Έχουν διαπρέψει σε κάθε τομέα που έχουν ασχοληθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό
Όλα τα πήραν πάνω τους οι Ανωμεριανοί για να γίνει το πανελλήνιο συνέδριο με θέμα «Ολοκαυτώματα 80 χρόνια μετά…».
Ιάκωβος Πατακός, Στέλιος Μπαγουράκης, Διογένης Σταυρουλάκης, Ευγενία Λινοξυλάκη έβγαλαν ασπροπρόσωπο ολόκληρο το Αμάρι.
Και κάλυψαν με το δικό τους μοναδικό τρόπο και τη φιλοξενία τους κάθε άτυχη στιγμή που κινδύνεψε να μας διασύρει στο πανελλήνιο.
Ενθουσιασμένοι έφυγαν οι σύνεδροι. Και όπως μας το ζήτησαν θα τους κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή στους Ανωμεριανούς που δεν έλειψαν από κανένα κάλεσμα της πατρίδας. Επιλέγουμε λοιπόν αντιπροσωπευτικά στοιχεία από τη δράση του χωριού για να μαθαίνουν και οι νεότεροι.
Εύανδρο χαρακτήριζε ο Σπύρος Μαρνιέρος το Άνω Μέρος και αναφέρει σχετικά με το ολοκαύτωμα:
«Ένα παράδειγμα προς μίμηση»
Στο εύανδρο Άνω Μέρος, με τους χαρακτηριστικότερους εκπροσώπους της Κεντριανής ράτσας, ύστερα από επιλογή (όπως και σ’ όλα τα χωριά), εκτέλεσαν τριάντα τέσσερις έφηβους και άνδρες και τέσσερις γυναίκες. Από τις ομαδικές εκτελέσεις κανένας δε διασώθηκε. Στερούμαστε επομένως και της ελάχιστης άμεσης πληροφορίας κατά την ώρα της σφαγής. Οι λίγοι που δραπέτευσαν ή κατά τύχη βρέθηκαν έξω από το θανάσιμο κλοιό και παρακολουθούσαν ανήμποροι να βοηθήσουν, από τα γύρω υψώματα, μαρτυρούν ότι οι μελλοθάνατοι οδηγούντο δεμένοι κατά ζεύγη στο εκτελεστικό απόσπασμα. Ένδειξη ότι δεν κάθισαν με σταυρωμένα χέρια. Ότι κάποια πάλη θα έγινε με τα μοιραία επακόλουθα του άνισου αγώνα.
Παροτρύνσεις για δυναμικές αναμετρήσεις σημειώθηκαν στο σχολείο, στη διαδικασία της διαλογής των μελλοθάνατων. Ο γέρο Ζάχαρης Φραγκουδάκης ψιθύριζε στους εγκλωβισμένους: «Να τωνε μοντάρουμε μωρέ. Θα μας σκοτώσουν που θα μας σκοτώσουν». Μια ενέργεια, με κανένα βέβαια πρακτικό αποτέλεσμα σωτηρίας. Ούτε όπλο, ούτε «βέργα» υπήρξε στα χέρια τους. Μονάχα το θάρρος που δεν αρκούσε να ξεφύγουν από την τραγική μοίρα τους.
Στο Άνω Μέρος συναντούμε και μια πράξη πατραγαθίας και είναι κρίμα να τη σκεπάσει ο πέπλος της λησμονιάς. Μετά την εντολή των Γερμανών, οι Ανωμεριανοί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, ο Γιώργης Κυριακάκης, κοντά εβδομηντάρης, αδυνατούσε να μεταφέρει τον παράλυτο γιο του έξω από την απαγορευμένη ζώνη. Παρακίνησε με φορτικότητα τ’ άλλα μέλη της οικογένειάς του να αναχωρήσουν κι αυτός δε τον εγκατέλειψε. Πατέρας και γιος εκτελέστηκαν μέσα στο σπίτι τους! Έτσι συνήθως αντιδρούσαν οι φασίστες στις πράξεις μεγαλοσύνης του κρητικού λαού».
Οι θρυλικοί Κατσαντώνηδες
Πολλές οι φωτεινές μορφές στο Άνω Μέρος που λαμπρύνουν το πάνθεον των ηρώων. Οι Κατσαντώνηδες πάντως έχουν κάτι περισσότερο να παρουσιάσουν.
