Από τις ευλογίες που έτυχα στη ζωή μου ήταν η φιλία με τον Γιώργη Αγγελιδάκη. Και ο πρώτος συνδετικός κρίκος ήταν ο δάσκαλός μου στη δημοσιογραφία Μανόλης Καλαϊτζάκης.Όταν ήρθα στο Ρέθυμνο το 1972 ήμασταν λίγο πριν το τέλος της χούντας.Και ο αξέχαστος Μανόλης με είχε «διδάξει» μεταξύ άλλων και από ποιους να φυλάγομαι. Για δυο μου είχε συστήσει απόλυτη εμπιστοσύνη. Ήταν ο Γιώργης Αγγελιδάκης και η Έλλη Βότζη.
Από κείνη τη χρονιά που τον γνώρισα μέχρι το θάνατό του υπήρχε μια επικοινωνία καταπληκτική. Ήθελα διασταύρωση είδησης; Ο γιατρός θα με βοηθούσε. Ακόμα και σε θέματα «ταμπού» εκείνος θα έδινε την απάντηση.Απλά μου έκανε την αναγκαία επισήμανση για να μπω στο πνεύμα και να ξέρω αν πρέπει να προχωρήσω.
– Μιλάμε για είδηση ή κουτσομπολιό; με ρωτούσε με το παροιμιώδες χιούμορ του.
Εκείνα τα χρόνια που έζησα την ατμόσφαιρα της πόλης με τη λαχτάρα που είχε για πανεπιστήμιο, δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο σημαντική ήταν η συνάντηση Γιώργη Αγγελιδάκη, Γιώργη Δρανδάκη, Μανόλη Καλαϊτζάκη και Στυλιανού Παττακού για το Πανεπιστήμιο.
Κάτι ψιθύρους είχε πάρει το αυτί μου τις επόμενες μέρες που δεν είχα ούτε την ωριμότητα ούτε την διάθεση να αξιολογήσω.
– Λες να τηρήσει το λόγο του (εννοούσαν ο Παττακός); Δεν νομίζω να του κάνει τη χάρη ο Παπαδόπουλος, έλεγε ο Μανόλης Καλαϊτζάκης.
– Κάτσε μωρέ να δούμε μα ικανό τον έχω. Δεν θυμάσαι που έδειχνε αποφασισμένος; θυμάμαι να λέει ο Αγγελιδάκης.
Αργότερα που είχε αρχίσει να αφυπνίζεται η ιδεολογική μου συνείδηση αναρωτιόμουν πως είχαν κάτσει όλοι αυτοί στο ίδιο τραπέζι; Δεν είχα ακόμα επίγνωση του τι σημαίνει «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
Μετά ο γιατρός ταυτίστηκε με τα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» από την επανέκδοσή τους και μετά. Άλλωστε από ότι μου είχε πει ο αξέχαστος Γιάννης Χαλκιαδάκης, που επίσης μου έδωσε πολλά στα χρόνια της συνεργασίας μας ο Αγγελιδάκης, τον είχε πείσει να προχωρήσει στην έκδοση της εφημερίδας που έλειπε από τον εκδοτικό χώρο της εποχής.
Δεν είχα ανάγκη αποδείξεων για να το πιστέψω, καθώς ήταν τόσο εμφανής η πνευματική τους συγγένεια. Ακόμα και τώρα μπερδεύομαι να αναγνωρίσω ποιος έγραψε τι, όταν βρίσκω άρθρα τους ανυπόγραφα στην εφημερίδα.
Ο Γιώργης Αγγελιδάκης ήταν μια εμβληματική μορφή με πολυσήμαντη δράση. Όποια πέτρα και να σήκωνες στην προώθηση των τοπικών θεμάτων τον Αγγελιδάκη θα εύρισκες.
