«Η ίδρυση και το ξεκίνημα τον πανεπιστημίου Κρήτης» ήταν το θέμα ομιλίας του διακεκριμένου ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου του Μαϊάμι και επίτιμου διδάκτορα Φυσικής του πανεπιστημίου Κρήτης Γιώργου Αλεξανδράκη, το βράδυ της Πέμπτης σε εκδήλωση που διοργάνωσε το Λύκειο Ελληνίδων με αφορμή τα 50 χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Η πρόεδρο του Λυκείου Ελληνίδων Φέφη Βαλαρή, αναφερόμενη στην πρωτοβουλία του Λυκείου Ελληνίδων είπε πως πρόκειται για μια εκδήλωση τιμής και μνήμης σημειώνοντας χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων: «Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζουμε το έργο αυτού του ιδρύματος που πραγματικά μας εκπροσωπεί επάξια, αλλά πρέπει να έχουμε και μνήμη. Έχουμε μια βραδιά τιμής και μνήμης, για να θυμόμαστε τους πρωτεργάτες που αγωνίστηκαν σκληρά – γιατί τίποτα δεν χαρίστηκε για την ίδρυση του πανεπιστημίου Κρήτης, και φυσικά τιμούμε και τους ανθρώπους, τους Ρεθεμνιώτες που προσέφεραν στον Γάλλο και στο Ατσιπόπουλο τις περιουσίες τους, τις εκτάσεις τους, άλλοι δωρεάν και άλλοι με χαμηλό συμβολικό αντίτιμο. Ένα πολύ μικρό ποσοστό απαλλοτριώθηκε, 1191 στρεμμάτων, για να στηθεί το πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε».
Στη διάρκεια της εκδήλωσης έγινε εκτενής τιμητική αναφορά μνήμης και εκφράστηκε η ευγνωμοσύνη όλων των ανθρώπων που ήταν πρωτεργάτες του αγώνα για το πανεπιστήμιο Κρήτης.
Η εκδήλωση ξεκίνησε με σύντομη εισήγηση της κ. Ασπασίας Παπαδάκη, διδάκτορος Ιστορίας, πρώην προϊσταμένης των Γενικών Αρχείων του Κράτους στο Ρέθυμνο επί 25 έτη, πρώτης εισαχθείσας και αριστούχου αποφοιτήσασας από το πανεπιστήμιο Κρήτης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
Η κ. Παπαδάκη ενθυμούμενη εκείνα τα χρόνια ανέφερε χαρακτηριστικά:
«Είμαι από την πρώτη φουρνιά φοιτητών που μπήκαμε στο πανεπιστήμιο Κρήτης το 1977 και η πρώτη αποφοιτήσασα το 1981. Αποφίτησα ακριβώς σε τέσσερα χρόνια με άριστα. Η καταγωγή μου είναι από το Ηράκλειο, αλλά τότε υπήρξε μια έντονη επιρροή από τους καθηγητές μας για εμάς που φαινότανε ότι είμαστε καλοί μαθητές, να δηλώσουμε πρώτο το πανεπιστήμιο Κρήτης. Οπότε είχα εισαχθεί πρώτη, αποφοίτησα και πρώτη και μετά ακολούθησα σπουδές στην Βενετία στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών. Ασχολήθηκα με τη Βενετοκρατία στον Ελληνικό χώρο και είμαι και το 1992-2016 προϊσταμένη στα ελληνικά αρχεία του κράτους. Εγώ ίδρυσα την υπηρεσία, λόγω της εμπειρίας μου στα γενικά αρχεία του κράτους στη Βενετία όπου έκανα τη διδακτορική μου διατριβή. Πριν 42 χρόνια, στις 19 Ιουλίου ορκιστήκαμε. Εγώ δούλεψα στο Ρέθυμνο, δεν αποκόπηκα από καθόλου από το πανεπιστήμιο. Δίδαξα και κάποια χρόνια στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας εδώ, ήμουν συνέχεια σε μια εκπαιδευτική δραστηριότητα, πέρα από τα άλλα τα επιστημονικά, και δεν αποκόπηκα από την πόλη. Οπότε θεωρώ ότι έφυγα από το Ηράκλειο και εδώ ξαναγύρισα μετά τις σπουδές μου, παντρεύτηκα, εδώ, έκανα οικογένεια, θεωρώ ότι είμαι γέννημα θρέμμα του Ρεθύμνου κι ας μην είμαι».
