Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ*
Η δημιουργία υποδομών φιλοξενίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (Ρέθυμνο και Ηράκλειο) είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου το Πανεπιστήμιο να έλξει περισσότερους και καλύτερους φοιτητές μέσα κι έξω από τη χώρα όλες τις εποχές του χρόνου, θα βοηθήσει χιλιάδες οικογένειες να σπουδάσουν τα παιδιά τους έναντι λελογισμένου κόστους και θα δημιουργήσει δεκάδες υγιείς θέσεις εργασίας τόσο κατά την περίοδο κατασκευής όσο και κατά την περίοδο λειτουργίας. Τα παραπάνω είναι ακόμη πιο σημαντικά για τις Σχολές του Πανεπιστημίου που εδρεύουν στην πόλη του Ρεθύμνου, αλλά και για την ίδια την πόλη. Η συγκεκριμένη επένδυση, σε συνδυασμό με την επιδιωκόμενη κατασκευή Πειραματικών και Ειδικών Σχολείων καθώς και τη στέγαση της Σχολής Μουσικής και Οπτικοακουστικών Τεχνολογιών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου στην περιοχή του Γάλλου, δημιουργεί ένα μοναδικό εκπαιδευτικό οικοσύστημα όλων των βαθμίδων στα δυτικά της πόλης. Η δε ανέγερση Μεγάλου Αμφιθεάτρου καλύπτει ένα εξόφθαλμο έλλειμμα στις υποδομές των δύο Φορέων και, αν τύχει της κατάλληλης διαχείρισης, όχι μόνο θα τους φέρει ακόμα πιο κοντά, αφού τα συμφέροντά τους θα ταυτίζονται, αλλά και θα δημιουργήσει ένα συνεδριακό και πολιτιστικό κέντρο που έχει τη δυναμική να μεταμορφώσει την ταυτότητα της πόλης.
Με αφορμή την τιμητική διάκριση που – ανάμεσα σε εξήντα πέντε έργα ΣΔΙΤ που «τρέχουν» στη χώρα – έλαβε το Πανεπιστήμιο Κρήτης από το ΣΔΙΤ Forum στις 19 Νοεμβρίου στην Αθήνα για την ωρίμανση του εν λόγω έργου και καθώς βρισκόμαστε λίγες μόλις εβδομάδες πριν από την υπογραφή της σύμβασης, που θα «κλειδώσει» την υλοποίησή του, ίσως είναι κατάλληλη η στιγμή να καταγράψουμε για πρώτη φορά τα γεγονότα που οδήγησαν στην ένταξή του, όπως τα αντιληφθήκαμε εμείς που για λογαριασμό του Πανεπιστημίου τα χειριστήκαμε. Ασφαλώς θα υπάρχουν και άλλες πτυχές, ιδιαιτέρως ενδοκυβερνητικών συνεννοήσεων τότε, των οποίων εμείς δε γίναμε κοινωνοί. Το κείμενο στηρίζεται στην ομιλία μου στο πλαίσιο της παραπάνω εκδήλωσης, που είναι διαδικτυακά προσβάσιμη στο www.sditforum.gr.
Ι. Το πρόβλημα
Ανέλαβα αντιπρύτανης Φοιτητικής Μέριμνας και Διοικητικού Προσωπικού τον Φεβρουάριο του 2016 με πρύτανη τον Οδυσσέα Ζώρα. Δεν είχα μέχρι τότε ουσιαστική εμπειρία δημόσιας διοίκησης και ήμουν μάλλον αδαής· οι προθέσεις μου, όμως, ήταν αγαθές. Ως αντιπρύτανης ΦΜ δεν άργησα να συναντήσω εκπροσώπους φοιτητικών οργανώσεων. Οι φοιτητές ήτανε μαχητικοί στις διεκδικήσεις τους και σε κάποιες περιπτώσεις επιθετικοί. Αν όμως αφαιρούσε κανείς το συναισθηματικό φόρτο, υπήρχε ένα σημείο στο οποίο οι φοιτητές είχαν αναντίρρητα δίκιο: αφενός οι Εστίες του Γάλλου με 143 δωμάτια ήταν εντελώς ανεπαρκείς και αφετέρου δεν υπήρχαν διαμερίσματα για να στεγαστούν στην πόλη, κι όσα υπήρχαν η μεγάλη ζήτηση και η μικρή προσφορά τα είχε τιμολογήσει στον Θεό. Ο τόπος μας είναι τουριστικός κι αυτό ανεβάζει τις τιμές. Κι όταν εξαπλώθηκε το AirBnB, τότε πια αποστραγγίστηκε κάθε ικμάδα προσφοράς. Σε μία έρευνα που κάναμε τον Φεβρουάριο του 2019 για να υποβάλουμε την Αιτιολογική Έκθεση στην Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ διαπιστώσαμε ότι το 2014 διετίθεντο για βραχυχρόνια μίσθωση (AirBnB) στην Κρήτη 2.214 ακίνητα, ενώ μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2018, 20.788, σχεδόν δεκαπλάσια. Στην ίδια έρευνα τον Φεβρουάριο του 2019 διαπιστώθηκε πως στον νομό Ρεθύμνου προσφέρονταν για βραχυχρόνια μίσθωση 2.026 ακίνητα, ενώ για μακροχρόνια μίσθωση μόλις 67 κι αυτά σχεδόν στο σύνολό τους σε περιαστικές περιοχές. Η εικόνα στο Ηράκλειο ήταν κάπως καλύτερη, αλλά στο μεταξύ έχει κι αυτή επιδεινωθεί.