Ο παππούς του με καταγωγή από τη Μουρνέ Αγίου Βασιλείου αναγκάστηκε σε μια επανάσταση, που τέλειωσε άδοξα, να φυγαδεύσει την οικογένειά του για να την προστατεύσει από τη θηριωδία των Τούρκων. Κι όταν απομακρύνθηκε το πλοιάριο στα ανοικτά του Λιβυκού πελάγους, γιατί από τα νότια του νομού έφευγαν οι κυνηγημένοι, ο παππούς Αγγελιδάκης ξάπλωσε στην άμμο κι άφησε τον πόνο του να ξεχειλίσει. Έτσι τον πήρε ο ύπνος. Από την υγρασία όμως αρρώστησε και πέθανε. Η οικογένειά του μη γνωρίζοντας τι έχει συμβεί κάποια στιγμή αποφάσισε να επιστρέψει. Φθάνοντας έμαθαν το τραγικό γεγονός και διαπίστωσαν ότι από την μεγάλη τους περιουσία δεν υπήρχε τίποτα. Εγκαταστάθηκαν στο Σπήλι και ξεκίνησαν να ψάχνουν για δουλειά. Ο πατέρας του γιατρού Θεόδωρος, πήγε στα Χανιά φαμέγιος ενός πλούσιου Τούρκου. Εκείνος εκτιμώντας τις ικανότητες του υπαλλήλου του τον έστειλε στη Σμύρνη σε μια εταιρία Αγγλογαλλικών συμφερόντων που είχε δημιουργήσει μια λέσχη για την αριστοκρατία της πόλης. Κι εκεί διακρίθηκε ο Θεόδωρος και μάλιστα σύντομα απέκτησε και χρήματα, καθώς εκτιμώντας οι προϊστάμενοί του τις ικανότητές του τον αναβάθμισαν σε πόστο διευθυντικό.
Όταν ένοιωσε πως η νοσταλγία αρχίζει να τον βασανίζει γύρισε πίσω και έκανε οικογένεια με μια εξαιρετική κοπέλα από τη Λούτρα, τη Χρυσή.
Ήταν η «χρυσοχέρα», που θα έκανε αργότερα ευρύτερα γνωστή τη ρεθεμνιώτικη βελονιά.
Από το γάμο αυτό γεννήθηκαν ο Γιώργος και ο Στέλιος ο μετέπειτα Νομομηχανικός.
Ο Γιώργης από μικρός έδειχνε μια ανήσυχη φύση και μια ωριμότητα περίεργη για την ηλικία του.
Για παράδειγμα από τόσο μικρός ένοιωθε λατρεία για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Κι όσες φορές ο Εθνάρχης ήρθε στο Ρέθυμνο έσπευδε να βρει την καλύτερη θέση για να τον απολαύσει στις ομιλίες του.
Σπουδές μετ’ εμποδίων
Τέλειωσε το Πρακτικό Λύκειο Ρεθύμνου και επέλεξε να σπουδάσει Ιατρική. Σπουδές μετ’ εμποδίων, αφού στο μεταξύ ήρθε ο πόλεμος και ξεκίνησε ο αγώνας της Αντίστασης.
Η κατάληψη της Κρήτης τον βρήκε 20χρονο με όνειρα για περαιτέρω σπουδές και για τη ζωή του. Τα ξέχασε όλα όταν δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας αντίστασης με Γιάννη Κλεάνθη, Πέτρο Ταχτατζή, Μάρκο Ζουριδάκη και τον Μιχάλη Κουτρουμπά.
Με είχε προβληματίσει όταν μου μιλούσε για τον Πρεβελάκη που τον είχε μυήσει στην αριστερά. Όταν μου μιλούσε απέφευγα να τον διακόψω με ερωτήσεις για να μη χάνει τον ειρμό του. Και έμενα με την εντύπωση ότι αναφέρεται στον Παντελή. Τελευταία συνειδητοποίησα ότι ο μέντορας του θα ήταν ο Ελευθέριος Πρεβελάκης επιστήθιος φίλος του κι αυτός.
Στη αντίσταση διέπρεψε ο Αγγελιδάκης. Οι πρεσβύτεροι της Αρχαίας Ελεύθερνας μου μιλούσαν συχνά για τον ατρόμητο γιατρό που ερχόταν στο χωριό να ξεκουραστεί από τις αποστολές και να φιλοξενηθεί από τον επιστήθιο φίλο του και συναγωνιστή Μίνωα Αποστολάκη.
