Γιώργης και Βαγγέλα Κλάδου: Δυο αδέλφια στο μετερίζι των κοινωνικών αγώνων

Τραγικό θύμα της μεταπολεμικής μισαλλοδοξίας η αξέχαστη αγωνίστρια

Δεν έχω καταφέρει ακόμα να σκεφτώ πολυτιμότερες περγαμηνές για κάποιο σημαίνον πρόσωπο από τις ζωντανές μνήμες που το περικλείουν.

Για τον Γιώργη Κλάδο για παράδειγμα έχουν γραφτεί αναρίθμητα αφιερώματα.

Με ποιες διακρίσεις όμως μπορεί να επαινεθεί εκείνη η πειθώ του και ας είχε μια φωνή που μόλις ακουγόταν. Κι ας ήταν ο καημός κάθε δημοσιογράφου που του ζητούσε δήλωση.

Είχε και μια αδελφή την Βαγγέλα για την οποία μου μιλούσε με τις ώρες ο Γιάννης Χαλκιαδάκης αλλά και ο Γιώργης Αγγελιδάκης.

Κι εγώ τους άκουγα χωρίς να χορταίνω. Κι ένοιωθα πάντα ένα σφίξιμο στο στήθος όταν φθάναμε στο πικρό της τέλος.

Γιώργης και Βαγγέλα Κλάδου. Δυο αδέλφια που ξεχώρισαν σε κοινούς αγώνες ακριβώς επειδή καμιά φιλοδοξία δεν υπαγόρευε τις πράξεις τους.

Ας τους θυμηθούμε με την ευκαιρία από παλιές μας πηγές.

Βαγγέλα Κλάδου

Κάθε φορά που θα θυμηθώ την Βαγγέλα Κλάδου αισθάνομαι τον ίδιο αποτροπιασμό που μου προκαλεί η τραγική μοίρα της Υπατίας.

Γυναίκες που θέλησαν να σκορπίσουν φως καταδικάστηκαν στο αιώνιο σκοτάδι και με τον πιο φρικτό τρόπο.

Πως μπόρεσαν αλήθεια οι ελεεινοί υπηρέτες βαρβαρικών αντιλήψεων να πιστέψουν ότι δαμάζεται μια λεύτερη ψυχή; Κι άραγε να πήραν ποτέ το μήνυμα για να συνειδητοποιήσουν την ήττα τους νομίζοντας ότι πέτυχαν τον στόχο τους βασανίζοντας και σκοτώνοντας χαρισματικά πλάσματα;

Η Βαγγέλα ήταν ένα από αυτά. Κι όποτε συναντούσα τον Γιώργη Αγγελιδάκη τον πρώτο και μοναδικό που είχε το δικαίωμα να μιλεί και να αξιολογεί γεγονότα της Αντίστασης, ζητούσα πάντα να μου μιλά για τη δασκάλα με τα υπέροχα εκφραστικά μάτια και την αγέρωχη καρδιά.

Συνεργάστηκαν πολλές φορές και μάλιστα στις πιο επικίνδυνες αποστολές. Κι όπως μου έλεγε μια φορά ο γιατρός έμεινε εκστατικός κάποτε στην Αρχαία Ελεύθερνα, όταν είδε τη ντελικάτη αυτή κοπέλα να τραβά το πιστόλι της με τόση ευελιξία, μόλις φάνηκε κίνδυνος ν’ απειλεί σοβαρά την αποστολή που είχαν αναλάβει. Η αποφασιστικότητά της φαινόταν τόσο αντιφατική με το αιθέριο ντελικάτο παρουσιαστικό της.

Κόρη πολυφαμελίτη ταχυδρομικού υπαλλήλου

Η Ευαγγελία Κλάδου γεννήθηκε το 1919 στα Ανώγεια της Κρήτης. Ο πατέρας της ήταν ένας φτωχός ταχυδρομικός υπάλληλος με έξι παιδιά. Από μικρή έδειξε έφεση στα γράμματα με αποτέλεσμα οι γονείς της με την οικονομική συνδρομή των συγγενών τους, να προσπαθήσουν να τη σπουδάσουν. Δεν κατάφερε τελικά να περάσει στο Πανεπιστήμιο, αλλά φοίτησε στην Αρσάκειο Παιδαγωγική Ακαδημία παίρνοντας το πτυχίο της δασκάλας. Σημειωτέον ότι τελείωσε τη σχολή της με άριστα και με τους απαραίτητους συνοδευτικούς επαίνους των καθηγητών της.

