις. Δεν χάνω τον καιρό μου μαζί σου».
Πολύ πικράθηκε ο Κοτζάμπασης κι έφυγε ανήσυχος. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν απειλή για τη λίμνη.
Γράφτηκε για περίφραξη όταν η λίμνη έχει φυσική περίφραξη και το μόνο που χρειάζεται είναι έλεγχο για δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της μέρας και απαγόρευση εισόδου τη νύχτα.
Αυτό ήθελε κι ο Κοτζάμπασης πριν από 25 χρόνια.
Παρόρμηση για αγορά
Και συνεχίζει ο Γιάννης Σπανδάγος σε άλλο του χρονογράφημα πάλι με κεντρικό πρόσωπο τον εύπορο συμπολίτη μας.
«Ο Άλκης επισκέφθηκε τη λίμνη το 1963 ή 1964 και αισθάνθηκε μια παρόρμηση να αγοράσει αυτό τον τόπο και να τον περιποιηθεί. Οι διαδικασίες έγιναν με όλους τους τύπους, δημοσιεύσεις στην εφημερίδα κ.λπ. και έγινε η αγορά. Τότε στη λίμνη υπήρχε μια συστάδα από καμιά δεκαριά φοίνικες, όπως φαίνεται σε παλιές φωτογραφίες. Τριάντα τέσσερις μικρομέγαλοι φοίνικες αναφέρονται στο συμβόλαιο.
Ο Άλκης φρόντισε να φυτευτούν δεκάδες, εκατοντάδες δενδρύλλια, περίπου 600, φοίνικες, ευκάλυπτοι, πικροδάφνες, λιγαριές, που μας έδωσαν τη μορφή που θυμόμαστε.
Υπερέχει η λίμνη από το Βάι, γιατί έχει ποικιλία φυτών. Όλο το καλοκαίρι δίπλα στις όχθες, οι ανθισμένες πικροδάφνες, με ροζ λουλούδια, οι λιγαριές με μπλε. Και οι λεβεντόκορμοι φοίνικες δίνουν ένα μοναδικό θέαμα. Αυτά για την αλήθεια και ως απότιση τιμής στη μνήμη του Άλκη. Και μην ξεχνάμε τη βίλα Κλαούντιο που βρίσκεται στο Χρωμοναστήρι και έχει γίνει μουσείο πολέμου, αυτός τη δώρισε στο χωριό».
Ένας πραγματικός ευπατρίδης
Το χρονογράφημα αυτό «άναψε» την περιέργεια. Τι ήταν λοιπόν ο Άλκης Κοτζάμπασης; Επιχειρηματίας ή ευεργέτης.
Μια φωτογραφία που είχε αφήσει ο αείμνηστος Γιάννης Σπανδάγος μαζί με το κείμενο όπου εικονιζόταν με τα παιδιά του Άλκη Κοτζάμπαση και ο γνωστός δικηγόρος λογοτέχνης Κωστής Καλλέργης μας παρέπεμψε σ’ αυτόν να ζητήσουμε διευκρινίσεις.
Και ο φίλος Κωστής μας έστειλε την παρακάτω επιστολή:
«Αγαπητή μου Εύα!
Χαίρομαι πού διάλεξες να κάνεις το πορτραίτο τού αείμνηστου Άλκη Κοτζάμπαση, δημοσιογραφικά.
(Έχω στεφανώσει τον γιο του Σπύρο, με την Έλλη Προυσιανου).
Ήταν ένας πραγματικός ευπατρίδης Ρεθεμνιώτης, που είχα τη μεγάλη τύχη, να τον γνωρίζω από το 1973, ως επιτυχημένο χρηματιστή, του Χρηματηστηρίου Αθηνών.
Ήταν ήδη ιδιοκτήτης της από Δημόσια Δημοπρασία κληθείσης συμβολαιογραφικά, περίφημης εκτάσεως της Λίμνης του Πρέβελη, την οποία ο ίδιος με δαπάνες του και με δασοπονική μελέτη του Ρεθεμνιώτη γεωπόνου Στυλιανού Πετράκη, και με επίπονη εργασία, εμπλούτισε με Φοίνικες κυρίως, αλλά και άλλα δασικά δένδρα πού συνθέτουν τη σημερινή οργιώδη βλάστηση, έκταση την οποία επέβλεπε με μόνους έμμισθους φύλακες από την ευρύτερη περιοχή και για την οποία έκταση, είχε διαθέσει, για να την αποκτήσει το τετραπλάσιο της εκτιμηθείσης τότε αξίας!