Όπως προσθέτει: «Φυσικά το πανεπιστήμιο τότε δεν είχε καμία σχέση με το σήμερα. Αν σκεφτείτε ότι στην πρώτη φουρνιά ήμασταν περίπου 130 άτομα μαζί με τους Κύπριους και όταν πήραμε τα πρώτα πτυχία άντε να ‘μασταν 400 άτομα στο πανεπιστήμιο, τώρα μιλάμε για χιλιάδες φοιτητές. Φυσικά και το πανεπιστήμιο Κρήτης, έχει εξελιχθεί, είναι ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια. Ποτέ δεν μετάνιωσα για την επιλογή μου, γιατί η επιλογή αυτή μετά καθόρισε και τις μεταγενέστερες σπουδές μου. Το πανεπιστήμιο ήταν το πρώτο στο οποίο εισήχθη σαν μάθημα η Ιστορία του Βενετοκρατούμενου πολιτισμού, οπότε υπήρξε φυτώριο ερευνητών για Βενετολογικές σπουδές, και θεωρώ ότι ήμουνα πολύ τυχερή γιατί είχα πολύ καλούς καθηγητές. Οπότε η επιλογή μου αυτή καθόρισε και τη μετέπειτα επιστημονική μου πορεία».
«Το σημαντικό ήταν η οργάνωση του πανεπιστημίου»
Ο Γιώργος Αλεξανδράκης, υπήρξε οργανωτής και πρώτος πρόεδρος του τμήματος φυσικής του πανεπιστημίου Κρήτης. Αντίστοιχα, θεμελιωτές των δυο άλλων πρώτων τμημάτων του πανεπιστημίου ήταν: ο Ιωάννης Καμπίτσης της Φιλοσοφικής και ο Νίκος Πετρίδης του Μαθηματικού τμήματος.
Ο κ. Αλεξανδράκης θεωρεί υποχρέωση να υπενθυμίζει πάντα τους ανθρώπους που αποτελούσαν την πρώτη Διοικούσα επιτροπή του πανεπιστημίου Κρήτης, όπως ορίστηκε το 1973 και ήταν:
Πρόεδρος: Γιώργος Κουρμούλης, ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών
Αντιπρόεδρος: Μανούσος Μανούσακας, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Μέλη:
– Σοφοκλής Καραβέλας, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων
– Δημήτρης Κατάκης, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών
– Νίκος Παναγιωτάκης, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Αναπληρωματικά μέλη:
– Φώτης Καφάτος, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών
– Νίκος Δρανδάκης, τακτικός καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών
– Ιωάννης Παυλάκης, υφηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Γεώργιος Κουρμούλης, απεβίωσε το 1975 και μετά τον θάνατο του ως πρόεδρος υπηρέτησε ο Μανούσος Μανούσακας έως και το 1981.