Κάποτε μου είπε ο πρώην πρόεδρος του χωριού, Γιώργης Σταυρακάκης, ένα γερμανικό αεροπλάνο που μετέφερε υγειονομικό υλικό έπεσε κοντά στο χωριό.
Όταν πλησίασαν οι κάτοικοι που αναστατώθηκαν από τον κρότο είδαν δυο πιλότους να τους κοιτούν ικετευτικά. Ήταν πληγωμένοι. Εδώ κυριάρχησε η ανθρωπιά των περήφανων Πρινιανών. Προσπάθησαν να τους προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες. Ο Σταυρακάκης ξέροντας ότι είναι στο χωριό ο Αγγελιδάκης έσπευσε να τον καλέσει. Κι εκείνος αν και ατρόμητος αγωνιστής δεν αρνήθηκε τη βοήθειά του στους πάσχοντες κι ας ήταν εχθροί της πατρίδας του. Ήταν μεγάλη καρδιά ο γιατρός. Ίσως οι καλοσύνες του οι τόσες να τον βοήθησαν τις αμέτρητες φορές που αντίκρισε κατάματα το χάρο να γλιτώσει.
Το κυνήγι συνεχίστηκε και μετά την κατοχή, λόγω των αριστερών του πεποιθήσεων. Το περίεργο όμως είναι ότι ποτέ δεν πέρασε τα δεινά των άλλων αριστερών. Και σ’ αυτό βοήθησε το κύρος του και η άριστη επιστημονική του κατάρτιση.
Όταν με βαριά καρδιά ήρθε στο Ρέθυμνο η μητέρα μου, που λάτρευε τη νοσηλευτική, που είχε σπουδάσει στην εποχή της και είχε μάλιστα εμπειρία από τις μεγάλες μονάδες που είχε εργαστεί, βρίσκοντας θέση προϊσταμένης στην Πολυκλινική που είχε δημιουργήσει το 1956 ο Αγγελιδάκης με τον Μάρκο Φουντουλάκη και τον Στέλιο Αναγνωστάκη, είχε ενθουσιαστεί με το επιστημονικό υπόβαθρο και των τριών.
Έτσι μπορούσα από πρώτο χέρι να ξέρω πόσο σημαντικοί ήταν αυτοί οι επιστήμονες και μάλιστα από άνθρωπο που είχε εργαστεί πλάι σε καθηγητές διεθνούς κύρους.
Από σεμνότητα ο Γιώργης Αγγελιδάκης, έλεγε όταν του έλεγα αυτά, ήταν ο γιατρός των πάντων επειδή ήταν γνωστός από την κατοχή. Και γι’ αυτό τον καλούσαν. Η αλήθεια είναι ότι δεν ήταν τυχαία ο γιατρός όλων των επιφανών της εποχής κάθε θεσμικής ιδιότητας.
Κι όμως κανέναν δεν προκάλεσε ποτέ όσο κι αν ήταν ιδεολογικά αντίθετος.
Αποφεύγω να σπαταλήσω χώρο με περιστατικά που σκιαγραφούν την προσωπικότητα του Γιώργη Αγγελιδάκη. Και δεν χρειάζονται όταν υπάρχει η πληρέστατη εργασία του κ. Θεόδωρου Πελαντάκη «Αναμνήσεις του Γιώργη Αγγελιδάκη γιατρού» (έκδοση «Ρεθεμνιώτικα Νέα» 2005).
Υπάρχει μάλιστα και μια ακόμα σπουδαία ερευνητική δουλειά της πρωτοβουλίας για το Βενετσιάνικο Ρολόι (Μανόλη Κυδωνάκη, Νίκου Δασκαλάκη) που με το τεχνικό συνεργείο εικόνας/ήχου Μιχάλη Σταράκη – Μίνου Φιτσανάκη επισκέφτηκαν το Γιώργη Αγγελιδάκη στο διαμέρισμά του την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 2013 και με τη βοήθεια του φιλολόγου συγγραφέα κ. Θεόδωρου Πελαντάκη πήραν μια εξαιρετικού ενδιαφέροντος συνέντευξη από τον γιατρό.
Από αυτή την εργασία πολύτιμη πηγή της τοπικής ιστορίας αντλούμε συχνά υλικό για τα αφιερώματά μας.