Τον Σεπτέμβριο του 1940, λίγο πριν την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, διορίστηκε εκπαιδευτικός στο χωριό Μυριοκέφαλα Ρεθύμνου. Ένα χωριό που μετά τη Μάχη της Κρήτης απόκτησε στρατηγική σημασία, αφού ήταν κομβικό σημείο στο πέρασμα των Βρετανών και Ελλήνων στρατιωτικών στην Αίγυπτο.

Σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία του αδελφού της Γιώργου,στα Μυριοκέφαλα η Βαγγέλα, έπαιξε και τον πρώτο της ρόλο βοηθώντας ξένους στρατιώτες και αξιωματικούς να διαφύγουν έξω από την Κρήτη. Μετά από χρόνια κάποιος Νεοζηλανδός έγραψε ένα γράμμα θέλοντας να μάθει νέα της και να έρθει σε επαφή μαζί της. Το γράμμα έφτασε στα Ανώγεια, όπου ζούσε η οικογένεια Κλάδου, αλλά δεν της το έδωσαν. Το επέστρεψαν με την ένδειξη «απεβίωσε». Τότε είχε βοηθήσει και πολλούς Έλληνες αξιωματικούς να διαφύγουν. Ανάμεσα στις άλλες περιπτώσεις, ήταν και αυτή του Ορέστη Ταμιπακά από τα Τρίκαλα και κάποιου ταξίαρχου Λιανόπουλου από την περιοχή του Βόλου. Είχε ειδοποιήσει η Βαγγελιώ τον αδελφό της, να πάει να τους πάρει και να τους μεταφέρει για να κρυφτούν στα Ανώγεια. Έτσι και έγινε. Έμειναν κοντά στην οικογένεια ενάμιση μήνα, μέχρι που πήραν επαφή με το Ηράκλειο και έφυγαν.

Λίγους μήνες μετά, η Βαγγελιώ Κλάδου θα μετατεθεί στην Επισκοπή Μυλοποτάμου. Το Δημοτικό Σχολείο του χωριού αυτού ήταν από τα λίγα της Κρήτης που σε όλη σχεδόν τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής λειτούργησε αδιάλειπτα και με πληρότητα. Η συμβολή της νεαρής δασκάλας σε αυτό το επίτευγμα ήταν τεράστια, γεγονός που το αποδεικνύει και μια ιδιαίτερα επαινετική έκθεση του επιθεωρητή δημοτικής εκπαίδευσης Ευαγγελίδη για την εργασία της.

Δεν μένει όμως μόνο στην εκπαιδευτική της δραστηριότητα. Οργανώνεται στο ΕΑΜ και στη συνέχεια αναδεικνύεται χάρη στις μοναδικές της οργανωτικές της ικανότητες, το απαράμιλλο θάρρος και την αγωνιστική της συνέπεια σε στέλεχος της εαμικής αντίστασης. Το 1944 περνάει στην παρανομία και γίνεται μέλος του ένοπλου ΕΛΑΣ Ρεθύμνου, με πολιτικό καθοδηγητή τον αξέχαστο Ανωγειανό κομμουνιστή Γιώργη Σμπώκο.

Η Βαγγελιώ (η Βαγγέλα σύμφωνα με το κρητικό και δη το ανωγειανό ιδίωμα), οργανώνεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και γρήγορα γίνεται μέλος του Γραφείου Περιοχής Κρήτης. Η μεγάλη αγωνιστική δύναμη που δείχνει, δεν μένει απαρατήρητη και η αντιστασιακή της δράση γρήγορα γίνεται πασίγνωστη, περνώντας πολλές φορές στα όρια του μύθου. Όλοι οι κορυφαίοι αντιστασιακοί της Κρήτης, όλοι οι αγωνιστές της εαμικής αντίστασης που την γνώρισαν στην Κατοχή, θα αναφέρονται κολακευτικά για το πρόσωπό της.

Ο επίσης μεγάλος αγωνιστής του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Κρήτη, Αλέκος Μαθιουδάκης θα της αφιερώσει ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο του «Μαρτυρίες και γράμματα της γυναίκας στην Aντίσταση».

Η μεγάλη παναγροτική απεργία του Μάρτη του 1946 παραλύει όλην τη Κρήτη. Η Βαγγελιώ Κλάδου μαζί με την Ελένη Κοκολάκη και τον αγωνιστή των δημοκρατικών ελευθεριών του κρητικού λαού δικηγόρο Βαγγέλη Χατζηαγγελή θα συλληφθούν από τις αρχές ως πρωταίτιοι των κινητοποιήσεων. Θα απειληθούν με εκτόπιση, κάτι που τελικά δεν θα πραγματοποιηθεί λόγω των έντονων αντιδράσεων από τον χανιώτικο λαό.

