Κατήγγειλε τη θηριωδία των Τούρκων στη Βουλή των Κοινοτήτων
Είναι πολλοί οι αγωνιστές από την οικογένεια Λαγουβάρδων ή «Μακρυπωγώνων», που τίμησαν τη γενιά τους και τον τόπο τους. Από τους σημαντικότερους και ο Γεώργιος Λαγουβάρδος. Ήταν γιος του Δημητρίου Λαγουβάρδου που γεννήθηκε το 1822 (η χρονολογία είναι πιθανή) και πέθανε τον Οκτώβριο του 1903. Είχαμε αναφερθεί σ’ αυτόν σε προηγούμενο σημείωμα και στον γιο του Κωνσταντίνο (πατέρα του Αγαθάγγελου ηγουμένου της Ιεράς Μονής Πρέβελη).
Είναι σήμερα σειρά του Γεωργίου που διετέλεσε πολλές περιόδους και δήμαρχος Μέρωνα.
Ο Γεώργιος Αναγνώστης Λαγουβάρδος γεννήθηκε στους Αποστόλους Αμαρίου το 1858.
Τα παιδικά του χρόνια γέμιζαν εικόνες από τις διηγήσεις του πατέρα του που φλεγόταν από το πάθος για τη λευτεριά της Κρήτης. Μισούσε τον τύραννο γιατί είχε νωπή στη μνήμη του την εικόνα των αδελφών του που είχαν αιχμαλωτίσει στις εφόδους τους οι Τούρκοι. Έβλεπε ακόμα την απόγνωση στα πρόσωπα αυτών των άτυχων αγοριών και κοριτσιών που κάποτε γέμιζαν με χαρά το σπίτι και τώρα τα έσερναν στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου για να τα πουλήσουν σκλάβους.
Αυτό το πάθος για εκδίκηση ήταν φυσικό να μεταδοθεί και στον μικρό Γεώργιο που εκτός από γενναιότητα άρχισε να διακρίνεται και σαν πνεύμα διψασμένο για γνώση. Σύντομα η εγκυκλοπαιδική του μόρφωση που έλαβε με όποιο τρόπο μπορούσε να του την εξασφαλίσει τον έκανε ακόμα πιο ξεχωριστό. Καθώς μεγάλωνε άρχισε να φαίνεται και η γενναιοδωρία της φύσης. Ήταν λέγεται όμορφος σαν Απόλλωνας και έτοιμος για μάχη ως άλλος Άρης. Ένας σύγχρονος Αχιλλέας για τους λάτρεις της μυθολογίας.
Στα 20 κιόλας χρόνια του το 1878, παίρνει μέρος στις μάχες Αμπελακίου, Χρωμοναστηρίου και Μαρουλά. Αν και δεν είχε την πολεμική εμπειρία των συμπολεμιστών του, που ήταν όλοι τους βετεράνοι και ονομαστοί για τα κατορθώματά τους κατάφερε να διακριθεί.
Ενώ πολεμά σκέπτεται τι πέρασε το χωριό του οι Απόστολοι από τον σκληρό κατακτητή τον Απρίλιο του 1866. Και γίνεται ακόμα πιο ριψοκίνδυνος στη μάχη.
Επίσης στις κρίσιμες μέρες του 1889, με τον ακούραστο συναγωνιστή του Χριστόδουλο Γαβρά καταφέρνει να αναχαιτίσει την ορμή των Τούρκων του Μαρουλά.
Η όλη του συμπεριφορά στον αγώνα και ο σεβασμός που έδειχνε στους μεγαλύτερους δεν περνά απαρατήρητη. Και σύντομα γίνεται τακτικό μέλος όλων των επαναστατικών συνελεύσεων της Κρήτης. Αν και νέος όλες του οι συμβουλές αποδεικνύουν σοφία και τον ανεβάζουν ακόμα περισσότερο στην εκτίμηση των άλλων.
Δήμαρχος Μέρωνα
Έτσι το 1889 εκλέγεται δήμαρχος Μέρωνα. Ας μην νομισθεί ότι ο δημαρχιακός θώκος την εποχή εκείνη ήταν αξίωμα που έδινε χαρά και ικανοποίηση αρχής και εξουσίας.