Υπάρχει και η εργασία του Κωνσταντίνου Μπλιάτκα με πρωτοβουλία του Μανόλη Αναγνωστάκη, που διασώζει πολλά και σημαντικά στοιχεία που φωτίζουν στιγμές της τοπικής ιστορίας με ιδιαίτερη σημασία.
Ανιδιοτελής πάντα
Είναι πολλοί οι τομείς δράσης του γιατρού, αλλά θα σταθώ στο σημερινό μας αφιέρωμα στην συμβολή του στην επέκταση του νοσοκομείου.
Όπως αναφέρει και ο κ. Θεόδωρος Πελαντάκης, μεγάλο κατόρθωμα του Γιώργη Αγγελιδάκη ήταν η επέκταση του Νοσοκομείου Ρεθύμνου κατά 4.000 τετραγωνικά μέτρα. Ο γιατρός, διευθυντής του Νοσοκομείου επί 12 χρόνια, φρόντισε μεθοδικά να δοθούν τα εκατομμύρια που χρειαζόταν, από Ρεθεμνιώτες, με δωρεές με πρώτους τους Τάκη και Νίκο Δασκαλαντωνάκη για να γίνει αυτό το σωτήριο για το παρόν και το μέλλον του Ρεθύμνου έργο.
Κύριο χαρακτηριστικό: ο γιατρός δεν διαχειρίστηκε ούτε μια δραχμή από αυτά τα εκατομμύρια. Απευθείας γινόταν έργα από τα ποσά των δωρεών, σαν σε κυψέλη, που είχε από όλους αποδεκτό «πατέρα» – βασίλισσα τον Γιώργη Αγγελιδάκη.
Άφησε ακόμη μια συνταγή ο γιατρός. Όχι ιατρική, αλλά πολιτική: Όταν η εταιρία που έφερε στο νοσοκομείο Ρεθύμνου, ύστερα από μεσολάβηση του Αναστάσιου Πεπονή, (ρεθεμνιώτικης καταγωγής, συμμαθητής του Γ. Αγγελιδάκη και υπουργός Υγείας) τον αξονικό τομογράφο, η εταιρία πλησίασε τον Γιώργη Αγγελιδάκη και του άφηνε υπονοούμενα για προμήθεια, κοινώς μίζα.
Ο γιατρός έκοψε κάθε συζήτηση και παρακάλεσε τον Ρεθεμνιώτη βουλευτή της αντιπολίτευσης, επίσης γιατρό, να κάμει ερώτηση στη βουλή: γιατί καθυστερεί η τοποθέτηση του αξονικού τομογράφου στο νοσοκομείο Ρεθύμνου. Σε ελάχιστες μέρες τοποθετήθηκε, χωρίς μίζα, ο αξονικός τομογράφος στο νοσοκομείο. Ιδού η πολιτική συνταγή του Γιώργη Αγγελιδάκη: Εντιμότητα, διαφάνεια, υπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος από κάθε αρμόδιο…
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχαμε συχνότερες συναντήσεις.
Όταν χτυπούσε το τηλέφωνο πρωινή ώρα δεν ανησυχούσα καθόλου. Ήταν μια από τις αγαπημένες προκλήσεις να συναντήσω το παρελθόν μέσα από την πιο καθάρια πηγή, τονΓιώργη Αγγελιδάκη.
Με υποδεχόταν συνήθως με κάποιο αστείο στο χώρο του, όπου επιλεκτικά δεχόταν φίλους. Συνήθως μετά από εμένα έπινε τον καφέ του με το Βασίλη Θεοδωράκη. Ο Μανόλης Αναγνωστάκης ήταν ο «επιτετραμμένος» τα τελευταία 20 χρόνια, για την πρωινή Κυριακάτικη βόλτα, που έδινε την ευκαιρία στους νεότερους συμπολίτες να πλησιάσουν εκείνο το ζωντανό μνημείο γνώσης και εμπειρίας και να φωτιστούν χωρίς υπερβολή.