Ας γνωρίσουμε λοιπόν την περίφημη αυτή οικογένεια που δεν απουσίασε από κανένα ξεσηκωμό για τη λευτεριά.
Γενάρχης εμφανίζεται ο Αντώνιος Κατσαντώνης του Ιωάννη που φέρεται να έχει γεννηθεί μέσα στην πενταετία 1775-1789.
Σύμφωνα με τις «Μνήμες» του Εμμ. Ζαχ. Κατσαντώνη, το σπίτι του ήταν το πρώτο οίκημα της συνοικίας που καλείται Κατσαντωνιανά.
Για την οικογένειά του ο παραπάνω συγγραφέας αναφέρει πολλά κι ενδιαφέροντα, ώστε να αναζητήσει το βιβλίο του όποιος το επιθυμεί.
Εμείς θα σταθούμε στους πιο σημαντικούς αγωνιστές, γιατί έχουμε κι επιστήμονες που αν αναφερθούμε σε όλους χάνουμε τον λογαριασμό.
Θα μιλήσουμε λοιπόν για τους πρωτοστάτες των ξεσηκωμών και τα στελέχη της αντίστασης που έγραψαν ιστορία.
Ο Ιωάννης Κατσαντώνης, που με τα αδέλφια του Γεώργιο και Θεοχάρη όπως οφείλουμε να αναφέρουμε, πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες υπήρξε και άριστος οικογενειάρχης.
Είχε παντρευτεί από το Μοναστηράκι και είχε αποκτήσει τον Κυριάκο, τον Εμμανουήλ, τον Κωνσταντίνο, την Αμαλία που παντρεύτηκε στο Άνω Μέρος, (Παπουτσάκη) τη Χαρίκλεια που παντρεύτηκε στον Άγιο Ιωάννη (Καλογεράκη), τη Μαρία που παντρεύτηκε στο Γερακάρι (Χανδράκη), την Ελένη παντρεμένη στο Άνω Μέρος (Ευθ. Φουρφουλάκη).
Στη σειρά «Κρήτη Αφιέρωμα» αναφέρεται πιθανός χρόνος θανάτου το 1920.
Ο περίφημος παπα-Κυριάκος
Μια επίσης μεγάλη μορφή ήταν ο Κυριάκος Κατσαντώνης του Κυριάκου.
Ήταν ο περίφημος παπα-Κυριάκος. Ο πατέρας του γιος του Ιωάννη Αναγνώστη, ήταν μεγαλοκτηνοτρόφος της εποχής. Σκοτώθηκε από αγνώστους το 1899 όταν η γυναίκα του κυοφορούσε τον Κυριάκο. Είχαν ακόμα ένα παιδί την Αθηνά.
Ήταν φυσικό επομένως το νεογέννητο να λάβει το όνομα του αδικοχαμένου πατέρα.
Ο παπα-Κυριάκος ήταν και εγγράμματος. Τέλειωσε το Γυμνάσιο και υπηρέτησε Ελληνοδιδάσκαλος. Πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία στο 43ο Σύνταγμα Πεζικού με τον βαθμό του επιλοχία. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1927 και παρέμεινε εν ενεργεία μέχρι τον θάνατό του το 1979.
Όσοι τον γνώρισαν έχουν να λένε ότι ενέπνεε τον σεβασμό με την επιβλητική φυσιογνωμία του και κατείχε μια εξέχουσα θέση στον ιερό κλήρο της Ιεράς Μητρόπολης Λάμπης και Σφακίων.
Οικογένεια δημιούργησε το 1926 με την Αθηνά Γ. Σταυρουλάκη από το Θρόνος Αμαρίου.
Ήταν παλικάρι και θερμός πατριώτης κι αυτό φάνηκε μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γερμανούς το 1941. Οργανώθηκε αμέσως στην Αντίσταση προστατεύοντας κυρίως τους Άγγλους, Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς που δεν είχαν καταφέρει να διαφύγουν από το νησί. Ήταν από τους στενότερους συνεργάτες του άλλου γενναίου ηγουμένου της Μονής Πρέβελη του ατρόμητου Αμαριώτη Αγαθάγγελου Λαγκουβάρδου.