Να σημειωθεί ότι στο Συμβόλαιο αγοράς (1964) υπάρχει και σχεδιάγραμμα – σκαρίφημα της εκτάσεως και μνεία του αριθμού των φοινίκων (30).
Ιδιοκτησιακά σήμερα η Έκταση αυτή ανήκει στον γιο του Γεώργιο Κοτζαμπάση, εποπτευόμενη φυσικά από τη Δασική Υπηρεσία, λόγω της βλάστησής της.
Αντιλαμβάνεσθε βέβαια αν, αντί του φυσιολάτρη Άλκη Κοτζάμπαση, την Έκταση την αποκτούσε οποιοσδήποτε τρίτος επενδυτής.
Αλλά και το περίφημο Στρατιωτικό Μουσείο στο Χρωμοναστήρι, ήταν το περίφημο Κονάκι, παραθεριστική κατοικία του ενετού άρχοντα Κλώντιο, την οποία απέκτησε ο Άλκης Κοτζάμπασης, με πολύ μεράκι και πολλή συγκίνηση, αφού κι ο ίδιος ήταν Χρωμοναστηριανός και πολύ περήφανος και ευαίσθητος, για την καταγωγή του.
Την Villa Claudio την εμβαδομέτρησε, αναθέτοντας τη σχετική εργασία στην αρχιτέκτονα Ελένη Γεωργιάδου Χουρδάκη, μάλιστα εγώ ως υποψήφιος φοιτητής τότε (1972) προσελήφθην, για βοηθητική εργασία, και ολόκληρη την Villa τη δώρισε στη συνέχεια, με συγκεκριμένους όρους προς την Κοινότητα Χρωμοναστηρίου, το 1985.
Οι όροι της δωρεάς Κοτζάμπαση δεν τηρήθηκαν από την Κοινότητα.
Η Κοινότητα στη συνέχεια προχώρησε στη δωρεά της Villas στον Ελληνικό Στρατό προκειμένου, να στεγαστεί το Στρατιωτικό Μουσείο Ρεθύμνου.
Τα παιδιά του Άλκη Κοτζάμπαση, ούτε κι ο ίδιος εν ζωή δεν αντέδρασαν, στην απόκλιση από τα συμφωνηθέντα.
Μεγάλο παράπονο
Είχαν όμως ένα παράπονο!
Στις τόσες αναφορές και στις τόσες ευχαριστίες προς την Κοινότητα για τη δική της δωρεά, που έκαναν οι αρμόδιοι δεν γινόταν μνεία για τη δωρεά Άλκη Κοτζάμπαση…
Αναγκάσθηκα να γράψω ένα θυμωμένο άρθρο, για αχαριστία προς τον Ευεργέτη, με τίτλο: Το δώρο δεν δωρίζεται, κι αν δωριθεί γνωρίζεται…
Μετά από διερεύνηση του θέματος, επενέβη, ο στρατηγός Μανούσος Παραγιουδάκης, Χρωμοναστηριανός κι ο ίδιος, ευαίσθητος και δίκαιος, αλλά και εμπνευστής και δημιουργός του Μουσείου, και διέταξε, να επιτοιχισθεί άμεσα Αναμνηστική Πλάκα σε εξωτερική πλευρά του Μουσείου, προς τιμήν του Δωρητού Άλκη Κοτζάμπαση, όπως και έγινε!
Έτσι αποκαταστάθηκε μία αδικία, γεγονός που ιδιαιτέρως ευχαρίστησε τα παιδιά του Σπύρο και Γεώργιο Κοτζάμπαση.
Ο Άλκης Κοτζάμπασης, ξεκίνησε φτωχός, καθώς ο πλούσιος πατέρας του, Γεώργιος, σε μία οικονομική κρίση, σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα στη χώρα μας, είχε χάσει όλη του την περιουσία.
(Σ.Σ.: Ο Νίκος Ντακάκης σε ένα μυθιστόρημά του αφηγείται ακριβώς αυτό…).
Είχε παντρευτεί με την αγαπημένη του Άννη Σπ. Δημητράκου… θυγατέρα του τέως υφυπουργού Εθνικής Αδείας και Θρησκευμάτων και ιδρυτή των Εκδόσεων Δημητράκου, η οποία είχε λατρέψει το Ρέθυμνο».
