Αγωνίστηκε με πάθος για το Δικαστικό Μέγαρο
Κάνοντας τον απολογισμό της 55χρονης πορείας μου στον χώρο της ενημέρωσης αισθάνομαι προνομιούχος γιατί ευτύχησα να γνωρίσω σπουδαίες μορφές και να τρυγήσω σοφία από τη ζωή και το έργο τους.
Οι σύγχρονοι συμπολίτες μεγαλωμένοι με άλλα πρότυπα δεν θα μπορέσουν να καταλάβουν το δέος που σου προκαλούσαν οι άνθρωποι αυτοί που αναφέρομαι και που υπήρξαν παράγοντες του Ρεθύμνου.
Όταν λέω παράγοντες δεν εννοώ θεσμικούς και άλλους φορείς που απασχολούνται μόνο με την εντύπωση που θα κάνει η παρουσία τους σε ένα κοσμικό γεγονός.
Οι άνθρωποι που γνώρισα ακόμα και στον ύπνο τους είχαν την έγνοια του Ρεθύμνου και της προκοπής του.
Παράδειγμα ο Γεώργιος Δρανδάκης. Αν και υπεραιωνόβιος εγκατέλειψε το μάταιο τούτο κόσμο, λείπει από τους παλιούς Ρεθεμνιώτες, Και δεν είναι μόνο οι άριστες νομικές του γνώσεις που έγραψαν ιστορία στον τοπικό ναό της Θέμιδος, αλλά η συνεχής παρουσία του με την ιδιότητα του προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου σε κάθε κινητοποίηση για την επίλυση των προβλημάτων του Ρεθύμνου.
Κι αν η πόλη απέκτησε ένα αξιοπρεπές δικαστικό μέγαρο για τη δημιουργία του οποίου ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα και ο προκάτοχός του Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκης στον Γεώργιο Δρανδάκη το οφείλειν.
Ήταν ένας ψηλός, επιβλητικός σε παράστημα άνδρας που σε καθήλωνε η μεγάλη του ευγένεια. Θύμιζε άρχοντα έτσι όπως σε αντιμετώπιζε. Η φωνή του ήταν επιβλητική αλλά ποτέ δεν ξεπερνούσα τα όρια της ευπρεπούς έκφρασης στην εκφορά του λόγου.
Επίσης ο Γεώργιος Δρανδάκης δεν ζύγιζε τους Ρεθεμνιώτες ανάλογα με την προέλευσή τους και την οικονομική τους επιφάνεια.
Είχε μια σπάνια αρετή επίσης να διατηρεί την ψυχραιμία του ακόμα κι όταν όλα δικαιολογούσαν μια έντονη αντίδραση. Αυτός πραγματικά ανταποκρινόταν απόλυτα στον χαρακτηρισμό «ήρεμη δύναμη».
Ο άνθρωπος αυτός ήξερε να επιχειρηματολογεί. Ήξερε να εκφράζει σε μια παράγραφο ένα πλήρες αίτημα, που να μην αφήνει περιθώρια για άρνηση και απόρριψη. Και χωρίς ποτέ να προκαλέσει τα φώτα της δημοσιότητας.
Τον έζησα και πριν καθορίζει τα πάντα η «φωτογένεια στον τηλεοπτικό φακό» και πριν η κάθε συμμετοχή σε κοινωνική προσφορά εξαρτάτο από τη διάσταση της προβολής του ενδιαφερομένου.
Όποτε τον ενοχλούσαμε για κάποιο σημαντικό θέμα της πόλης, απαντούσε με προθυμία, σαφήνεια και ακρίβεια. Ενώ όμως ήταν τόσο γενναιόδωρος σε αισθήματα, ήταν εξαιρετικά φειδωλός στο λόγο του και στις πράξεις που μόνο αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν θέμα συζήτησης για πολλές ημέρες.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 15 Ιανουαρίου 1917. Ο πατέρας του Βασίλειος έζησε όλη την περιπέτεια της ταραχώδους εποχής του. Οι νομικές σπουδές του τον τοποθέτησαν σε διάφορες θέσεις κατά καιρούς ανάλογα με τις περιστάσεις. Αρχικά, ήταν υπογραμματέας του Ειρηνοδικείου Περιβολίων, αργότερα υπηρέτησε στα Ειρηνοδικεία Αγίου Νικολάου και Μέρωνα. Μετά έγινε εισαγγελέας και έκλεισε τον κύκλο του στον επαγγελματικό τομέα ως συμβολαιογράφος.