Ήταν σταυρός και η ζωή του δημάρχου διαρκώς σε κίνδυνο. Τα προβλήματα ήταν τεράστια και δισεπίλυτα. Κι όμως ο Αναγνώστης Γεώργιος Λαγουβάρδος απέδειξε και μεγάλες ικανότητες διπλωμάτη.
Είχε να διοικήσει δυο διαφορετικούς πληθυσμούς, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, να είναι δίκαιος και να μην επιτρέπει σε κανένα του καταλογίσει προκατάληψη. Ακόμα και οι Τούρκοι του αναγνώριζαν τις αρετές του αυτές και τον σέβονταν περισσότερο από τους δικούς τους εκπροσώπους. Έτσι δικαίωσε στο έπακρον το γνωμικό «αρχή άνδρα δείκνυσι».
Η τραγική περίπτωση του Λευτέρη Χαροκόπου
Το θάρρος του όταν υπερασπιζόταν το δίκιο των χριστιανών σε κάθε ανώτατη αρχή ήταν παροιμιώδες. Εκεί που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο όμως ήταν στην περίπτωση της άγριας δολοφονίας του Ελευθερίου Κ. Χαροκόπου το 1891.
Ο Χαροκόπος ήταν ένας νεαρός βοσκός από την Παντάνασσα.
Αγάς τότε στην Πατσό (1850-1887) ήταν κάποιος ονόματι Βοριάς γνωστός για την αγριότητά του ακόμα και χωρίς να έχει μια αφορμή.
Οι συνθήκες ζωής κάτω από την τυραννία του ήταν αβάσταχτες. Μέσα στα τόσα μαρτύρια και η πείνα. Κάποτε που έφθασε η κατάσταση στο απροχώρητο πήραν απόφαση μερικοί που το έλεγε η καρδιά τους από την Παντάνασσα, να πάνε στους Ποταμούς και να πάρουν μερικές κατσίκες του Αγά. Έπρεπε με κάθε θυσία να εξασφαλίσουν τροφή για τους ανθρώπους τους κυρίως τα παιδιά.
Εκείνη την ώρα φάνηκε και ο Λευτέρης Χαροκόπος. Εκείνοι του φώναξαν για βοήθεια κι εκείνος έσπευσε αμέσως να βοηθήσει.
Μαθαίνει ο αγάς για την κλοπή και ρίχνοντας το φταίξιμο αποκλειστικά στον νεαρό βοσκό προετοιμάζει την εκδίκησή του. Πηγαίνει στην περιοχή Πλάτες που ήξερε πως θα τον εύρισκε να βόσκει πρόβατα, τον συλλαμβάνει και τον φέρνει στην Πατσό. Εκεί τον κράτησε τρεις μέρες υποβάλλοντάς τον σε απάνθρωπα βασανιστήρια. Κι έπειτα αφού τον ατίμασε τον σκότωσε.
Πήρε στη συνέχεια το βασανισμένο κουφάρι, το πήγε στις Πλάτες και το παράτησε σε μια χιονισμένη πλάκα.
Ο μόνος μάρτυρας των γεγονότων ήταν ο πιστός σκύλος του νεαρού βοσκού. Έμεινε δίπλα στο πτώμα του αφέντη του μέχρι που πείνασε και γύρισε στο σπίτι του Λευτέρη στην Παντάνασσα. Όταν είδαν οι συγγενείς του σκοτωμένου το σκυλί να γυρίζει μόνο του ανησύχησαν.
Όταν το σκυλί έφαγε και χόρτασε πήρε πάλι το δρόμο αναζητώντας τον αφέντη του. Τότε τον ακολούθησαν οι δικοί του Λευτέρη και σύντομα βρέθηκαν μπροστά στο αποτρόπαιο θέαμα.
Αδιαφορώντας για τις συνέπειες ζήτησαν να εξεταστεί το πτώμα από Έλληνες και Τούρκους γιατρούς. Ένας μόνο ο Αντέλης από το Βυζάρι συνέταξε μια πλήρη ιατροδικαστική έκθεση με ό,τι διαπίστωσε από την νεκροψία.
Μαθαίνοντας ο Αγάς από το Ρέθυμνο τα συμβάντα, καλεί τον Αντέλη και του προσφέρει αρκετά χρήματα προκειμένου να αλλάξει την έκθεσή του.