Οι Γερμανοί δεν άργησαν να αντιληφθούν τον ρόλο του γενναίου ρασοφόρου. Η ζωή του βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο αλλά δεν ήθελε να εγκαταλείψει τον αγώνα. Έτσι το 1943 έφυγε για τη Μέση Ανατολή. Εκεί κατετάγη με τον βαθμό του λοχαγού. Στη συνέχεια τον έστειλαν στη Λιβύη απ’ όπου και επανήλθε αρχές του 1945.
Οικογένεια στο απόσπασμα
Κι ερχόμαστε στα θύματα της 22ας Αυγούστου 1944. Τελικά δεν ήταν τυχαία η επιλογή των μελοθανάτων από τους ναζί. Κτυπούσαν στην καρδιά τους αντιστασιακούς πυρήνες που φρόντιζαν να τους εντοπίζουν οι κατάπτυστοι άνθρωποί τους.
Ο πατέρας Εμμανουήλ Κατσαντώνης (Γαζώρος) ήταν γιος του Ιωάννη Αναγνώστη.
Είχε παντρευτεί με την Ευθαλία Στυλιανού Φραγκουδάκη και είχαν αποκτήσει εννέα παιδιά. Ανάμεσά τους και η μαρτυρική Ολυμπία Χανδράκη.
Στη μάχη της Κρήτης ήρθε το πρώτο χτύπημα στην οικογένεια όταν σκοτώθηκε 22 Μαΐου 1941 ο γιος του Αντώνιος.
Την παραμονή της αποφράδας ημέρας 22 Αυγούστου 1944, ο γιος του Εμμανουήλ, ο νεαρός Γεώργιος που ήταν φοιτητής νομικής δεν έκρυβε τη χαρά του ακούγοντας βόμβο αεροπλάνων, όπως μας είχε αφηγηθεί η αδελφή του Ολυμπία Χανδράκη.
Φώναζε «Ίνγκλις… ίνγκλις… λευτεριά… λευτεριά». Που να ήξερε ότι την επομένη θα εκτελείτο μαζί με τον πατέρα του, τα δυο του αδέλφια και τον γαμπρό του Διονύσιο Χανδράκη.
Συγκλονιστική λεπτομέρεια ότι η Ολυμπία Χανδράκη ήταν έγκυος όταν συνέβη το κακό.
Έζησε το μαρτύριο της προσφυγιάς αλλά κατάφερε να σταθεί στα πόδια της. Γέννησε τον Διονύση της και αφοσιώθηκε στην ανατροφή του δίνοντας στην κοινωνία ένα εξαιρετικό μέλος, άνθρωπο χαρισματικό και αντιπροσωπευτικό τύπο της αρχοντικής γενιάς του.
Η γιαγιά Ολυμπία το 1996 που είχαμε συζητήσει μαζί της μας είχε πει και το εξής καταπληκτικό που θα ενδιαφέρει τους ερευνητές παραψυχολογικών φαινομένων.
Στο πρώτο μνημόσυνο που έγινε στο Άνω Μέρος για τους εκτελεσθέντες ο μικρός Διονύσης, μόλις που είχε χρονίσει, ήταν στην αγκαλιά ενός θείου του όταν κάποια στιγμή κοίταξε στο πουθενά και απλώνοντας τα χεράκια του φώναξε «μπαμπά-μπαμπά».
Ο ίδιος φυσικά που έχουμε ρωτήσει δεν θυμάται κάτι. Από συγγενείς άκουσε αυτό που αναφέρουμε όπως το άκουσαν και άλλοι κάτοικοι του χωριού, γιατί σαν περίεργο φαινόμενο είχε συζητηθεί.
Θα έχουμε πολλά αφιερώματα ακόμα στους Κατσαντώνηδες, στη σειρά για τις ιστορικές οικογένειες που εγκαινιάζουμε σήμερα.
Επειδή ο χώρος δεν μας το επιτρέπει να σταματήσουμε για σήμερα σε ένα επίσης μεγάλο αγωνιστή της αντίστασης τον Αντώνη Ζαχ. Κατσαντώνη.
Ήταν γιατρός παθολόγος. Μόλις πήρε το πτυχίο του το 1925 έμεινε στο χωριό και περιέθαλπε ανιδιοτελώς όχι μόνο τους χωριανούς του αλλά και κατοίκους από τα γύρω χωριά. Ουδέποτε λέγεται πήρε χρήματα για τις υπηρεσίες του.