Ο κ. Αλεξανδράκης στην ομιλία του εστίασε στην περίοδο οργάνωσης και λειτουργίας του πανεπιστημίου Κρήτης που ήταν και οι σημαντικοί σταθμοί του ακαδημαϊκού ιδρύματος, ενώ αναφέρθηκε στη δική του συμμετοχή όταν κλήθηκε από την Αμερική να επιστρέψει για να οργανώσει το Φυσικό τμήμα. Όμως, δεν παρέλειψε να πάει και πιο πίσω στον χρόνο για να αναφερθεί από ποιους ξεκίνησε το 1961 η ιδέα ίδρυσης του πανεπιστημίου:
«Η αρχή της ιστορίας της ίδρυσης του, είναι ότι οι Κρητικοί της Αθήνας που ορισμένοι ήταν διανοούμενοι και ηγετικά στελέχη, βάλανε στον νου τους μετά τον πόλεμο ότι «πρέπει να κάνουμε Πανεπιστήμιο στην Κρήτη». Αρχίσανε να οργανώνονται, να συμφωνούνε και το ’61 έγινε το πρώτο Κρητολογικό Συνέδριο στην Κρήτη όπου αποφασίστηκε ότι πρέπει να ιδρυθεί πανεπιστήμιο εδώ. Περάσανε κάμποσα χρόνια, οι κυβερνήσεις αλλάξανε. Το ’64 που ήταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος στα πράγματα, η Κρητική παρέα της Αθήνας μεταξύ των οποίων ήταν ο καθηγητής Γιώργος Κουρμούλης και ο Γεώργιος Βογιατζάκης, ηγετικό στέλεχος της Κρήτης, αρχίσανε να συζητούν πως να κάνουν το πανεπιστήμιο. Ο Βενιζέλος ήτανε μέλος της παρέας, φίλος του Βογιατζάκη, όποτε ξέρανε τα πατήματα μου και συμφωνήσανε ότι με την πρώτη ευκαιρία θα ιδρύσουν το πανεπιστήμιο. Το πρόβλημα ήτανε ότι ο Βενιζέλος πέθανε ξαφνικά τον Φεβρουάριο του ’64 και χάθηκε κάπως η ορμή. Στις εκλογές τις επόμενες, ο Γεώργιος Παπανδρέου ίδρυσε το πανεπιστήμιο των Πατρών, και το πανεπιστήμιο Κρήτης έμενε πίσω. Ήρθε όμως ο Παπανδρέου το 1964 το καλοκαίρι στο Ρέθυμνο, και οι κυρίες του Λυκείου Ελληνίδων του κάνανε μια σοβαρή συζήτηση και εισήγηση για την ανάπτυξη του Ρεθύμνου, και φαίνεται ότι το πήρε στα σοβαρά. Του είπανε κιόλας ότι στο Ρέθυμνο πρέπει να ιδρυθεί Φιλοσοφική σχολή. Έφυγε ο Παπανδρέου, πήγε στην Αθήνα και άρχισε να εργάζεται πάνω σε μια εισηγητική έκθεση περί ιδρύσεως του πανεπιστημίου. Την υπέβαλε τον Μάιο του 1965, απλά δυστυχώς η κυβέρνηση του έπεσε τον Ιούλιο του 1965, οπότε πάλι ξωμείναμε στον δρόμο. Την επόμενη περίοδο, το 1967, αλλάξανε τα πράγματα και ήρθε η δικτατορία. Παγώσανε οι προσπάθειες για την ίδρυση του πανεπιστημίου και η ηγεσία των Αθηνών, και της Κρήτης έψαχνε να βρει κανένα παραθυράκι να ξεκινήσει πάλι η δουλειά. Το 1972 ο Βογιατζάκης κάλεσε στο σπίτι του την ηγεσία και τους καθηγητές και τους είπε: «Είναι καιρός να βάλουμε μπροστά το πανεπιστήμιο», τους παρότρυνε να κινηθούν σύσσωμοι για την υλοποίησή του. Όλοι συμφώνησαν, κανείς δεν είχε άλλη γνώμη, επέλεξαν μάλιστα το Ηράκλειο για έδρα του. Ο δήμαρχος Δ. Αρχοντάκης έστελνε συνεχώς επιστολές στον Παττακό, το έσπρωχνε το θέμα, η πίεση ήταν συνεχής και πες-πες άρχισε να το παίρνει σοβαρά ο Παττακός, οπότε η μηχανή πήρε μπροστά για την ίδρυση του πανεπιστημίου….» διηγήθηκε ο κ. Αλεξανδράκης κι αφού έκανε αναφορά στην προσπάθεια Αρχοντάκη για να πείσει να συγκεντρωθούν χρήματα αλλά και να παραχωρήσουν τα οικόπεδά τους στου Γάλλου, οι ιδιοκτήτες τους, για την ανέγερση του πανεπιστημίου, μπήκε στο κεφάλαιο οργάνωση και λειτουργία, τονίζοντας ότι: «Εντάξει, κάνανε πανεπιστήμιο στα χαρτιά, αυτό είναι σχετικά εύκολο, ψηφίζουνε ορισμένοι άνθρωποι και γίνεται. Στη συνέχεια όμως; Θα γίνει πραγματικό πανεπιστήμιο; Η οργάνωση ήταν το σημαντικό».