Είχε δημιουργήσει μια άριστη οικογένεια με μια Αρσακειάδα. Ήταν η Αναστασία, το γένος Σαπουντζάκη, που είχε υπηρετήσει στο τούρκικο σχολείο μέχρι που παντρεύτηκε. Για τον πατέρα του έμεινε να συζητείται με σεβασμό η αποκοτιά σε μια φοβερή θεομηνία να προσπαθεί να διασώσει τους φακέλους των πελατών του που περιείχαν στοιχεία αναντικατάστατα για την κάθε οικογένεια
Το ζεύγος Δρανδάκη ευτύχησε να αποκτήσει χαρισματικά παιδιά. Ο Νίκος εξελίχθηκε σε διαπρεπή βυζαντινολόγο, στον οποίο και οφείλουμε σπουδαίες μελέτες πάνω σε κτίσματα της παραδοσιακής μας κληρονομιάς και ο Γιώργης από μικρός, έδειχνε ότι ήταν ευλογημένος. Αριστούχος σε όλες τις τάξεις και σημαιοφόρος. Ξεχώρισε και στις σπουδές του στο πανεπιστήμιο και ήταν μάλιστα μεταξύ των έξι αριστούχων που είχαν βραβευθεί. Ένα βιβλίο ήταν το τρόπαιο, μα τόσο πολύτιμο για τους διακριθέντες φοιτητές αφού επιβράβευε τους κόπους τους.
Άνθρωπος του μέτρου
Συνετός πάντα, άνθρωπος του μέτρου είχε τη μεγάλη τύχη να συνδέσει τη ζωή του με μια εξαιρετική κοπέλα, με την οικογένεια της οποίας τον συνέδεε οικογενειακή φιλία, από τότε που ο αδελφός του Νίκος έκανε τις επιστημονικές μελέτες του στον Μυστρά.
Ο ίδιος μου έλεγε πως ήταν από τις ευτυχέστερες στιγμές της ζωής του η ανταπόκριση στην επιλογή συντρόφου. Γιατί είχε επιλέξει την ιδανική γυναίκα που θα έκανε μαζί της μια υποδειγματική οικογένεια.
Δεν ήταν όμως μόνον εκείνος τυχερός αλλά και το Ρέθυμνο, που ήρθε νύφη εδώ η κ. Ανδριανή από τις επιφανέστερες οικογένειες της Λακωνίας.
Ο Γεώργιος Δρανδάκη έβλεπε πάντα σαν λειτούργημα την επιστήμη του. Αυτό το είχα διαπιστώσει από την αρχή που άρχισα να γνωρίζω το Ρέθυμνο. Ήταν αρκετοί οι επιφανείς δικηγόροι και όλοι αξιοσέβαστοι, μα κυριαρχούσε το όνομα του Γιώργη Δρανδάκη, στις αστικές υποθέσεις και του Γιάννη Φουρφουλάκη στις ποινικές.
Ο αείμνηστος Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκης στις αξέχαστες συζητήσεις μας που ήταν σεμινάριο για μένα, συχνά αναφερόταν στον άξιο συνάδελφό του και μάλιστα με ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια. Πίστευε σ’ αυτόν και στις ικανότητές του. Κι είχε προβλέψει πως ο Δρανδάκης θα έκανε πραγματικότητα το όνειρο ετών για ένα δικαστικό μέγαρο αντάξιο του κύρους και της δυναμικής του σε λειτουργούς της Θέμιδος.
«Ίδιος ο Βασίλης ο πατέρας του» μου έλεγε χαρακτηριστικά.