Αυτός πρέπει να ήταν ο Άλκης Κοτζάμπασης. Και ας είναι μακαρία η μνήμη του Γιάννη Σπανδάγου, που έγινε αφορμή για την αναφορά αυτή προκειμένου να γνωρίσουμε καλύτερα τον ευπατρίδη αυτόν του τόπου μας και τόσο παρεξηγημένο αν κρίνουμε από κάποια δημοσιεύματα.
Μιχαήλ Σταυρακάκης
Σαν παραμύθι μοιάζει η ζωή μερικών σημαντικών ανθρώπων που σημάδεψαν το πέρασμά τους με έργα πολύτιμα για το συνάθρωπο. Ένας από αυτούς είναι και ο μεγάλος ευεργέτης των Ανωγείων Μιχαήλ Σταυρακάκης, που εντοπίσαμε στην εφημερίδα Ανώγη το πορτραίτο του, που σκιαγράφησε η χαρισματική πέννα του Δημήτρη Καλυκάκη μαθηματικού διευθυντή του Γυμνασίου Ανωγείων.
Στις 200 σελίδες του βιβλίου που εκδόθηκε το 1954 με πρόλογο του δικηγόρου Μιχάλη Γ. Σκουλά ο Μιχαήλ Σταυρακάκης εξιστορεί όλες τις αγωνίες, τα βάσανα και τις στερήσεις που τράβηξε στη ζωή του μέχρι να δημιουργηθεί και να αποκτήσει την περιουσία του στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Είναι τόσο σεμνός που δεν αναφέρει καμιά από τις πολλές ευεργεσίες που έκανε στη γενέτειρα του. Αντίγραφα του βιβλίου αυτού υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Ανωγείων.
«Αν θέλετε να μάθετε
πως πέρασα στα ξένα,
τι έμαθα, τι άκουσα
θα μάθετε εδώ πέρα.
Ότι σας λέγω επαδά
δεν είναι παραμύθια,
μον΄ όλα μου συνέβησαν
και όλα ειν’ αλήθεια».
Έτσι ξεκινά την αφήγησή του και συνεχίζει: «Εγεννήθην εις το χωρίον Ανώγεια Μυλοποτάμου Κρήτης μεταξύ 12 και 15 Μαΐου του 1879 υπό το όνομα Μιχαήλ Ιωάννου Σταυράκης». Οι γονείς του ήταν φτωχοί και είχαν οχτώ παιδιά, έξι αρσενικά και δύο θηλυκά. Αυτός ήταν ο προτελευταίος.
Τον Σεπτέμβριο του 1890 όταν ο μικρός Μιχάλης ήταν έντεκα χρονών, ήρθε στα Ανώγεια ένας εξάδελφός του που ζούσε στη Σμύρνη ο οποίος πρότεινε στον πατέρα του Μιχάλη να τον πάρει στην Σμύρνη «για να τον βάλει στο σχολειό να μάθει γράμματα». Έτσι και έγινε. Τον ίδιο μήνα κιόλας φτάσανε στη Σμύρνη. Ο εξάδελφος όμως ξέχασε την υπόσχεσή του και αντί για σχολειό έβαλε τον Μιχάλη να δουλεύει σε αρχοντικά σπίτια ως παραγιός. Και όχι μόνο αυτό, αλλά του κρατούσε και τα τυχερά. Μέχρι που μια ημέρα εξαφανίστηκε ο εξάδελφος.
Στο μεταξύ ο Μιχάλης είχε γνωρίσει οικογένειες που τον αγάπησαν και σιγά – σιγά έμαθε μοναχός του εμπειρικά λίγη πρακτική αριθμητική και λίγα γράμματα και άρχισε να δουλεύει σε καταστήματα. Μέχρι το 1898, οπόταν γνώρισε στη Σμύρνη τον Ελληνοαμερικάνο καπνοβιομήχανο της Νέας Υόρκης Νικόλαο Νοταρά από τον οποίο μαθαίνει πολλά πράγματα. Ένα όμως του κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση, ότι στην Αμερική οι μισθοί είναι πενταπλάσιοι.