Στη συνείδησή μου βάραινε πολύ που νέοι άνθρωποι ήθελαν αλλά εμποδίζονταν να σπουδάσουν, πολύ δε περισσότερο που αυτός ήταν και είναι ο μόνος τρόπος να βελτιώσουν τη ζωή τους. Η εύρεση στέγης επηρέαζε αρνητικά και άλλους δείκτες του Πανεπιστημίου, αφού πολλοί υποψήφιοι φοιτητές απέφευγαν την Κρήτη λόγω του υψηλού κόστους, σε κάποιο βαθμό το ίδιο και οι καθηγητές. Παράπονα για το στεγαστικό ακούγονταν και από άλλες μεριές της κοινωνίας: Το Νοσοκομείο για τους νέους γιατρούς, η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για τους νέους δάσκαλους και τους νέους καθηγητές, η Σχολή της Αστυνομίας κ.ο.κ.
ΙΙ. Το Πρίνστον των ΗΠΑ και η πρώτη προσπάθεια
Στο μεταξύ ένας συνάδελφος αντιπρύτανης από το τμήμα Φυσικής, ο Γιώργος Τσιρώνης, έτρεχε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα και είχε εκείνο τον καιρό υπόλοιπο πιστώσεων για τη διάχυση του προγράμματος. – Αν θέλεις να πας σε κάποιο Πανεπιστήμιο, μπορώ να το καλύψω, μου είπε. Δεν είχα πάει μέχρι τότε στις ΗΠΑ και με τη στήριξη του προγράμματός του πήγα στο Institute for Advanced Studies στο Πρίνστον τον Μάιο του 2016, με την ευγενική συνδρομή του Έλληνα διευθυντή του Ινστιτούτου Άγγελου Χανιώτη. Έμεινα σε ένα διαμέρισμα μέσα στο πανεπιστημιακό campus και εκεί, στο Πρίνστον των ΗΠΑ, συλλήφθηκε ο πρώτος σπόρος του έργου για το οποίο σήμερα συζητούμε. Αναπάντεχα σκέφτηκα πως αν στην Κρήτη θα μπορούσαμε κάποτε να αποκτήσουμε ένα campus σαν κι αυτό στο Πρίνστον, αυτό θα ήταν πολύ κατάλληλο για τον τουριστικό μας τόπο, και πολύ καλύτερο από μια Εστία με δωμάτια για φτωχούς φοιτητές. Ήταν μια διαφορετική σύλληψη αυτή: Όχι απλώς δωμάτια για τους έχοντες ανάγκη, αλλά μία πραγματική Πανεπιστημιούπολη με όλες τις απαραίτητες υποδομές κατά το διεθνές πρότυπο.
