Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ*
Ο Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου είναι ένας σεμνός, σοβαρός και αθόρυβος Ρεθεμνιώτης που διακρίθηκε όχι μόνο ως διευθυντής της Δημοσίας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης επί μεγάλη σειρά ετών αλλά και ως φιλίστορας, ιστοριοδίφης με ενδιαφέρον και πάθος για την ιστορία του Ρεθύμνου. Είναι γνωστά σε όλους μας τα βιβλία του για το Ρέθυμνο, Έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης του 1995 και οι Ημερήσιες Διατάξεις της Ρωσικής διοίκησης στο Ρέθυμνο του 2007, καθώς και η συνεισφορά του στην ΙΛΕΡ με πλήθος άρθρων στο περιοδικό της Κρητολογικά Γράμματα καθώς και με την επιμέλεια του Ευρετηρίου των δεκαεννέα τόμων του ως 20ου τόμου. Φυσικά συνεργάζεται με κρητικά περιοδικά και έχει μετάσχει σε αφιερωματικούς τόμους με άρθρα και σε συνέδρια ιστορικά.
Φέτος συγκέντρωσε ένα πλήθος δημοσιευμάτων του κατά καιρούς σε εφημερίδες τοπικές τα οποία έχουν επικεντρωθεί στη ρεθεμνιώτικη ιστορία και τοπογραφία της περιόδου 1866 έως και το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο καθώς και σε άγνωστες στους σημερινούς Ρεθεμνιώτες ιστορίες και στα πρωταγωνιστικά τους υποκείμενα. Έτσι το βιβλίο ξεφεύγει από μιαν ξηρή εξιστόρηση και λαμβάνει μια μορφή διηγημάτων και ιστορικών σημειώσεων που του δίνουν μιαν ιδιαίτερη οντότητα ως συνόλου και σε κάποιες περιπτώσεις έχουν και διασκεδαστικό χρώμα.
Ένας αριθμός δημοσιευμάτων στο βιβλίο αφορά στο Αρκάδι και την ολοκαύτωση, τον αντίκτυπο της θυσίας και κάποιες εκδοχές αναφορικά με το ποιος ανατίναξε τη Μονή. Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η φράση (σ.31) ότι «ουδείς αυτόπτης επέζησε» δεν ευσταθεί διότι οι διασωθέντες άνδρες και γυναικόπαιδα ήταν πολλοί και αιχμαλωτίστηκαν και φυλακίστηκαν για ένα χρονικό διάστημα στο Ρέθυμνο. Άλλωστε εξ αυτών των διασωθέντων ο Διονύσιος Μαραγκουδάκης και ο Τιμόθεος Βενέρης άντλησαν τις πληροφορίες τους για τον πυρπολητή Κ. Γιαμπουδάκη. «Η αποθέωσις του Αρκαδιού» είναι σημαντική διότι διασώζει ένα άγνωστο στιχούργημα του ποιητή Σ.Γ.Δ. από την Κεφαλλονιά μετά φυσικά το 1866 που σώζεται στο αρχείο του Ι. Δ. Καλομενόπουλου. Το Αρκάδι αποτέλεσε την επωνυμία του Σκοπευτικού συλλόγου Ρεθύμνης του οποίου το καταστατικό δημοσίευσε ο συγγραφέας μας.
Ο Μητροπολιτικός ναός και δη η πλατεία του ήταν χώρος συνάθροισης των διαμαρτυρομένων χριστιανών του Ρεθύμνου την εποχή μετά το 1878 (Σύμβαση Χαλέπας) έως το 1889 όταν περιορίστηκαν οι δοθείσες ελευθερίες. Τότε λοιπόν την εποχή της καταστολής και των σκοτωμών της εποχής το 1891 οι Καραβανάδες και οι Ξυπόλητοι ενώθηκαν στην αυλή της εκκλησίας και απηύθυναν διαμαρτυρία στις Οθωμανικές αρχές την οποία διασώζει ο συγγραφέας μας ολόκληρη με τα ονόματα των πρωταγωνιστών. Είναι σημαντική ιστορική συμβολή αυτό. Ομοίως σημαντικά κείμενα για την πολιτιστική ζωή του Ρεθύμνου είναι τα άρθρα του για τον Θεατρικό Σύλλογο Ρεθύμνης «αι Μούσαι», για το θέατρο στο Ρέθυμνο, για την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών ως χώρο γραμμάτων και πολιτισμού και για την ρωσική συμβολή στον πενόμενο και πεινασμένο πληθυσμό του Ρεθύμνου την εποχή των μεγάλων σφαγών 1896-98.