Εκείνος όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά και γνωρίζοντας πια τις προθέσεις των Τούρκων πήγε και κατέθεσε την έκθεσή του στο Γαλλικό Προξενείο. Όπως το περίμενε ο γενναίος γιατρός το θέμα έφθασε μέχρι τη Γαλλία κι έγινε αφορμή για μεγάλη διαδήλωση που καταδίκαζε την θηριωδία των Τούρκων. Ο άτυχος Λευτέρης Χαροκόπος με το μαρτυρικό του θάνατο έβαζε το πρώτο λιθαράκι που θα οδηγούσε τα πράγματα στην Ένωση με την Ελλάδα.
Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι ο Ελευθέριος Βενιζέλος αντάμειψε την γενναία στάση του γιατρού κάνοντάς τον βουλευτή.
Το τέλος του Αγά
Όσο για τον αιμοβόρο Τούρκο, τον δολοφόνο του νεαρού Χαροκόπου, αυτόν τον σκότωσε ο Σιμησακός από τη Λαμπηνή μαζί με τον Κωνσταντίνο Χαροκόπο (Πατατά). Ήταν και οι δυο πρώτα ξαδέλφια του Λευτέρη. Κι έτσι «πήραν το αίμα του πίσω».
Οι λεπτομέρειες που είναι ενδιαφέρουσες έχουν διασωθεί από τον κ. Γιάννη Σαββάκη που αναφέρει σχετικά:
«Παράλληλα στην Παντάνασσα συγκεντρώθηκαν οι συγγενείς του αδικοχαμένου, για να δουν πως θα χειριζόταν την κατάσταση. Αποφάσισαν λοιπόν και οργάνωσαν την δολοφονία του Τούρκου Αγά Βοριά.
Ο Τούρκος Αγάς Βοριάς, για να ελέγχει οπτικά το χωριό της Πατσού είχε σαν παρατηρητήριο ένα μεγάλο βράχο (χαράκι), στην περιοχή Τούρνα, πάνω από το χωριό όπου του παρείχε απεριόριστη ορατότητα και παράλληλα κάλυψη, μια εσοχή που είχε ο βράχος στην κορυφή του.
Τη συγκεκριμένη ημέρα της δολοφονίας του Αγά Βοριά, ο Σιμησακός με τον Κωνσταντίνο Χαροκόπο (Πατατάς), πρώτα ξαδέλφια του Χαροκόπου Ελευθερίου, έστησαν καρτέρι στον βράχο – παρατηρητήριο και ταμπουρώθηκαν.
Για να εμφανιστεί ο Αγάς Βοριάς από τον βράχο, έστησαν εικονική ζωοκλοπή μερικά σπίτια πιο κάτω, στα πρόβατα που είχε ο Τούρκος στο σπίτι του σημερινού Κουρκουλού Πολιού. Ακούγοντας ο Αγάς βοριάς την όλη εικονική φασαρία της ζωοκλοπής ξεπρόβαλε από τον βράχο και τον πυροβόλησαν (άριστοι και οι δυο στο σημάδι).
Κάτοικοι του χωριού μαρτύρησαν τους δυο εμπλεκόμενους και οι Τούρκοι τους έπιασαν. Στην δίκη που ακλούθησε βρέθηκαν άτομα που ανάφεραν ότι, ο Κωνσταντίνος Χαροκόπος την συγκεκριμένη ημέρα ήταν στο θέρος και όχι στην Πατσό. Ο Σιμησακός από την Λαμπηνή Αγ. Βασιλείου ομολόγησε την πράξη του και αρνήθηκε ότι ήταν μαζί του ο Κωνσταντίνος Χαροκόπος. Το δικαστήριο αποφάσισε την 25ετη φυλάκισή του και μεταφέρθηκε στις φυλακές του Γεντί Κουλέ στην Θεσσαλονίκη.
Εκεί έμεινε για 17 χρόνια ο Σιμησακός, μέχρι που ο Τούρκος επικεφαλής των φυλάκων τον συμπάθησε και σε συνεργασία με τον φύλακα της φυλακής άφησαν την πόρτα ανοικτή και αυτός έφυγε. Μετά από μεγάλη ταλαιπωρία έφτασε στην Κρήτη και στο χωριό του.