Όταν επέστρεψα, άρχισα να συλλέγω πληροφορίες για τον κατασκευαστικό κλάδο στην Κρήτη, αξιολόγησα τα δεδομένα και άρχισα επαφές με έναν υγιή επιχειρηματία από το Ρέθυμνο, τον Γιάννη Πεσδεμιώτη. Η ιδέα ήταν το μεν Πανεπιστήμιο να παραχωρήσει γη, ο δε επιχειρηματίας να κατασκευάσει δωμάτια για φοιτητές. Μιλούσαμε μήνες με τον κ. Πεσδεμιώτη γύρω από αυτή την προοπτική. Κάναμε συναντήσεις – θυμάμαι – στο πατάρι μιας καφετέριας στο Ρέθυμνο για να μη μας ενοχλούν, ώσπου μια μέρα ο επιχειρηματίας ζήτησε ραντεβού και ήλθε στο γραφείο μου στην Πρυτανεία ο ίδιος με δύο άλλους συνεργάτες του, ένα νομικό σύμβουλο και ένα λογιστή. Ήτανε νωρίς την άνοιξη του 2018. Ο νομικός εξήγησε ότι δεν μπορούμε να δώσουμε γη ΝΠΔΔ σε ιδιώτη προς εκμετάλλευση, αυτό θα απαιτούσε διάταξη στη Βουλή και αυτές οι διαδικασίες απαιτούν πολιτική βούληση και πολύ χρόνο. Ο λογιστής εξήγησε ότι η προοπτική θα ήταν για 2.500 διαμερίσματα στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου, να κατασκευαστούν σταδιακά σε ομάδες των 500, και ότι το κόστος του ενοικίου προεκτιμάται σε 300€/μήνα το διαμέρισμα, μόλις, δηλαδή, 15% φτηνότερο από την αγοραία τιμή της εποχής. Αυτά τα δεδομένα, όμως, αναιρούσαν ήδη το σκοπό της προσπάθειας. Και εκεί το όνειρο έλαβε απαίσιο τέλος. Σηκωθήκαμε από το τραπέζι περίλυποι για τον αποχαιρετισμό, όταν φεύγοντας ο λογιστής, που ονομάζεται Τσομπανάκης Απόστολος, κοντοστάθηκε και μου είπε: Παιδί μου, αυτό που ψάχνεις λέγεται ΣΔΙΤ και υπάρχει στην Αθήνα ειδική υπηρεσία για τον σκοπό αυτό. Και εγένετο φως. Τούτο τον καιρό ο καλός κ. Τσομπανάκης θα συνειδητοποιεί το αποτέλεσμα που τελικά παρήγαγε η συμβουλή του.
ΙΙΙ. «ΣΔΙΤ»
Ήταν η πρώτη φορά που αυτή η λέξη ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα) γινόταν τόσο επίκαιρη. Γκούγκλαρα το «ΣΔΙΤ» και είδα την Ειδική Γραμματεία ΣΔΙΤ στο υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας. Έχοντας την πικρή εμπειρία της δημόσιας Φοιτητικής Εστίας στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου (όπου στο μεταξύ τα πράγματα έχουν πολύ βελτιωθεί), θεωρούσα ότι η επιλογή του ΣΔΙΤ ήταν η καλύτερη για την ανέγερση Κατοικιών, διότι ο ανάδοχος δεν θα εγκατέλειπε τα κτήρια μετά την κατασκευή τους, αλλά θα έμενε εκεί και θα τα συντηρούσε για πολλά χρόνια. Αυτό θα έκανε και την ίδια την κατασκευή πιο υπεύθυνη.
Πήρα το σταθερό τηλέφωνο που έδειχνε η Google και – καθώς μαζί με τη θέληση χρειάζεται και τύχη – απάντησε ο ίδιος ο ειδικός γραμματέας: Νίκος Μαντζούφας. Του εξήγησα το θέμα. Είναι εφικτό, είπε. Να έλθετε εδώ να μιλήσουμε. Ενημέρωσα τον πρύτανη τότε Οδυσσέα Ζώρα. Να πας, μου είπε. Ήταν ένας αρχοντάνθρωπος ο Οδυσσέας Ζώρας και ποτέ δεν εμπόδισε κάποιον αντιπρύτανη να αναλάβει κάποια πρωτοβουλία. Πήγαμε στην Αθήνα μαζί με τον πολύτιμο συνεργάτη μου νομικό σύμβουλο του Πανεπιστημίου Κρήτης Γιάννη Σουφαλιδάκη. Ο Μαντζούφας μας έδειξε ένα βίντεο με έργα ΣΔΙΤ που είχαν ήδη υλοποιηθεί και μας εξήγησε πως η υπαγωγή ενός έργου απαιτεί πολιτική βούληση και αρμόδιος υπουργός είναι ο Γιάννης Δραγασάκης. Εκεί γνωρίσαμε και δυο νεαρούς, τον Νίκο Σέργη και την Αλεξάνδρα Δόγα, που ερχόταν σε όλες τις συναντήσεις με τον Μαντζούφα και ενίοτε κρατούσαν σημειώσεις. Μόλις επιστρέψαμε στην Κρήτη γυρέψαμε ραντεβού με τον Δραγασάκη. Περιμέναμε κάπου πέντε μήνες για να μας πούνε να πάμε. Δόθηκε, όμως, τον Σεπτέμβριο του 2018.