Κυριαρχούσε το όνομα του Δρανδάκη όπως προανέφερα και στους αγώνες της πόλης, για την αναζήτηση λύσεων σε σοβαρά προβλήματα. Σε κάθε διεκδίκηση του Ρεθύμνου, πρώτος και καλύτερος ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος. Οφείλουμε και τι δεν του οφείλουμε… Το δικαστικό μέγαρο έγινε χάρις στις άοκνες προσπάθειές του, το ταμείο προνοίας δικηγόρων δημιουργήθηκε από τον ίδιο και τον εξαίρετο επίσης συνάδελφό του, τον Κώστα Αντωνάκη. Μεγάλη και η συμβολή του ως επίτροπος στον μητροπολιτικό μας ναό, θεάρεστο έργο που συνεχίζει σήμερα η κόρη του κ. Αναστασία Μαρινάκη, πρόεδρος του Συλλόγου Συμβολαιογράφων Κρήτης.
Για ορισμένες βέβαια πρωτοβουλίες, πικράθηκε αρκετά. Όπως για το ταμείο, που εξασφάλιζε ένα επίδομα σε κάθε συνταξιούχο δικηγόρο.
Δεν είναι η πρώτη φορά που υπερισχύει η άποψη των ολίγων και στενοκέφαλων σε έργα που σκοπό έχουν την εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών.
Ενόχλησε και το ταμείο αυτό ιδιαίτερα εκείνους που ωφελήθηκαν πρώτοι. Για τους πρωτεργάτες όμως μετρούσε το αποτέλεσμα κι ας τους κατηγόρησε επιφανής συνάδελφός τους για «τις κομμουνιστικές αυτές πρακτικές …».
Πικράθηκε πολύ ο Δρανδάκης αλλά σύντομα το ξεπέρασε με τη μεγαλοψυχία που τον διέκρινε.
Πλούσιος απολογισμός ζωής
Στον πλούσιο απολογισμό δράσης στην επίγεια πορεία του συμπεριλαμβάνονται τόσες αλήθεια ιδιότητες που συνοδεύονταν και με σημαντικό έργο. Από πού να βάλουμε αρχή.
Ο Γεώργιος Δρανδάκης υπήρξε έγκριτος νομικός επί 50 χρόνια, μέλος του Δ.Σ., γενικός γραμματέας και επί 22 χρόνια πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Ρεθύμνης, αλλά ενεργός στην Εθνική Αντίσταση.
Επίσης διετέλεσε μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής των Αρκαδίων Αγώνων, γραμματέας και πρόεδρος της Εφορείας Εθνικού Γυμναστηρίου Ρεθύμνης, μέλος Δ.Σ. του Γενικού Νοσοκομείου Ρεθύμνης, μέλος του Δ.Σ. του Ορφανοτροφείου Ρεθύμνης, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Ρεθύμνης, μέλος του Δ.Σ. του Γηροκομείου Ρεθύμνης (ως Ιδιωτικού Δικαίου και ως Ν.Π.Δ.Δ.), καθώς και της επιτροπής ισότητας των 2 φύλων της Νομαρχίας Ρεθύμνης.
Ακόμα υπήρξε μέλος και Πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημόνων Ρεθύμνης, Γενικός Γραμματέας της Ε.Λ.Δ. στο Ρέθυμνο, Πρόεδρος της Τοπικής Επιτροπής Ε.ΔΗ.Κ., ιδρυτικό μέλος της Πνευματικής Εστίας Ρεθύμνου, Μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Θεάτρου Κρήτης, μέλος της Επιτροπής Ρεθύμνου για το Πανεπιστήμιο Κρήτης, μέλος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης, Μέλος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Μητροπολιτικού Ναού των Εισοδίων Ρεθύμνης επί 40 και πλέον έτη και μέλος του Μητροπολιτικού Συμβουλίου.