Στο τραγικό συμβάν ήταν καθοριστική η στάση του δημάρχου Γεωργίου Λαγουβάρδου αδιαφορώντας για την τύχη του. Δεν εννοούσε να αφήσει το γεγονός ατιμώρητο. Κι όλοι αναγνώρισαν και επαίνεσαν το δήμαρχο για τον τρόπο που χειρίστηκε το θέμα μέχρι να φθάσει το ζήτημα στη Βουλή των Κοινοτήτων και να γίνει γνωστή παντού η θηριωδία των Τούρκων.
Αν και του ασκήθηκαν ασφυκτικές πιέσεις αρνήθηκε κατηγορηματικά να υπογράψει αυτό που ήθελαν οι Τούρκοι για τη δολοφονία του Χαροκόπου. Κι έμεινε σταθερός στην απόφασή του αυτή, τιμώντας έτσι τη μνήμη του αδικοχαμένου παιδιού. Ούτε υπέγραφε ούτε και σταμάτησε να κατηγορεί τους υπαιτίους για τη βάρβαρη αυτή πράξη. Μέχρι που ανάσανε με ανακούφιση μαθαίνοντας τον ξεσηκωμό του λαού της Γαλλίας όταν μαθεύτηκε η αλήθεια για το τραγικό τέλος του Λευτέρη.
Οι Τούρκοι συνειδητοποιώντας πόσο επικίνδυνος ήταν γι’ αυτούς ο δήμαρχος προσπάθησαν με κάθε τρόπο να τον βγάλουν από τη μέση.
Έστηναν τη μία ενέδρα πίσω από την άλλη, Πατσό, Γενή, Βολιώνες, Γερακάρι, στα μονοπάτια που ήξεραν πως θα περνούσε ο Λαγουβάρδος. Είχε όμως φύλακα άγγελο και σώθηκε από όλες αυτές κατά ένα τρόπο θαυμαστό. Αντί όμως να δειλιάσει οι απόπειρες αυτές τον έκαναν πιο αποφασισμένο να συνεχίσει τον αγώνα του. Ακόμα και μπροστά σε υψηλόβαθμους Τούρκους δεν «μασούσε» τα λόγια του».
Το θάρρος του μπροστά στον Πασά
Πέρασε στην ιστορία το περιστατικό, όταν ο Τούρκος Πασάς κάλεσε τους δημάρχους να διαμαρτυρηθεί εκτός των άλλων και για τους διανοούμενους Ρωμιούς που έδειχναν το μίσος στους ομοεθνείς του περισσότερο από τους αγράμματους.
«Γιατί οι γραμματισμένοι Ρωμηοί, ρώτησε, δείχνουν τόσο μίσος σε μας τους Τούρκους περισσότερο από τους αμόρφωτους Έχω λάθος;».
Ο μόνος που απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη ήταν ο Γεώργιος Αναγνώστης Λαγουβάρδος με τη γνωστή παρρησία που τον χαρακτήριζε και τη βροντερή του φωνή που ήταν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
«Δεν απατάσθε. Την αλήθεια λέγετε πραγματικώς, οι μορφωμένοι χριστιανοί σας μισούν τρομερά. Αλλά τι πταίουν αυτοί; Πταίουν τα έργα σας, πταίουν οι πράξεις σας τας οποίας οι μορφωμένοι χριστιανοί αναγινώσκουν στα βιβλία και μανθάνουν ό,τι βεβαίως οι αγράμματοι δεν ξέρουν, λοιπόν αν επιθυμείτε δυνατήν τη συμβίωση των δύο στοιχείων αλλάξατε πολιτικήν».
Συνοδοιπόρος του Ανδρεδή
Κατά την πολιορκία από τους Τούρκους τον Ιανουάριο του 1896 των χωριών Θρόνος, Γέννα και Κλεισίδι έγινε θρύλος. Ήταν τόση η γενναιότητά του ώστε οι πάντες τον ανέφεραν με μεγαλύτερο ακόμα σεβασμό. Και δεν είναι υπερβολή αν σημειώσουμε ότι χωρίς τον ηρωισμό του Γεωργίου Αναγνώστη Λαγουβάρδου θα είχαν αφανιστεί οι Περβολιανοί αλλά και οι άλλοι χριστιανοί του Ρεθύμνου που είχαν αιχμαλωτιστεί από τους Τούρκους. Στο πρόσωπο του Γεωργίου Λαγουβάρδου είδαν με μεγάλη ευγνωμοσύνη τον ελευθερωτή τους.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι πολλές φορές με δικές του δυνάμεις αποδέσμευε ταλαίπωρους συνεπαρχιώτες του που έρχονταν σε δύσκολη θέση όταν δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν φόρους και κινδύνευαν από τους αμείλικτους φοροεισπράκτορες.