Η προσφορά των Ρώσων στην ονοματοθεσία των οδών της πόλης του Ρεθύμνου και την αρίθμησή τους, είναι μοναδικό γεγονός στα ελληνικά χρονικά. Ιστορική συμβολή αποτελεί η παρουσίαση της αλληλογραφίας του Ρώσου διοικητή και του προξένου της Ρωσίας Ι. Χατζηγρηγόρη είναι πολύ σημαντική, διότι οι δύο άνδρες ήταν εκ των πρωταγωνιστών της περιόδου 1897-1899 και αποκαλύπτει τις ευγενείς προθέσεις των ανδρών αυτών για το Ρέθυμνο.
Ο περιβάλλων χώρος του Μητροπολιτικού ναού απασχόλησε τον συγγραφέα αρκετά και μας παρουσιάζει την αίθουσα των Τριών Ιεραρχών, την αίθουσα της Δημογεροντίας, που σήμερα δεν υφίστανται και ένα άγνωστο πίνακα του Αντωνίου Βεβελάκη για το αρκαδικό ολοκαύτωμα.
Η βενιζελική εποχή απασχόλησε το συγγραφέα μας με διάφορα ενδιαφέροντα άρθρα όπως η «ανεπιθύμητη δοξιολογία του 1921» που σαμποτάρισε ο βενιζελικός κόσμος, η πενθήμερη επίσκεψη του Ε. Βενιζέλου το 1907, η προηγηθείσα αντίστοιχη του 1889.
Το συγγραφέα μας απασχόλησαν και ζητήματα όπως εκείνο του Μασταμπά ως τοπωνύμιο και ως οικισμός με δυναμική εξέλιξη, η γερμανική κερκίδα της Σωχώρας με τον χιτλερικό αετό και οι δύο φωτογραφίες της που σώζονται, η Καμάρα του Πλατανέ, η προκυμαία το ναυάγιο του 1889 και η οργή της θάλασσας του Ρεθύμνου, η Μεσαμπελίτισσα, το Μαρέτι και το Καμαράκι.
Το βιβλίο λοιπόν αυτό δεν αφορά μόνο το Ρέθυμνο, αφορά γενικά όλη την Κρήτη επικεντρωμένο φυσικά στο Ρέθυμνο διότι ανοίγει ένα δρόμο για τους ανθρώπους των γραμμάτων των όμορων Νομών να ασχοληθούν με αντίστοιχα θέματα σαν αυτά που ο φίλος Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου ασχολήθηκε και να φωτίσουν και τα παρασκήνια της κρητικής ιστορίας , απλά γεγονότα, ιστορίες της πόλης και των ανθρώπων της, σαν τον Παχλά, διχασμούς πολιτικούς και φυλετικούς, ακόμη και τα Καλλιστεία σαν εκείνα του 1929 που μας διασώζει ο συγγραφέας μας.
Η εικονογράφηση του βιβλίου προσφέρει μοναδικά φωτογραφικά ντοκουμέντα, ανθρώπων, κτηρίων, χαρτών και άλλων που εδώ συγκεντρώθηκαν με υποδειγματική τάξη, όπως οι γκραβούρες για τον Μασταμπά ή η μοναδική φωτογραφία της δυτικής πλευράς του Μητροπολιτικού ναού ή του κατεδαφισθέντος Μαρετιού.
Εν κατακλείδι ο Γιάννης Ζ. Παπιομύτογλου αθόρυβα μελέτησε κατά καιρούς και δημοσίευσε κείμενα για το Ρέθυμνο που συμβάλλουν στον ιστορικό προβληματισμό, στην κατάθεση άποψης τεκμηριωμένης και εν γένει στην πατριδογνωσία του Ρεθύμνου. Ευτυχώς τα συγκέντρωσε στον καλαίσθητο αυτόν τόμο που πλέον θα αποτελεί πηγή για τους φιλίστορες, στους ιστοριοδίφες και καθένα Ρεθεμνιώτη και μη που θέλει να γνωρίσει την πόλη στα χρόνια εκείνα τα παλιά, με κτήρια που δεν υπάρχουν με Ξυπόλητους και Καραβανάδες, με Ρώσους, με Βενιζελικούς και Βασιλικούς, με πλατείες διαφορετικές πλέον, με γήπεδα άλλης εποχής, με μαρέτια και βορβοροφάγους!
* Ο Δρ. Παναγιώτης Μιχ. Παρασκευάς είναι ιστορικός