Ενώ ετοίμαζα την κάμερα, με την άδειά του πάντα, εκείνος άναβε το τσιγάρο του με την άνεση 20χρονου, ρίχνοντας μια κλεφτή ματιά στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα», που ήταν πάντα απλωμένα στο ντιβάνι πλάι του με τις σελίδες ανοικτές.
Είχε προλάβει να τα διαβάσει έτοιμος να μου κάνει και τις παρατηρήσεις του.
Και ποτέ δεν έλειπε από την κουβέντα ο Γιάννης Χαλκιαδάκης. Ακόμα και απών ο αξέχαστος ιδρυτής των «Ρ.Ν.» δεν έλειπε από τα οδοιπορικά μνήμης, στα οποία με παρέσυρε δεξιοτεχνικά ο Γιώργης Αγγελιδάκης.
Είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για τους παππούδες και τους γονείς του πολλές φορές. Εκείνος όμως προτιμούσε να μιλά για τη μητέρα του, την αρχόντισσα Χρυσή που ήταν και η αφορμή για τη στενή φιλία με τον Παντελή Πρεβελάκη.
Ήταν περήφανος που είχε γεννηθεί την ίδια χρονιά με τη Μελίνα Μερκούρη (1920). Από τις μορφές επίσης για τις οποίες μιλούσε με μεγάλο θαυμασμό ήταν ο συμμαθητής του Νικίας Σταυρουλάκης και η θεία του η Άννα Αποστολάκη. Ιδιαίτερα για την εξαδέλφη αυτή της μητέρας του ο Αγγελιδάκης έτρεφε ιδιαίτερο σεβασμό, επειδή είχε πολλά κοινά σημεία με την αρχόντισσα Χρυσή κυρίως για την παράδοση.
Ήταν η ακριβέστερη πηγή πληροφοριών για την Αντίσταση.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μάρκος Πολιουδάκης με την πολύτιμη συνεργασία του Θεόδωρου Πελαντάκη στις μαρτυρίες του Αγγελιδάκη στηρίχτηκε για να εκδώσει το περίφημο βιβλίο του για την Αντίσταση στην Κρήτη.
Από τα σημαντικότερα επίσης επιτεύγματα του Γιώργη Αγγελιδάκη ήταν η συμβολή του στην αποφυγή επέκτασης του εμφυλίου στον τόπο μας μετά τα Γεναριάτικα του 1945. Γεγονότα για τα οποία έχουμε κάνει ιδιαίτερα αφιερώματα στο παρελθόν.
Είχαν καθίσει σαν ώριμοι πολίτες ο Αγγελιδάκης με άλλους ΕΑΜίτες και συζήτησαν με τον Μιχαήλ Παπαδάκι και τον Χρίστο Τζιφάκη τις συνέπειες που θα είχε ένας αδελφοκτόνος σπαραγμός. Γι’ αυτό δεν είχαμε στο Ρέθυμνο τις φοβερές συνέπειες του εμφυλίου όπως συνέβη στην άλλη Ελλάδα.
Βλέπουμε την υπογραφή του Αγγελιδάκη και στην απελευθερωτική προκήρυξη 13 του Οκτώβρη 1944.
Ακούραστος συνεργάτης
Στον γιατρό οφείλεται και η παρουσία της εφημερίδας μας στον εκδοτικό χώρο.
Ήταν τότε που το Ρέθυμνο αναζητούσε και ένα άλλο βήμα που να καλύπτει τον ευρύτερο δημοκρατικό χώρο.
Ο Γιώργης Αγγελιδάκης γνωρίζοντας τη θέληση και την αγωνιστική πορεία του Γιάννη Χαλκιαδάκη κατάφερε να τον πείσει για να προχωρήσει στην έκδοση. Και από εκείνο το πρώτο φύλλο του Ιουλίου 1965, βλέπουμε άρθρο του Αγγελιδάκη γεμάτο δημοκρατικό παλμό. Η συνεργασία αυτή -με διακοπή μόνο το διάστημα που το καθεστώς των συνταγματαρχών είχε κλείσει την εφημερίδα- συνεχίστηκε μέχρι και τα βαθιά γεράματα του γιατρού.