Υπηρέτησε στη Μικρασιατική Εκστρατεία από 1920-1922 στο Κ1 Ορεινό χειρουργείο.
Το 1932, ενώ υπηρετούσε στην υπηρεσία εποικισμού στο νομό Σερρών, παντρεύτηκε την Παγώνα Εμμ. Παττακού.
Το 1941 υπηρέτησε ως έφεδρος ανθυπίατρος στην V Μεραρχία. Επιστρέφοντας στην Κρήτη τον Ιούνιο του 1941 πέρα από τις ιατρικές του υπηρεσίες φρόντισε να γίνει από τα πιο δραστήρια μέλη της Αντίστασης. Οι Γερμανοί τον συνέλαβαν δυο φορές και τον φυλάκισαν στο Ρέθυμνο.
Παραμονή το βράδυ της 22ας Αυγούστου ήταν σε σπίτι πατριωτών στους Γουργούθους με άλλους αντιστασιακούς και επικεφαλής τον Εμμ. Παπαδογιάννη τον περίφημο «παππού» της Αντίστασης.
Σύμφωνα με μαρτυρία της Ευθαλίας Δρανδάκη, κανένας δεν υποπτευόταν τη συμφορά. Ήρθε τη νύχτα όμως κάποιος και ειδοποίησε τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ότι φάνηκαν Γερμανοί.
Αμέσως η ομάδα φρόντισε να διαφύγει αλλά μόλις είχαν καταφέρει να απομακρυνθούν όπως μας αναφέρει ο Στέργιος Μανουράς, και διαπιστώθηκε ότι είχε ξεχαστεί στο σπίτι ένα βουργιάλι με πολύτιμα έγγραφα και μια χλαίνη.
Εκτός από την ομάδα αν έμπαιναν στο σπίτι οι Γερμανοί κινδύνευαν και οι ένοικοι. Ο Αντώνης Κατσαντώνης, ο ατρόμητος, ανάργυρος γιατρός, χωρίς να διστάσει και αδιαφορώντας για τον κίνδυνο επέστρεψε πίσω, βρήκε τα επίμαχα αντικείμενα και μόλις πρόλαβε να τα εξασφαλίσει σε σίγουρο μέρος.
Τον εντόπισαν οι Γερμανοί, τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν και πάλι στη φυλακή.
Μετά την καταστροφή των χωριών η οικογένειά του κατέφυγε στο Πετροχώρι αλλά εκείνος που είχε στο μεταξύ απελευθερωθεί έμεινε στο βουνό να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους αντάρτες του Πετρακογιώργη μέχρι που έφυγαν οι Γερμανοί από το νησί.
Γεώργιος Τζίτζικας (Μπαχρής)
Γεννήθηκε στο Άνω Μέρος το 1918 και πέθανε το 2020, στο Σακραμέντο της Καλιφόρνιας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Στις 6 Απριλίου 1941, όταν η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδος, υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο, οχυρά Μεταξά, στον νομό Ξάνθης. Μετά την κατάρρευση του μετώπου επέτρεψε στην Κρήτη.
Κατά τη Μάχη της Κρήτης, 20 έως 30 Μαΐου, πολέμησε εναντίον των Γερμανών γύρω από την πόλη του Ρεθύμνου.
Τον Απρίλιο του 1942 εντάχτηκε στην αντιστασιακή οργάνωση του Πετρακογιώργη.
Μετά το τέλος του πολέμου, μετανάστευσε στις ΗΠΑ.
Υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος της Παγκρητικής Ένωσης Αμερικής.
Στρατεύτηκε στις 4 Απριλίου 1939 και υπηρέτησε στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα με την ειδικότητα του σκοπευτή αντιαεροπορικών πυροβόλων.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου (10 Απριλίου 1941) επέστρεψε στην Κρήτη, έλαβε μέρος και διέπρεψε στη Μάχη, στην περιφέρεια της Ρεθύμνης.
Αργότερα εντάχθηκε στην Αντίσταση – Ομάδα Πετρακογιώργη – και έδρασε στις περιοχές, Αμαρίου, Κέδρους, Ψηλορείτη, και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσαράς.