Θυσία για τους άλλους
Ο Γεώργιος Δρανδάκης, αν και δεν επέτρεψε ποτέ σε κόμμα να τον διεκδικήσει, έβαλε πολλές φορές σε κίνδυνο και τη ζωή του και τη θέση του, για να σώσει από περιπέτειες συναδέλφους του, που διώκονταν για … «αντεθνική» δράση. Δεν υπολόγιζε κίνδυνο, προκειμένου να κάνει το χρέος του σαν άνθρωπος.
Οφείλω να ομολογήσω ότι η άποψή του με βοηθούσε πάντα να αξιολογήσω ένα θέμα ή μια κατάσταση. Πάντα με προθυμία συζητούσε μαζί μου κάθε μου προβληματισμό. Και ποτέ δεν θυμάμαι να παρασύρθηκε από μικροκομματικά συμφέροντα. Οι επικήδειοί του αποτελούν μνημεία έντεχνου λόγου. Κι από εκεί έχω αντλήσει στοιχεία για πολλές από τις προσωπικότητες που έχω αναδείξει κατά καιρούς
Αμέτρητες κοσμούν το αρχείο του τοπικού τύπου με πλούτο στοιχείων για δικηγόρους που πέρασαν στην αιωνιότητα αφήνοντας έργο πίσω τους.
«Μέσα στα καθήκοντα του προέδρου κι αυτό…» απαντούσε με σεμνότητα κάθε φορά που του έκανα νύξη στα υπέροχα αυτά κείμενα που αποτέλεσαν πηγή για πολλά από τα αφιερώματά του σε επιφανείς δικηγόρους του Ρεθύμνου.
Χωρίς να πλατειάζει εστίαζε στην προσωπικότητα του εκλιπόντος αποφεύγοντας φράσεις «κλισέ» Θα μπορούσες να τον ακούς ώρες να μιλά. Είχε έναν τρόπο να καθηλώνει το ακροατήριό του.
Για παράδειγμα είχε πει μεταξύ άλλων σε μεγάλη συγκέντρωση που είχε γίνει για λειτουργικά θέματα του Πανεπιστημίου: «Ο φετινός χρόνος είναι ο τρίτος που λειτουργεί το Πανεπιστήμιο. Τα βήματα που πραγματοποιεί είναι απελπιστικά αργά. Το Ρέθυμνο εδώρισε 1400 περίπου στρέμματα γης[ …], όμως το κράτος δεν έχει ακόμη ολοκληρώσει τις αποφάσεις και τις ενέργειες[…], για να προχωρήσει στην προετοιμασία της κατασκευής των κτιρίων του».
«Αρμόδιος του Υπουργείου Δημοσίων Έργων έκανε υποδείξεις ότι σωστό είναι να εγκατασταθεί το Πανεπιστήμιο στην παληά πόλη».
«Μέχρι σήμερα στην πόλη μας […] λειτουργεί μόνο η Φιλοσοφική Σχολή και μάλιστα ένα τμήμα της. Δεν έχουν ιδρυθεί τα τμήματα Ξένων Γλωσσών, Καλών Τεχνών, Φιλοσοφικό-Παιδαγωγικό».
«Όλοι ‘κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου’ […]ότι η λειτουργία μίας μόνο Σχολής συρρικνώνει το Πανεπιστήμιο, δημιουργεί κίνδυνο για την έδρα και γεννά ερωτηματικά για το μέλλον και αυτής της Φιλοσοφικής. Ακόμη η μία Πανεπιστημιακή Σχολή δεν φθάνει να δημιουργήσει πανεπιστημιακό κλίμα. Οι καθηγητές δε μένουν μόνιμα στο Ρέθυμνο, οι φοιτητές αισθάνονται πανεπιστημιακή μοναξιά. Δεν τους δίνονται ευκαιρίες να αναπτύσσουν ευρύτερα πνευματικά ενδιαφέροντα».