Έτσι, το παίρνει απόφαση και στις 17 Αυγούστου του 1898 φεύγει από τη Σμύρνη με το ιταλικό πλοίο «Φλώριο Ριπατίνο» για τη Γένοβα της Ιταλίας και από εκεί με υπερωκεάνιο στην Αμερική. Έφτασε στη Νέα Υόρκη και στη τσέπη του κρατούσε 23 δολάρια, τίποτα άλλο.
Από εδώ ξεκινάει η μεγάλη περιπέτεια της ζωής του. Στη Νέα Υόρκη εργάζεται αρχικά ως καπνεργάτης. Από εκεί φεύγει, πάει στο Τέξας για να καταλήξει τελικά στην Καλιφόρνια. Κάνει τον εστιάτορα, αλλά τα χρόνια είναι δύσκολα. Κάποια στιγμή αρρωσταίνει βαριά. Εκτός από φρικτούς πονοκεφάλους, οι οποίοι τελικά τον άφησαν στα 60 του, αποκτά μια πολύ βαριά πληγή στο πόδι που συνεχώς αιμορραγεί. Βρισκόμαστε κοντά στο 1904. Ο ίδιος λέει ότι ήταν η χειρότερη περίοδος της ζωής του, ασθενής, δίχως δουλειά και δίχως χρήματα.
Τότε όμως, εκεί στην Καλιφόρνια, γνωρίζει και ερωτεύεται τη Λετίτσια Κέρν, την κόρη της σπιτονοικοκυράς του η οποία καταγόταν από το Χάμιλτον του Καναδά. Αυτές οι δύο γυναίκες του συμπαραστάθηκαν σαν μάνα και αδελφή. Με τη Λετίτσια παντρεύτηκε ο Μιχάλης στα 32 του χρόνια, τον Αύγουστο του 1911, όταν πλέον είχαν αρχίσει να ξεκινούν οι καλές ημέρες.
Από το 1916 είχε αρχίσει να επεκτείνει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στον χώρο των ξενοδοχείων οι οποίες του απέφεραν σοβαρό εισόδημα. Από εκεί και ύστερα το ζεύγος Σταυράκη απόλαυσε μια άνετη και γαλήνια ζωή. Είχε έρθει και στη Κρήτη κάποιες φορές. Μάλιστα το 1923 ήρθε στα Ανώγεια για τρεις μήνες για να δει για τελευταία φορά τη μητέρα του.
Ο Σταυράκης δεν απέκτησε παιδιά. Ούτε μπόρεσε ποτέ στη ζωή του να πάει σε σχολείο. Για τον λόγο αυτό, και ειδικά μετά το ολοκαύτωμα των Ανωγείων το 1944 που πολύ τον συγκίνησε, προσέφερε όλο του το βιός για να δώσει την ευκαιρία στα νέα παιδιά της γενέτειράς του να απολαύσουν αυτό που έμεινε ανεκπλήρωτο όνειρο για αυτόν: Να πάει στο σκολειό να μάθει γράμματα.
Ο ιδρυτής δαπάνησε 35.000 δολάρια
Το Σταυράκειο Γυμνάσιο Ανωγείων κτίστηκε από τον ευεργέτη Μιχαήλ Σταυράκη και τη σύζυγό του Λετίτσια κατόπιν προσωπικής συνεννοήσεως με τον Υπουργό Παιδείας της Ελλάδος και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1954. Το σπουδαίο, για την ευρύτερη περιοχή του Ψηλορείτη, αυτό γεγονός θυμίζει στον επισκέπτη από εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο του αύλειου χώρου του σχολείου, μέχρι και σήμερα.
Ο ιδρυτής του γυμνασίου Μιχαήλ Σταυράκης δαπάνησε για την ανέγερση του κτιρίου 35.000 δολάρια, ποσό υπέρογκο για την εποχή εκείνη. Η τοποθεσία στην οποία κτίστηκε το κτίριο ήταν πλησίον του παλιού νεκροταφείου της ενορίας του Αγίου Ιωάννου. Το αρχικό κτίριο αποτελείτο από το ισόγειο, τον πρώτο όροφο, το υπόγειο (το οποίο βλέπει στην πίσω αυλή) – τα οποία όμως εκτείνονταν μονάχα από την ανατολική σκάλα του κτιρίου μέχρι τη δυτική σκάλα – και το Ρολόι. Έγινε επίσης, σχετική διαμόρφωση του εδάφους και δημιουργήθηκαν δύο αρκετά μεγάλες αυλές, μια πίσω και μια μπροστά. Το κομμάτι του σημερινού κτιρίου δυτικά της δυτικής σκάλας (δηλαδή το κλειστό γυμναστήριο και ότι στέκει πάνω του) καθώς και οι δύο ισόγειες αίθουσες της μπροστινής αυλής που συνορεύουν με το Δημοτικό, είναι μεταγενέστερα κτίσματα τα οποία κτίστηκαν το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, ενώ οι αίθουσες που στεγάζουν σήμερα τα εργαστήρια Φυσικής, Χημείας και Βιολογίας κτίστηκαν τη δεκαετία του ’90.