Έλαβε μέρος στη μάχη στο Τραχήλι (15 Αυγούστου 1943), στο σαμποτάζ στο γερμανικό φυλάκιο στα Ξεροκάμπια (22/23 Ιουλίου 1943), στη μάχη στη Μαδαρή (14 Αυγούστου 1944). Επίσης συνόδευσε Γερμανούς και Ιταλούς αιχμαλώτους στη Μέση Ανατολή.
Το 1946 συνόδευσε στην Ήπειρο τον Εμμανουήλ Παπαδογιάννη ο οποίος είχε διοριστεί εκεί ως γενικός διοικητής.
Στις 16 Δεκεμβρίου 1946 επιβιβάστηκε στο πλοίο «The city of Athens» με προορισμό την Αμερική, όπου έκτοτε ζει.
Εξελέγη δύο φορές (1992, 1994) πρόεδρος της Παγκρητικής Ενώσεως Αμερικής.
Άπειρες είναι οι Απονομές – Διακρίσεις που έχει λάβει ως τώρα.
Το 1959 του απενεμήθη το Αναμνηστικόν Μετάλλιον Εθνικής Αντιστάσεως 1941-1945 και το 2009 το Αναμνηστικό Μετάλλιο Εκστρατειών 1940-1941.
Το 2000 τιμήθηκε με το Οφφίκιον του Άρχοντος Δεπουτάτου από το Πατριαρχείον Κωνσταντινουπόλεως και του απονεμήθηκε ο Σταυρός του Αποστόλου Ανδρέα.
Επίσης έχει τιμηθεί με τον Τίμιο Σταυρό του Αποστόλου των Εθνών Παύλου από τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης.
Το 2011 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών εξέδωσε τα απομνημονεύματά του με τίτλο «Ελευθερία και Δόξα Απομνημονεύματα 1939 – 1945».
Στη Μάχη της Κρήτης είχε την ευκαιρία να πολεμήσει όπως το επιδίωξε στα μεγάλα κέντρα των επιχειρήσεων στα Περιβόλια και συγκεκριμένα στου Κόρακα την Καμάρα, στον Άγιο Γιώργη στα Καστελλάκια.
Κάποια στιγμή ενώ προχωρούσε με ένα χωριανό του χωροφύλακα τον Αντώνη Κατσαντώνη, που κρατούσε ένα ταχυβόλο της Αστυνομίας πόλεων άρχισε να τους πολυβολεί ένα αεροπλάνο. Ο Τζίτζικας που είχε ειδική εκπαίδευση από τη θητεία του στην Ξάνθη ως σκοπευτής αεροπορικής αμύνης στα πολυβόλα δεν άντεξε για πολύ να νοιώθε πάνω του το εχθρικό αεροπλάνο και κόβει βόλτες.
Ζήτησε λοιπόν το όπλο από τον Κατσαντώνη για να το ρίξει. Εκείνος δίστασε γιατί είχε μόλις δυο δεσμίδες σφαίρες.
– Και μια μου είναι αρκετή απάντησε ο Τζίτζικας και πραγματικά κατάφερε να ρίξει το αεροπλάνο.
Στη δεύτερη τρίτη στροφή που έκανε ο πιλότος δέχτηκε τα πυρά του Τζίτζικα που κατάφερε να ρίξει το αεροπλάνο, στη θέση Ασπρουλιάνος.
Ένας Νέστορας του Αγώνα
Μετά την Μάχη της Κρήτης ο Τζίτζικας χωρίς να πάρει ανάσα εντάχθηκε ενεργά στην Αντίσταση όπου και πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες.
Όσες φορές κι αν μιλήσαμε με τον καπετάν Γιώργη, πάντα κάνοντας αναφορά στα Ολοκαυτώματά μας μιλούσε για την ανόητη απόφαση της αρπαγής του Κράιπε. Μιας παράτολμης απόφασης που δεν πρόσφερε τίποτα στον αγώνα, καθώς το χιτλερικό τέρας ψυχομαχούσε ήδη. Θα μπορούσε έτσι να γλιτώσει το Αμάρι από τις φρικτές εκατόμβες που έκλεισαν τόσα σπίτια και βύθισαν οικογένειες στο πένθος για πάντα.
Ήταν μεγάλος πατριώτης ο Γεώργιος Τζίτζικας (Μπαχρής) και όσα μας έχει καταθέσει κατά καιρούς θα αποτελούν πάντα πολύτιμα θησαυρίσματα ιστορικής μνήμης.