«Τελευταία δημοσιεύθηκε σε αθηναϊκές εφημερίδες η πληροφορία ότι στο Ρέθυμνο πρόκειται να ιδρυθεί Θεολογική Σχολή.[ …] Αν όμως ο κ. Υπουργός της Παιδείας και η Κυβέρνηση θελήσουν να ισχυρισθούν ότι με την ίδρυση της Θεολογικής Σχολής λύονται τα τεράστια οργανωτικά, λειτουργικά και κοινωνικά προβλήματα του Πανεπιστημίου και ικανοποιείται το αίτημα του Ρεθύμνου για την ίδρυση και άλλων Σχολών, αυτό θα ήταν απαράδεκτος εμπαιγμός, που το Ρέθυμνο δεν είναι διατεθειμένο να τον δεχθεί».
Πολύτιμες οι παρακαταθήκες του
Ήταν όμως κι άλλα τα σημειώματα που φιλοξενούσαν ευχαρίστως οι τοπικές εφημερίδες.
Από τα δημοσιεύματά του εκείνος φαίνεται πως ξεχωρίζει ένα για τον… καναπέ. Έτσι επιγράφεται: «Ο καναπές».
«Μα ήταν τόσο περίεργο» μου έλεγε. «Στον μεγάλο βομβαρδισμό που έγινε, μετά την πτώση των αλεξιπτωτιστών, ένας καναπές βρέθηκε σφηνωμένος στο καμπαναριό. Αυτό το αξιοπερίεργο ήταν σίγουρα για βραβείο Γκίνες. Αργότερα όταν έγιναν οι εργασίες αποκατάστασης, πέταξαν κάτω τον καναπέ. Και το έγραψα για να μείνει».
Όλα του τα δημοσιεύματα τα έχουν αρχειοθετήσει οι κόρες του Αναστασία και Αθηνά κι ευτυχώς, γιατί και ο σημαντικός πατέρας τους έχει συμβάλει να μείνουν κάποια γεγονότα, που αφορούν την τοπική ιστορία και αξίζει να κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές.
Ο Γιώργος Δρανδάκης ακόμα κι όταν πέρασε τα 100 του χρόνια διατηρούσε διαύγεια πνεύματος θαυμαστή.
Σε κάθε μας συζήτηση θυμόταν πρόσωπα και γεγονότα με κάθε λεπτομέρεια.
Από τους συμμαθητές και τους καθηγητές του, μέχρι πρόσωπα του Ρεθύμνου, ακόμα και τις γραφικές φιγούρες όπως το «Ερινάκι».
Αναφερόταν με συγκίνηση στους χωματόδρομους του Ρεθύμνου, όπου έπαιζε με τους φίλους του βόλους και σβούρες.
Μου μιλούσε για τη μεγάλη πλημμύρα του 1928, που προκάλεσε ζημιά στο σπίτι τους, με το να βραχούν φάκελοι με συμβόλαια στο γραφείο του πατέρα του. Φαινόταν πως τον είχε σημαδέψει η εικόνα ενός ευσυνείδητου κρατικού λειτουργού που προσπαθούσε πάνω από τις δυνάμεις του να περισώσει το αρχείο του για να μην υπάρξει μελλοντικά πρόβλημα σε οικογένειες που τον εμπιστεύθηκαν. Θυμόταν όμως ο Δρανδάκης με κάθε λεπτομέρεια και άλλες θεομηνίες. Χαιρόσουν πραγματικά να τον ακούς. Ποτέ δεν μιλούσε για τον εαυτό του. Είχε όμως να πει πολλά για τους Τρουλλινούς, τους Σιγανούς, τους Ψαρόκαλους, τους Δαφέρμους και άλλες οικογένειες που τιμούσε και θαύμαζε.
Στις αφηγήσεις του πάντα και ο Λεωνίδας Καούνης με τη σημαντική δράση του στο κοινωνικό γίγνεσθαι και ιδιαίτερα στον Ερυθρό Σταυρό, που έδωσε ανάσα σε τόσους αναξιοπαθούντες.
Ήταν θαυμαστό πράγματι να ακούς έναν σεβάσμιο κύριο υπεραιωνόβιο να μιλά για τους καθηγητές του και να μιλά με τόση συγκίνηση για τον άτυχο Παντελή Κοτσυφό που έφυγε τόσο νέος από φυματίωση.