Διηγήθηκε λοιπόν μεταξύ άλλων ο κ. Αλεξανδράκης: «Ο Μανούσακας έγινε πρόεδρος το 1975 γιατί ο μακαρίτης ο Κουρμούλης είχε καρκίνο και πέθανε. Λοιπόν ήταν τρεις πρόεδροι με μεγάλες συνεισφορές στο πανεπιστήμιο Κρήτης: Ο Κουρμούλης που ήταν ιδρυτικό μέλος, ο Μανούσακας που υπηρέτησε κάπου 20 χρόνια, και μετά ο Σηφάκης, ο μακαρίτης που πέθανε πρόσφατα, ο οποίος διαδέχτηκε το 1980-81 τον Μανούσακα. Αυτοί οι τρεις άνθρωποι δουλεύανε συνέχεια για το πανεπιστήμιο, ήταν τα κύρια στελέχη της διοικούσας. Ο Μανούσακας, είχε λίγα λόγια. Το κύριο του θέμα ήταν να εμπιστεύεται κάποιον, άμα εμπιστευόταν κάποιον και του έλεγε κάτι το υπέγραφε. Ο Κατάκης ήταν πολύ ζόρικος τύπος, ήταν έτοιμος να «σκίσει» κανέναν. Και ο Παναγιωτάκης, «εεε τι ωραία», πάντα ευχαριστημένος, αυτός έγραφε όλα τα χαρτιά μέρα νύχτα του πανεπιστήμιου. Άρχισε λοιπόν το 1977 η Φιλοσοφική και το Μαθηματικό τμήμα στο Ηράκλειο, τώρα ήθελαν να αρχίσουνε το Φυσικό τμήμα. Εγώ είχα πολύ απογοητευτεί με την αρχική ιδέα ότι θα σπάσουν το πανεπιστήμιο σε κομμάτια και δεν είχα ενδιαφέρον. Αλλά ένα πρωί, ήρθε μια επιστολή από τον Κατάκη που έλεγε «Μάθαμε, ότι ίσως να ενδιαφέρεστε να έρθετε να βοηθήσετε στην οργάνωση του πανεπιστημίου». Εγώ δεν ήξερα τίποτα. Αλλά αυτοί τα κανονίσανε πίσω από την πλάτη μου, βάλανε τον Καττάκη να γράψει την επιστολή. Μετά μου έστειλε και ο Μανούσακας επίσημη πρόσκληση και λέω τι θα γίνει τώρα, θα πάμε στο Ηράκλειο για να οργανώσουμε το Φυσικό τμήμα. Ήρθαμε λοιπόν. Το πρώτο πράγμα που κάναμε πριν αρχίσει βέβαια το φυσικό τμήμα, ήταν να δημιουργήσουμε ένα πρόγραμμα σπουδών. Θα σας πω για να ξέρετε. Τρία ήτανε τα μεγάλα θέματα που θέλαμε να καταφέρουμε: Πρόγραμμα σπουδών πρώτης κατηγορίας,δεύτερον να καταργήσουμε τις έδρες (ήταν δικτατορία στα πανεπιστήμια) οι οποίες είχανε θλιβερή ιστορία στα ελληνικά πανεπιστήμια και τρίτον να βρούμε πολλές καθηγητικές θέσεις για να μπορέσει το πανεπιστήμιο να στηρίξει πρώτης κατηγορίας διδασκαλία και έρευνα. Την άνοιξη του 1978 ήρθα για να κάνουμε το πρόγραμμα. Στο σπίτι του Αναστασάκη, ο Αναστασάκης, ο Τικτόπουλος, εγώ και ο κύριος Μιλιώτης, δημιουργούμε το πρόγραμμα σπουδών. Έπρεπε να πείσουμε την Διοικούσα να υποστηρίξει αυτά τα πράγματα. Ο Μανούσακας και ο Παναγιωτάκης ήτανε προϊόντα των ελληνικών πανεπιστημίων, διακεκριμένοι μεν, αλλά του παλιού συστήματος. Ο Κατάκης είχε σπουδάσει στην Αμερική, στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, και ήξερε πως γίνονται οι δουλειές καλά. Έγινε ο παράγοντας που θα υποστήριζε τις νέες ιδέες. Ο Καμπίτσης ήταν οργανωτής στο Ρέθυμνο, ο Πετρίδης στο Μαθηματικό τμήμα, και εγώ στο Φυσικό. Επίσης είχαμε πρόσωπα απ’ έξω που βοηθούσαν πάρα πολύ, όπως ο τότε δήμαρχος του Ηρακλείου, Μανόλης Καρέλης».