Αναδημοσιεύουμε εδώ την ιστορική φωτογραφία από την πρώτη συνάντηση διεκδίκησης του έργου. Ο Δραγασάκης αναγνώριζε την ακαδημαϊκή και κοινωνική σπουδαιότητα της πρότασης, αλλά είχε διαφορετική οπτική από τη δική μας. – Θέλω να δώσω ώθηση στον κατασκευαστικό κλάδο που έχει κάνει κοιλιά, είπε εκείνος.
IV. Οι μακρές διαπραγματεύσεις και οι πρώτες αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία
Ο Δραγασάκης μας είπε να εκπονήσουμε και να καταθέσουμε κτηριολογική και οικονομοτεχνική μελέτη και ότι μετά θα μπορούσε να συγκαλέσει Διυπουργική Επιτροπή για να εγκρίνει το έργο. Αναθέσαμε αμέσως συμβουλευτική υπηρεσία για την προετοιμασία αυτών των μελετών με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Κρήτης και καταθέσαμε το αίτημά μας προς την ΕΓ ΣΔΙΤ το Μάρτιο του 2019. Στο μέσο διάστημα ο συνάδελφός μου τότε αντιπρύτανης των Οικονομικών (και μετέπειτα Πρύτανης) Παναγιώτης Τσακαλίδης κι εγώ πηγαινορχόμασταν στην ΕΓ ΣΔΙΤ για να συνδιαμορφώσουμε την Εισήγηση που θα κατέθετε η ΕΓ ΣΔΙΤ προς τη Διϋπουργική Επιτροπή.
Το Πανεπιστήμιο με επιστολή του τότε πρύτανη είχε ζητήσει να περιληφθούν στο έργο Φοιτητικές Κατοικίες σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο, το Μεγάλο Αμφιθέατρο στην Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου (ένα ημιτελές κτήριο, που λόγω εργατικού ατυχήματος διακόπηκε η κατασκευή του τον Αύγουστο του 1999 κι έκτοτε στοιχειώνει ως φάντασμα την Πανεπιστημιούπολη), το κτήριο επί της οδού Δημητρακάκη που σήμερα στεγάζει την Πολεοδομία στο κέντρο της πόλης του Ρεθύμνου (κατασκευής 1958, που έχρηζε στατικής ενίσχυσης και ανακαίνισης) και το κτήριο του Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο, ένα ιστορικά διατηρητέο κτήριο που τελούσε και τελεί υπό κατάληψη από το 2002. Να κλείσουμε, δηλαδή, όλες τις πληγές του Πανεπιστημίου στις υποδομές μέσα από αυτό το έργο. Όμως τα στελέχη της Κυβέρνησης δε δέχονταν να περιληφθούν ημιτελή ή υπό ανακαίνιση υφιστάμενα κτήρια διότι, όπως έλεγαν, αυτό ήταν έξω από τη λογική των έργων ΣΔΙΤ. Με χαρά διαπιστώνω στις τελευταίες εγκρίσεις πως αυτή η αγκύλωση έχει πλέον εγκαταλειφθεί.
Εξ ανάγκης, λοιπόν, αφήσαμε τότε στην άκρη τα δύο κτήρια της οδού Δημητρακάκη στο Ρέθυμνο και του Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο και δώσαμε τη μάχη, για να περιληφθεί το Μεγάλο Αμφιθέατρο. Βοήθησαν πολλοί και ίσως αδικώ κάποιους αν δεν τους αναφέρω, πάντως ανάμεσά τους ήταν ο τότε υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός και ο περιφερειάρχης Κρήτης Σταύρος Αρναουτάκης, και το Μεγάλο Αμφιθέατρο τελικά έμεινε μέσα στο έργο. Ειρήσθω εν παρόδω ότι και τα δύο κτήρια που τότε εξαιρέθηκαν έχουν στο μεταξύ πάρει τον δρόμο τους.