Το εξατάξιο Σταυράκειο Γυμνάσιο λειτούργησε στην αρχή ως παράρτημα του Α΄ Γυμνασίου Ηρακλείου. Το υπηρετούσαν δύο μόνιμοι καθηγητές του Δημοσίου και τρεις ή τέσσερις προσωρινοί που ο δήμος Ανωγείων τους πλήρωνε μισθούς και ενοίκια διαμονής.
Το Γυμνάσιο τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε με πολλές ελλείψεις ως προς τη στελέχωσή του από καθηγητές. Υπήρχαν και πολλά άλλα εμπόδια, υπήρχε όμως και πολύ μεράκι για να σταθεί το σχολειό αυτό στα πόδια του. Επειδή το Γυμνάσιο ήταν αδύνατο γι’ αυτό, κατά κανόνα, οι αριστούχοι Ανωγειανοί μαθητές που είχαν κάποια οικονομική ευχέρεια, έφευγαν στα σχολεία του Ηρακλείου. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, μετά από αρκετές συζητήσεις το Σχολείο και οι τοπικοί φορείς καταλήξανε στο συμπέρασμα ότι ο μόνος τρόπος για να ισχυροποιηθεί και να εδραιωθεί το Γυμνάσιο Ανωγείων, ήταν να φοιτήσουν σε αυτό πολλοί και ξένοι μαθητές.
Έτσι, δημιουργείται ένα πραγματικό Δημοτικό Οικοτροφείο για μαθητές και μαθήτριες, το οποίο έμελλε να προκαλέσει κοσμοσυρροή ξένων μαθητών στα Ανώγεια και τη θεαματική βελτίωση της ποιότητας του Γυμνασίου. Οι βασικές διατάξεις του καταστατικού των οικοτροφείων αρρένων και θηλέων ήταν η δωρεάν διαμονή και διατροφή όλων των αριστούχων φτωχών και ορφανών μαθητών και μαθητριών, η συμβολική καταβολή μικροποσού των μαθητών του «Λίαν καλώς» και ένα ελάχιστο από τους υπόλοιπους. Μαθητές παραπεμπόμενοι ή απορριφθέντες δεν είχαν θέση στο οικοτροφείο.
Στα αμέσως επόμενα χρόνια οι ξένοι μαθητές ξεπέρασαν κατά πολύ τους διακόσιους από διαμερίσματα του νομού Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Λέγεται πως μόνο οι Μεσαρίτες συμπλήρωναν ένα λεωφορείο στις μετακινήσεις τους.
Το πλήθος των αριστούχων και επιμελών ξένων μαθητών και μαθητριών και η συγκινητική ευγενής άμιλλα με τους Ανωγειανούς μαθητές, έφεραν την δεκαετία του ’70 και του ’80 το Γυμνάσιο Ανωγείων στις πρώτες θέσεις μεταξύ των σχολείων της Κρήτης, όπως έδειχναν οι μεγάλες επιτυχίες στα ΑΕΙ. Φυσικά, μετά την μεταπολίτευση, το εξατάξιο Σταυράκειο Γυμνάσιο, όπως όλα τα σχολεία της Ελλάδας, χωρίστηκε σε Γυμνάσιο και Λύκειο και με αυτή τη μορφή ακολούθησε την καλή του πορεία μέχρι σήμερα.
Πηγές
- Μιχαήλ Σταυράκη, Αυτοβιογραφία, Αθήνα 1954
- Κώστα Νεονάκη, Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία, εφημ. Πατρίς, 23/7/2004
- Αρχείο Γυμνασίου Ανωγείων (Από το άρθρο «Μια όμορφη σελίδα στην ανωγειανή ιστορία» της εφημερίδας Πατρίς, 23/7/2004)