Η φιλία του με τον Γιώργη Αγγελιδάκη, που μόνο ο θάνατος διέκοψε ωφέλησε τα μέγιστα και τον τόπο. Ποιος δεν θυμάται τον Σύλλογο Επιστημόνων που είχαν δημιουργήσει με τη δράση που έγινε αφορμή να επισκεφθούν το Ρέθυμνο κορυφές της διανόησης, όπως ο Κορνήλιος Καστοριάδης.
Θυμάμαι πως είχε παράπονο ο Αγγελιδάκης κάθε φορά που γινόταν λόγος για τον φίλο του που δεν του επέτρεπαν πια οι δυνάμεις του να τον επισκεφθεί. «Αυτές τις σκάλες μου έλεγε …δεν τις αντέχω πια…».
Και μιλούσαν πια από το τηλέφωνο μέχρι που έφυγε πρώτος ο αείμνηστος γιατρός.
Ο Γιώργης Δρανδάκης είχε το προνόμιο να μένει σε ένα από τα σημαντικότερα αρχοντικά της πόλης το περίφημο κτήριο της Αρκαδίου, από τα επιφανέστερα μνημεία.
Κι ένοιωθε περηφάνια γι’ αυτό. Με τη συντήρησή του είχε πάντα την αίσθηση ότι δείχνει τον σεβασμό του σε ένα κληροδότημα Ρεθεμνιώτικης αρχοντιάς. Σ’ ένα σπίτι που ήταν σπουδαία εμπειρία να πατάς σε έναν χώρο, που συνδέεται με τις ρίζες του Ρεθύμνου. Το σπίτι που απεικονίζεται στον γνωστό πίνακα του άγνωστου ζωγράφου του 17ου αιώνα και σύμφωνα με την αξιολόγηση του Ιορδάνη Δημακόπουλου, το σπίτι αυτό συγκρινόμενο με τα άλλα υπερτερεί σε ομορφιά. («Τα σπίτια του Ρεθύμνου», Αθήνα 1977, σελ. 95).
Ο Γιώργης Δρανδάκης, ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος, ευτύχησε να ζήσει με αξιοπρέπεια και τα τελευταία χρόνια της ζωής του που σε άλλες περιπτώσεις πολλαπλασιάζονται τα προβλήματα.
Η αφοσιωμένη του σύντροφος, τα χαρισματικά παιδιά του δεν τον άφησαν ούτε στιγμή χωρίς φροντίδα.
Ο Γεώργιος Δρανδάκης, άνθρωπος της προόδου, ενθάρρυνε και την οικογένειά του να ασχολείται με επιτυχία στα κοινά. Αυτή η ευκαιρία έδωσε τη δυνατότητα στη σύζυγό του να ασχοληθεί επί σειρά ετών με το Λύκειο Ελληνίδων αποτελώντας ένα από τα βασικά και ενεργά μέλη του.
Και παρακολουθούμε την επιτυχημένη πορεία, τόσο της κόρης του Αθήνας, διακεκριμένης φιλολόγου με πλούσια κοινωνική προσφορά, όσο και της κόρης του Αναστασίας, επιφανούς στελέχους της τοπικής κοινωνίας, που διακρίνεται και ως πρόεδρος Συμβολαιογράφων Κρήτης. Μια προσωπικότητα όπως αυτή του Γεωργίου Δρανδάκη απλά σκιαγραφείται σε ένα αφιέρωμα.
Με πλήρη επίγνωση της ανεπάρκειας να σκιαγραφήσουμε έστω μια τέτοια μορφή, ευχόμαστε για την αιώνια ανάπαυσή του, εκεί όπου οι δίκαιοι αναπαύονται. Εκεί που θα πρέπει να έχει ο αείμνηστος συμπολίτης μια εξέχουσα θέση. Και πιστεύουμε πως δεν θα αργήσει ο καιρός για κάποια εκδήλωση προς τιμήν του Ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι νέοι μας στερούνται από τα πρότυπα που κληροδότησαν σε μας τις ηθικές αξίες της ζωής.