Οι κόποι μας δεν πήγαν χαμένοι. Αφού όλα εξηγήθηκαν αναλυτικά και όπως έπρεπε, η Κυβέρνηση εννόησε το έργο ως κοινωφελές και κατάρτισε ένα σενάριο βάσει του οποίου το εθνικό ΠΔΕ (νυν ΕΠΑ) θα κάλυπτε το κόστος όχι μόνο της κατασκευής, αλλά και των υπηρεσιών συντήρησης, καθαριότητας, ασφάλισης και φύλαξης των εγκαταστάσεων για διάστημα 27 ετών. Κι ενώ η Κυβέρνηση καλύπτει το πολύ μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης κατασκευής και λειτουργίας, όλα τα έσοδα από την επένδυση θα περιέρχονται στο Πανεπιστήμιο. Το οποίο Πανεπιστήμιο από τη μεριά του θα καλύπτει τις δαπάνες ενέργειας, ύδρευσης και τα όποια διαχειριστικά κόστη. Κάποιες σκέψεις για επιστροφή κεφαλαίου στο εθνικό ΠΔΕ εκ μέρους του Πανεπιστημίου, μετά από μακρά ανταλλαγή προφορικών και γραπτών επιχειρημάτων, αποσοβήθηκαν. Το αποτέλεσμα κρίνεται πολύ ικανοποιητικό για το Πανεπιστήμιο, και τους χρήστες.
Ενώ τα νέα κυκλοφόρησαν στην τοπική κοινωνία, πολλοί φίλοι και συμπολίτες με αντιμετώπισαν με συγκατάβαση, κάποιοι ακόμα και με ειρωνεία. Μου χτυπούσαν την πλάτη με μια καλή κουβέντα και μερικοί θα με συμβούλευσαν να συζητήσω το θέμα του ΣΔΙΤ με κατάλληλο γιατρό. Ένας μάλιστα μου είπε ότι του φαίνομαι για πράκτορας χωρίς να πει τίνος. Οι αντιδράσεις αυτές ήταν κατανοητές για ένα έργο πρωτοφανές για ένα Πανεπιστήμιο στη χώρα μας, εμείς όμως που συμμετείχαμε στις συζητήσεις βλέπαμε ότι η Κυβέρνηση το εννοεί σοβαρά και ότι το έργο θα εγκριθεί.
V. Η έγκριση από τη Διυπουργική Επιτροπή ΣΔΙΤ
Στο μεταξύ, όπως μου εξομολογήθηκε ο ειδικός γραμματέας ΣΔΙΤ Νίκος Μαντζούφας – κι εδώ επικαλούμαι την προφορική του μαρτυρία – ο Δραγασάκης του ζήτησε να ετοιμάσει την Εισήγηση προς τη Διυπουργική Επιτροπή για το έργο ΣΔΙΤ του ΠΚ σε δύο εβδομάδες από την ώρα που το Πανεπιστήμιο θα κατέθετε το αίτημά του. Όταν ο Μαντζούφας αντέδρασε του είπε: – Καλά, τότε σε τρεις. Εμείς δεν καταλαβαίναμε τη σπουδή του υπουργού, την καταλάβαμε, όμως, λίγες εβδομάδες αργότερα, όταν προκηρύχθηκαν γενικές εκλογές και η κυβέρνηση άλλαξε.
Η Διυπουργική Επιτροπή ΣΔΙΤ συνεδρίασε στις 21 Μαΐου 2019, ημέρα της ονομαστικής μου εορτής, και μου έκανε το καλύτερο δώρο, αφού ενέκρινε το έργο ύψους πάνω από 255 εκ. ευρώ σε Καθαρή Παρούσα Αξία. Περιμέναμε στον προθάλαμο του υπουργείου Ανάπτυξης και βλέπαμε τους πρωτοκλασάτους υπουργούς της τότε κυβέρνησης να προσέρχονται στη συνεδρίαση. Ο τότε υπουργός Παιδείας Κ. Γαβρόγλου, υπό την επιρροή και του Ηλία Γεωργαντά, ήταν πολύ υποστηρικτικός στο έργο. Όταν η συνεδρίαση τελείωσε, ο Δραγασάκης μας είπε ότι η Διυπουργική Επιτροπή ενέκρινε το έργο, απομένει ο υπουργός των Οικονομικών να οριστικοποιήσει κάποιες χρηματοοικονομικές διευθετήσεις σχετικά με την αποπληρωμή του και ακολούθως θα εκδοθεί το πρακτικό. Μας είπε, επίσης, ότι απομένει πολλή δουλειά να γίνει εκ μέρους μας για να υλοποιηθεί. Μην έχοντας την εμπειρία δεν μπορούσαμε να αντιληφθούμε τι ακριβώς σήμαινε αυτό. Είχαμε πει να βγάλουμε και μια αναμνηστική φωτογραφία, αλλά μέσα στην ένταση των στιγμών παρέπεσε αυτό.