Στάθηκε επίσης αφοσιωμένος συναγωνιστής του επάρχου Αμαρίου Γεωργίου Ανδρεδάκη, του θρυλικού γιατρού και κατάφεραν μαζί να ανακουφίσουν σε πολλούς τομείς την καθημερινότητα των Αμαριωτών.
Ο Λαγουβάρδος κρέμασε το όπλο του αφού πήρε μέρος και στην τελευταία επανάσταση που οδήγησε στην απελευθέρωση της Κρήτης.
Όσο γενναίος ήταν στις μάχες τόσο διαφορετικός ήταν στη ιδιωτική του ζωή. Υπήρξε ένας άριστος οικογενειάρχης κι ένας ξεχωριστός πατέρας.
Επιδίωκε να μεταδίδει τη γνώση και κάθε του συζήτηση ήταν μάθημα ζωής για τον συνομιλητή του. Οι πάντες κατέφευγαν στη σοφία του για μια συμβουλή όταν αντιμετώπιζαν πρόβλημα. Κι εκείνος δεν έκλεινε ποτέ την πόρτα του όσο κουρασμένος κι αν ήταν.
Έχοντας και το χάρισμα της καλής διαχείρισης είχε καταφέρει να αποκτήσει ικανό βιός. Κι αυτό όμως ήθελε να το μοιράζεται με τους δυστυχείς που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα.
Το τραπέζι στο σπίτι του δεν έμενε ούτε μια ώρα χωρίς κάθε λογής καλούδια για τον πεινασμένο στρατοκόπο και σταματούσε στην πόρτα του. Κι ήταν όλος ένα χαμόγελο όταν υποδεχόταν τους ξένους του.
Από το αρχοντικό του πέρασαν και πολλές προσωπικότητες όπως ο Κωνσταντίνος Μάνος ο επαναστάτης του Θερίσου.
Ακόμα και πέντε μέρες πριν από τον θάνατό του, το 1929 πέντε χωριά τον είχαν εκλέξει πρόεδρό τους με δεκάδες συνεπαναστατών του. Αυτή η μεγάλη προσέλευση των επαναστατών έδωσε στους Αποστόλους το χαρακτηρισμό «Μικρό Θέρισο».
Ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος πέθανε στις 26 Δεκεμβρίου 1929 στους Αποστόλους. Η είδηση του θανάτου του προκάλεσε κοσμοσυρροή στο σπίτι του για το ύστατο χαίρε.
Μεταξύ αυτών ήταν όλοι οι αδελφοί της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, αρχές και συναγωνιστές του.
Συγκινητικοί οι επικήδειοι που εκφωνήθηκαν από όπου και αντλούνται σήμερα πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Γεωργίου Αναγνώστη Λαγουβάρδου. Και μας δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσουμε έναν ακόμα ήρωα, ένα σπουδαίο Αμαριώτη που έμενε μέχρι σήμερα χαμένος στη λήθη αφού δεν είχε γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο του για το οποίο ο ίδιος ουδέποτε ζήτησε ανταμοιβή.
Αντίθετα σε κάθε κάλεσμα της πατρίδας ήταν ενεργά παρών διαθέτοντας τα πάντα κι έτοιμος να θυσιάσει και τη ζωή του ακόμα για τη λευτεριά.
Πηγές:
Γιάννη Σαββάκη: «Ο θάνατος του Τούρκου Αγά Βοριά στην Πατσό».
«Κρητική Επιθεώρηση»: Γεώργιος Λαγουβάρδος (Ιανουάριος 1930).
Επικήδειοι: Γεωργίου Ανδρεδάκη, και άλλων παραγόντων στην κηδεία του Λαγουβάρδου.
Ευχαριστούμε την απόγονο του ήρωα κα Μαμαλάκη – Ρουσσέα και τον κ. Δημήτρη Ρουσσέα, για τις φωτογραφίες από το οικογενειακό αρχείο.