Ακόμα όμως κι όταν δεν αρθρογραφούσε είχε πάντα άποψη και δεν παρέλειπε σχεδόν καθημερινά να ανταλλάσει γνώμες και να δίνει κατευθύνσεις για δημοσιογραφική έρευνα στα στελέχη της εφημερίδας. Ο αφοσιωμένος συνεργάτης μας δεν έλειψε και από κοινωνικές δράσεις της εφημερίδας, όπως τα βραβεία ήθους και κοινωνικής προσφοράς.
Θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με την κοινωνική, επιστημονική, αγωνιστική πορεία του γιατρού.
Η ενεργός παρουσία του δεν έλειψε από καμιά προσπάθεια αναπτυξιακής ευκαιρίας του Ρεθύμνου. Ήταν από τους πρώτους που πάλεψε για το Πανεπιστήμιο από το 1964 ακόμα. Το δικό του κύρος έφερε στο Ρέθυμνο προσωπικότητες όπως ένας Παπανούτσος, ένας Καστοριάδης, που είχαν ανεβάσει τον πήχη των πολιτιστικών δραστηριοτήτων μέσα από τις πρωτοβουλίες του Συλλόγου Επιστημόνων, που είχε ιδρύσει σε κρίσιμες εποχές ο γιατρός με παράλληλη λειτουργία ελεύθερου πανεπιστημίου.
Ο Παντελής Πρεβελάκης μπορεί να έβλεπε ελάχιστους όταν ερχόταν στο Ρέθυμνο, ο μόνος όμως Ρεθεμνιώτης που είχε άμεση πρόσβαση στο σπίτι της Εκάλης ήταν ο Γιώργης Αγγελιδάκης.
Μου είχε διηγηθεί πολλές φορές τις τελευταίες στιγμές του μεγάλου συγγραφέα και δεν παρέλειπε να μου δείχνει με συγκίνηση το ρολόι που του κληροδότησε ο Πρεβελάκης με ένα σημείωμα απλό πλάι στο κομοδίνο του.
Αυτό που βρέθηκε όταν μπήκαν στο σπίτι και βρήκαν νεκρό στο κρεβάτι του το συγγραφέα του «Χρονικού μιας Πολιτείας». Ακόμα και μέχρι το τέλος της ζωής του ο Αγγελιδάκης μεριμνούσε για θέματα που αφορούσαν τη ζωή και το έργο του φίλου του. Μόλις πρόσφατα τον απασχολούσε η χρονολογία γέννησης που είχε αναγραφεί στον τάφο. Κι είχε σχετικό επιχείρημα για να τεκμηριώσει την άποψή του.
Ο Γιώργης Αγγελιδάκης ήταν άνθρωπος βαθιά πολιτικός και όχι πολιτικοποιημένος.
Κράτησε μέχρι το τέλος τα στοιχεία της ιδεολογικής του ταυτότητας αλλά πάντα ανοικτός σε διάλογο.
Έτσι έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και από μορφές της πολιτικής ζωής όπως ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου, (από την ιδρυτική συνέλευση του ΠΑΣΟΚ δεν απουσίασε και ο Αγγελιδάκης) η Μελίνα Μερκούρη, ο Γιώργης Γεννηματάς και τόσοι άλλοι.
Θα μας επιτραπεί να παρατηρήσουμε ότι ο Γιώργης Αγγελιδάκης δεν υστερούσε σε κύρος από τον μεγάλο κρητικάρχη το Γιώργη Βογιατζάκη. Όπως εκείνος είχε μεταβάλει την Παγκρήτιο σε υπουργείο Κρήτης έτσι και ο Αγγελιδάκης με ένα τηλεφώνημα συνέβαλε στην προώθηση μεγάλων θεμάτων του Ρεθύμνου όπως το Πανεπιστήμιο και το Νοσοκομείο.
Η προσφορά του και στα δυο πολύτιμη και αναγνωρισμένη από όλους.
Δεν υπάρχει τομέας που να μην έβαλε την υπογραφή της ενεργού δράσης της ουσιαστικής παρέμβασης.
Ήταν και παραμένει μια εμβληματική μορφή του Ρεθύμνου που αξίζει να θυμόμαστε πάντα και να τιμούμε όπως του άξιζε.