Άλλη αγωνία ξεκίνησε όταν η κυβέρνηση άλλαξε στις εκλογές της 4ης Ιουλίου 2019, αν η νέα Κυβέρνηση θα υποστηρίξει το έργο. Υπουργός Παιδείας ορίστηκε η Νίκη Κεραμέως. Η υποστήριξή της υπήρξε ολόθερμη από την πρώτη στιγμή και συνεχίστηκε το ίδιο θερμή με την υπουργία του Κυριάκου Πιερρακάκη. Είμαστε ευγνώμονες στην ελληνική κυβέρνηση για τη διαχρονική υποστήριξή της στο εγχείρημα. Καθώς πλησιάζει η ώρα της υπογραφής της σύμβασης θα αισθάνεται και η Ελληνική Κυβέρνηση δικαιωμένη για την εμπιστοσύνη που μας έδειξε. Τη δουλειά, όμως, από την πρώτη στιγμή την έκαναν τα στελέχη της Μονάδας ΣΔΙΤ και ονομαστικά ο Νίκος Σέργης και η Αλεξάνδρα Δόγα. Τους οφείλονται φλογερές ευχαριστίες και ένα αέναο βραβείο, ότι μέσα από τη δουλειά τους ετοιμάζουν μια καλύτερη κοινωνία.
Σε όλη αυτή την πορεία είχαμε την αμέριστη συμπαράσταση της τοπικής και περιφερειακής κοινωνίας. Η Περιφέρεια Κρήτης διέθεσε σημαντικά κεφάλαια για συμβουλευτικές υπηρεσίες και παρέσχε κάθε άλλη υποστήριξη που της ζητήθηκε. Η συμβολή της στη θετική έκβαση του έργου υπήρξε αναμφίβολα κρίσιμη. Και ο δήμος Ρεθύμνης ήρθη στο ύψος των περιστάσεων κι ακόμη παραπάνω. Αγνόησε τους ψιθύρους και προτεραιοποίησε το μακροπρόθεσμο και ουσιαστικό συμφέρον της πόλης. Οι αξίες και οι υπεραξίες δημιουργούνται εκεί που υπάρχουν πολλοί και αυξανόμενοι άνθρωποι, ενώ οι απαξίες προκαλούνται από τη στασιμότητα και την εγκατάλειψη. Και οι άνθρωποι σπεύδουν σε έναν τόπο, όταν έχουν λόγους να πάνε εκεί.
VI. Το «δράμα» της μίας προσφοράς και το αίσιο πέρας
Μετά την έγκριση της Διυπουργικής Επιτροπής, έπρεπε να προσλάβουμε τρεις εξειδικευμένους συμβούλους για να συνδράμουν το ΠΚ στη διαδικασία ανάθεσης του έργου: Νομικό, τεχνικό και χρηματοοικονομικό. Η Περιφέρεια Κρήτης διέθεσε τους αναγκαίους πόρους ως μάννα εξ ουρανού. Ξεκινήσαμε αμέσως τις διαδικασίες και αναθέσαμε τις υπηρεσίες. Είχαμε την τύχη να έχουμε εξαιρετικούς συμβούλους: Τον νομικό σύμβουλο κ. Πέτρο Σφηκάκη, τον τεχνικό κ. Δημήτρη Τριανταφυλλίδη της εταιρείας Σαμαράς και Συνεργάτες με έδρα τη Θεσσαλονίκη, και τον χρηματοοικονομικό κ. Απόστολο Παπαδόπουλο. Σε αυτούς αργότερα προστέθηκε και η ασφαλιστική σύμβουλος κ. Μάρω Μαρκουλάκη. Τους αναφέρω ονομαστικά ως ελάχιστη απόδοση τιμής.
Αφού είχαμε την έγκριση της Διυπουργικής, το πράσινο φως από τη νέα κυβέρνηση και την πρόσληψη των συμβούλων, βάλαμε μπροστά μανιασμένοι να προχωρήσουμε το έργο. Ορίσαμε την Επιτροπή του διαγωνισμού με πρόεδρο τον Αριστοτέλη Μυγιάκη. Ο νομικός σύμβουλος ετοίμασε την πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος και τον Νοέμβριο του 2019 τη βγάλαμε στον αέρα. Την ίδια περίπου εποχή εγκρίθηκαν δύο ακόμα έργα ΣΔΙΤ για Πανεπιστήμια, της Θεσσαλίας και της Θράκης. Στην πρόσκληση ανταποκρίθηκαν επτά υποψήφιοι, ενδιαφέρον ρεκόρ για τα μέχρι τότε δεδομένα. Το Πανεπιστήμιο απέκλεισε τον έναν από αυτούς και το Συμβούλιο της Επικρατείας ακόμη έναν, και στο τέλος έμειναν πέντε.