Συνέχισε ο κ. Αλεξανδράκης, λέγοντας: «Εγώ όταν είπα ότι θα αναλάβω την οργάνωση έβαλα ορισμένες συνθήκες, πρώτη συνθήκη ήταν να διαφημίσουμε διεθνώς τις θέσεις για να μας πάρει στα σοβαρά ο κόσμος. Αυτό έγινε δεκτό από τη Διοικούσα. Επίσης έβαλα ως όρο όσοι καθηγητές επιλεχθούνε για το τμήμα Φυσικής θα μένουνε στο Ηράκλειο, «αεροπόρους» δεν ήθελα. Και το δέχτηκε κι αυτό. Οπότε το τμήμα Φυσικής αρχίζει κάπως διαφορετικά από τα άλλα, είναι όλοι οι άνθρωποι εκεί, δουλεύουνε, κι η κατάσταση φαίνεται ότι πάει καλά. Τώρα έπρεπε να βρούμε τρόπο να ιδρύσουμε τις βαθμίδες των καθηγητών, να ενταφιάσουμε την έδρα και να εγκριθούν αρκετές καθηγητικές θέσεις, να κάνουμε τις εκλογές να γίνει η δουλειά όπως πρέπει. Τρία πράγματα δηλαδή. Το πρώτο έγινε γρήγορα, ήτανε τσάμπα. Κάναμε εμείς τον κανονισμό, η επιτροπή τον ενέκρινε, πήγε στο υπουργείο, έγινε δουλειά. Μετά είχαμε και τον νόμο που καταργεί τις έδρες και υιοθετεί τις βαθμίδες. Το ’75 ενταφιάζονται οι έδρες οι παντοδύναμες που κυβέρνησαν την Ελλάδα τόσα χρόνια. Τώρα όμως τι θα γίνει; Στα χαρτιά πάλι. Έδρες έχουμε, καθηγητές δεν έχουμε. Βαθμίδες έχουμε, καθηγητές δεν έχουμε. Εμείς κάνουμε τους λογαριασμούς μας και χρειαζόμασταν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό καθηγητικών θέσεων. Το υπουργείο έλεγε «Πως θα έχετε εσείς τόσες θέσεις και οι άλλοι όχι; Θα σας δώσουμε 20 θέσεις για το Φυσικομαθηματικό και αργότερα θα πάρετε κι άλλες. Είκοσι θέσεις για το αρχικό μας σύστημα δεν ήταν τίποτα όμως, τι να τις κάνουμε; Τότε αρχίζει η πίεση. Ο Παναγιωτάκης είπε, παιδιά ας μη τα θέλουμε όλα δικά μας, πάρτε τες τώρα και θα μας δώσουν κι άλλες αργότερα. Ο Κατάκης κι εγώ είπαμε όχι! Ο Μανούσακας άκουγε, περίμενε να του πούμε τι να κάνει. Το όλο σύστημα άρχισε να σφίγγεται, για μερικές μέρες, και μετά γίνεται το εξής αναπάντεχο: Βγαίνει ένα δημοσίευμα εφημερίδας με τίτλο «Το πανεπιστήμιο Κρήτης έχει έδρα το Μαϊάμι ΗΠΑ!». Αυτό, όπως εξήγησε ο κ. Αλεξανδράκης, συνέβη επειδή ο ίδιος αποφάσισε να μην πάρουν σε θέση καθηγητή τον κ. Μηλιώτη, που είχε αποσπαστεί από το πανεπιστήμιο Ιωαννίνων στο πανεπιστήμιο Κρήτης «αλλά ήταν «παλαιοπανεπιστημιακός» και δεν αντιπροσώπευε αυτά που εμείς θέλαμε να κάνουμε». Μετά το δημοσίευμα αυτό αλλά και την επόμενη μέρα ένα άλλο άρθρο που έγραφε:«Η Διοικούσα Επιτροπή διαψεύδει επιβεβαιώνοντας», γίνεται συζήτηση στην εφημερίδα και οι αρμόδιοι είπαν: Κάνε εσύ τη δουλειά σου και εμείς είμαστε εντάξει, θα κάνουμε τη δική μας τη δουλειά με τον Αλεξανδράκη».