Όταν όμως ξεκίνησαν τα καθέκαστα, σε κάθε βήμα διαπίστωνε κανείς πως το Πανεπιστήμιο είχε μεν μεγάλη ανάγκη αυτής της υποδομής, ήταν δε εντελώς ανέτοιμο να δεξιωθεί έργο αυτού του μεγέθους. Δεν υπήρχαν Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τις υφιστάμενες υποδομές, δεν υπήρχαν καν τοπογραφικά, ενώ δύο ρέματα που διασχίζουν την Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου δεν είχαν οριοθετηθεί. Έπρεπε τα βασικά να γίνουν από την αρχή. Και έγιναν: Εξασφαλίστηκαν πόροι, έγιναν διαγωνισμοί και όλα τα προβλήματα οδηγήθηκαν σε αίσιο πέρας. Ειδικά για το Μεγάλο Αμφιθέατρο συστήθηκε Επιτροπή Ειδικών υπό τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής συμπολίτη μας Γιώργο Κουμεντάκη. Τίποτα δεν ήταν απλό και εύκολο και τίποτα δεν ήταν δεδομένο. Όμως μαζί με μας πίστεψε στο έργο και σύσσωμη η κοινότητα του Πανεπιστημίου, οι υπάλληλοι (ιδιαιτέρως της Οικονομικής και της Τεχνικής Υπηρεσίας) και οι Καθηγητές, και η τοπική κοινωνία. Και πορευτήκαμε όλοι μαζί.
Το καλοκαίρι του 2020 έγιναν πρυτανικές εκλογές και πρύτανης εκλέχθηκε ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Γ. Κοντάκης, ενώ ο ίδιος ανέλαβα την αντιπρυτανεία των Οικονομικών και των Υποδομών. Νωρίς την επόμενη χρονιά διεξήχθη σε τέσσερις κύκλους ο λεγόμενος Ανταγωνιστικός Διάλογος μεταξύ των πέντε Προεπιλεγέντων και του Πανεπιστημίου. Κάποιοι από τους Προεπιλεγέντες εξέφρασαν την άποψη ότι το έργο είναι στενό οικονομικά και το Πανεπιστήμιο θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να μειωθεί το φυσικό αντικείμενο. Όταν ο Ανταγωνιστικός Διάλογος τελείωσε, άρχισε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και οι τιμές πρώτων υλών για τον κατασκευαστικό κλάδο εκτοξεύτηκαν. Ετοιμάσαμε τα κείμενα και βγάλαμε στον αέρα την πρόσκληση για δεσμευτική προσφορά τον Ιούνιο του 2022. Οι συνθήκες δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές, αλλά δεν είχαμε άλλη επιλογή. Δώσαμε δύο παρατάσεις ελπίζοντας ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί, αλλά αρνηθήκαμε τρίτη παράταση που είχαν ζητήσει δύο Προεπιλεγέντες. Η προθεσμία έληγε στις 14 Φεβρουαρίου 2023. Ο πανταχού παρών Νίκος Σέργης από τη Μονάδα ΣΔΙΤ έλεγε ότι θα κατατεθεί τουλάχιστον μία προσφορά. Καθώς, όμως, οι μέρες περνούσαν και οι ώρες περνούσαν, δε φαινόταν τίποτα στον ορίζοντα. Την ημέρα που έληγε η προθεσμία ήμουνα στο γραφείο μου στο Ηράκλειο. Η προθεσμία έληγε στις 5 η ώρα το απόγευμα. Στις 5 παρά 10 απέλιπεν πια κάθε ελπίδα. Ξεκίνησα περίλυπος να γράφω ένα ηλεκτρονικό μήνυμα προς ενδιαφερομένους και την Κοινότητα. Τι να γράψω και πώς να τα εξηγήσω. Πολύς κόπος και πολλές ελπίδες πήγαιναν χαμένα.
Το μήνυμα εκείνο, που υπάρχει ακόμη στα «Πρόχειρα» του υπολογιστή μου, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, διότι στις πέντε παρά πέντε λεπτά τηλεφώνησε μία νομικός από την ΙΝΤRΑΚΑΤ και ζήτησε ολιγόλεπτη παράταση. Μπορεί το μονοπρόσωπο όργανο να δώσει παράταση πέντε λεπτά πριν από τη λήξη της προθεσμίας; Στο μεταξύ η προθεσμία εξέπνευσε. Τηλεφώνησα στην Κυβέλη Καρνιαβούρα, γραμματέα της Επιτροπής του διαγωνισμού που είχε πρόσβαση στο ΕΣΗΔΗΣ, να δει αν έστω την ύστατη ώρα κατατέθηκε εμπρόθεσμη προσφορά. Δεν έβλεπε όμως τίποτα. Κλείσαμε το τηλέφωνο. Αλλά σε δυο λεπτά ξαναπαίρνει η γραμματέας και λέει πως έχει κατατεθεί μία προσφορά από την Εταιρεία ΙΝΤRΑΚΑΤ 21 δευτερόλεπτα πριν από την εκπνοή της προθεσμίας. Η απόσταση από την κόλαση στον παράδεισο απέχει μόλις μια οργιά.
Σε δύο μήνες, τον Απρίλιο του 2023, είχαμε ανακηρύξει προσωρινό ανάδοχο και τον καλέσαμε να καταθέσει, σε έξι μήνες, τα έγγραφα που οριστικοποιούν τη μεταξύ αυτού και του ΠΚ σύμβαση, για να ολοκληρωθεί η διαδικασία ανάθεσης. Τα έγγραφα, μετά από συνεχείς παρατάσεις, κατατέθηκαν 15 μήνες μετά, τον Ιούλιο του 2024. Δεν ξέρω γιατί απαιτήθηκε τόσος χρόνος. Έχουν, όμως, πλέον κατατεθεί και μέσα στις επόμενες λίγες μέρες θα ανακηρυχθεί οριστικός ανάδοχος και ο φάκελος του έργου θα υποβληθεί στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Είμαστε αισιόδοξοι για την τελική έκβαση του ελέγχου, καθώς όλα έγιναν με καλές συμβουλευτικές υπηρεσίες, προσεκτικά και σύμφωνα με το νόμο. Το έργο θα χρηματοδοτήσουν η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, που είχε ενεργή και ουσιαστική εμπλοκή στα τελευταία στάδια της διαδικασίας ανάθεσης, και μία εγχώρια Τράπεζα.
Δείχνω εδώ δύο φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, προκειμένου οι αναγνώστες να αποκτήσουν μια ιδέα για την κατασκευή.
VII. Επιμύθιον
Το τοπίο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει αλλάξει θεαματικά από το Νοέμβριο του 2018, όταν πρωτοσχεδιάσαμε το έργο. Η θέσπιση της Ειδικής Βάσης Εισαγωγής και η θεσμοθέτηση μη κρατικών Πανεπιστημίων σπρώχνει τους αριθμούς των φοιτητών προς τα κάτω και πιέζει ιδιαίτερα τα Πανεπιστήμια της περιφέρειας. Για αυτό θα ήταν ενδεδειγμένο να γίνουν κάποιες μικρές – σε κάθε περίπτωση – προσαρμογές στο κατασκευαστικό μέρος με βάση τα τωρινά δεδομένα.
Τελειώνω με μια πιο προσωπική εξομολόγηση: Κοιτάζοντας πίσω, τώρα που δεν κατέχω πια θέση ευθύνης εκτελεστική, δεν μπορώ να πιστέψω πως, μαζί με τους άξιους συνεργάτες μου, κάναμε και φέραμε σε πέρας όλα αυτά. Θα πρέπει να είχα καταληφθεί από ένα είδος ένθεης μανίας, τέτοιας που μόνον όσοι αγάπησαν τον τόπο τους και πίστεψαν σε μια υψηλή ιδέα μπορούν να νιώσουν. Αλλά δεν μετανιώνω ούτε στιγμή. Γιατί τα μελλούμενα, αν τύχουν της κατάλληλης διαχείρισης, θα γίνουν πολύ καλύτερα από τα σημερινά και ως κτῆμα ἐς αἰεί θα δικαιώνουν για πολλές γενιές εκείνη την προσπάθεια.
* Ο Κωνσταντίνος Σπανουδάκης είναι καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, πρώην αντιπρύτανης Υποδομών και Οικονομικών, μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Π.Κ