Ο κ. Αλεξανδράκης ήταν περιγραφικός και σε σχέση τόσο με τη λύση του προβλήματος του αριθμού των θέσεων καθηγητών όσο και τη μεγάλη χρηματοδότηση που κατάφερε να πάρει για το πανεπιστήμιο η Διοικούσα Επιτροπή, από τον τότε υπουργό Συντονισμού, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, το ακαδημαϊκό έτος 1979-1980, σε μια συνάντηση που ο κ. Αλεξανδράκης τη θεωρεί θεμελιώδους σημασίας για το πανεπιστήμιο Κρήτης:«Ήρθε ένα σήμα στη Διοικούσα ότι ο υπουργός Συτονισμού, τότε, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης θέλει να μας συναντήσει. Συμβαίνει να βρίσκομαι στην Αθήνα, και πήγα με τους Μανούσακα, Κατάκη, Παναγιωτάκη και Προυκάκη. Επάνω στη συζήτηση λέει κάποια στιγμή ο υπουργός «μετά τους παπάδες, εσείς οι καθηγητές είστε δεύτεροι στους καβγάδες», λέγαμε εμείς, λέγαμε για τις θέσεις που διεκδικούσαμε οπότε λέει: «Λέτε εσείς, αλλά εγώ αποφασίζω! Κι αύριο θα πάρω εξουσιοδότηση από τον κ. πρωθυπουργό για να σας βρω τις θέσεις». Ρωτάει αν θέλουμε κάτι άλλο κι ο Παναγιωτάκης του λέει: «Μάλιστα κ. υπουργέ, χρειαζόμαστε χρήματα για τα οικόπεδα. Έχουμε κι εμείς κάποια βέβαια αλλά δεν φτάνουν». Ρωτά ο υπουργός «Πόσα θέλετε;» απαντά ο Κατάκης «183 εκατομμύρια χρειάζονται για να υπογράψουμε τα συμβόλαια». – Πόσα έχετε; 6 εκ. λέει ο Παναγιωτάκης. Και ο υπουργός μας λέει: «Δεν μπορώ να τα γράφω στον προϋπολογισμό εκ των υστέρων αυτά τα ποσά, αλλά γι’ αυτό τον σκοπό δεν με ενδιαφέρει, θα τα γράψω και θα τα πάρετε».
Έτσι, είχαμε πλέον τον κανονισμό, είχαμε τις βαθμίδες, θα παίρναμε και τις θέσεις. Βέβαια περάσανε δύο χρόνια για να συμπληρωθούν οι θέσεις, αλλά τελικά το πετύχαμε. Γίνανε οι πρώτες εκλογές του πανεπιστημίου και έτσι το πανεπιστήμιο μπήκε σε σειρά και είμαι υπερήφανος να πω ότι το τμήμα Φυσικής και οι Μαθηματικοί ήταν εκεί.
Λοιπόν αυτή είναι η ιστορία μέχρι το 1982, αυτή είναι η περίοδος που είχα άμεση συμμετοχή και λέγειν σε ότι έγινε και είμαι υπερήφανος για αυτό»!