Τα γεγονότα θα συνεχιστούν με σχετικά ομαλό ρυθμό τουλάχιστον για τη Δυτική Κρήτη μέχρι τον Μάρτιο του επόμενου έτους, όπου η δεύτερη μεγάλη απεργία θα καταστήσει τη νομιμότητα της Κλάδου και των άλλων κομμουνιστών στα Χανιά επισφαλή. Μπροστά στον κίνδυνο της δολοφονίας της από τις παρακρατικές ομάδες των Βενιζελικών Καπεταναίων που λυμαίνονταν την περιοχή τη δύσκολη αυτή περίοδο, η Βαγγελιώ θα περάσει στην παρανομία, όπου θα γίνει μέλος της πολιτικής καθοδήγησης του Δημοκρατικού Στρατού της Δυτικής Κρήτης που είχε αρχίσει πια να σχηματίζεται.

Στον Δημοκρατικό Στρατό αναπτύσσει πλούσια δράση και θα συμμετάσχει ως καπετάνισσα πια σε όλες σχεδόν τις μάχες που θα δοθούν ενάντια στον μοναρχοφασισμό το 1947 και το 1948.

Τα πάντα θα τελειώσουν για την Βαγγελιώ στις 6 Δεκεμβρίου του 1949, λίγους μήνες μετά από την τελική ήττα του ΔΣΕ στον Γράμμο, όταν θα σκοτωθεί και αυτή μετά από ενέδρα καταδιωκτικού αποσπάσματος.

Οι διώκτες αφού την αποκεφάλισαν, μόλις πλησίασαν στο άψυχο σώμα της, ακολούθησαν την γνωστή και συνηθισμένη στις εποχές εκείνες, βάρβαρη τελετουργία πανηγυρικής περιφοράς και έκθεσής της κεφαλής, στα χωριά της περιοχής.

Θα διηγηθεί στη συνέχεια ο Αλέκος Μαθιουδάκης:

«Μεταξύ των χωριών που την πέρασαν ήταν και το μεγάλο χωριό το Καλάμι, που ήταν οι φυλακές που μας κρατούσαν, πάνω από 700 κρατούμενους, οι περισσότεροι θανατοποινίτες.

Την ίδια μέρα στο επισκεπτήριο οι επισκέπτες μας έδωσαν την είδηση για την περασιά του κεφαλιού της Βαγγέλας Κλάδου έξω πριν λίγες ώρες.

Μπούμεραγκ γύρισε ο «θρίαμβος» των διωκτών της Βαγγέλας. Ο κόσμος αντί να τους θαυμάζει τους έβαζε στη χορεία των μιασμάτων του έθνους».

Τα οστά της Βαγγέλας θα βρεθούν πολλά χρόνια αργότερα, από τον αδελφό της Γιώργο Κλάδο και κάποιους από τους επιζώντες συντρόφους της. Τον Αύγουστο του 1978, όπου θα μεταφερθούν στα Ανώγεια για να θαφτούν με όλες τις πρέπουσες τιμές.

Το γεγονός της βάρβαρης μεταφοράς, του κεφαλιού μιας μεγάλης αγωνίστριας, πράξης που ντροπιάζει την έννοια του ανθρώπου ενέπνευσε στη μεγάλη ποιήτρια Ρίτα Μπούμη Παπά, το παρακάτω ποίημα:

«Ευαγγελία Πανέμορφη

Έτσι ψιθύριζαν όπου περνούσες

Ωστόσο δεν ευκαίρισες ποτέ

ένα καθρέφτη να κοιτάξεις

λουλούδι να καρφώσεις στα μαλλιά

Μόνη έγνοια σου το φως

και το μεταλαμπάδευες από καλύβι σε καλύβι

με λύχνο, λόγο και βιβλίο και με το άστρο της καρδιάς σου

Της αρετής το έπαθλο σε ηλέκτριζε (…)

Τιμή σου της πατρίδας η τιμή και πάθος σου η ευτυχία του κόσμου…».

Γιώργης Κλάδος

Με όσες τιμές έμεινε στην ιστορία η Βαγγέλα Κλάδου, άλλες τόσες ακολουθούν τον βίο και την πορεία του αδελφού της Γιώργου που δεν χαρακτηρίστηκε τυχαία δάσκαλος: Ιδεών, δράσης και ήθους.

Γεννήθηκε στα Ανώγεια, το 1923. Βαφτίζεται από μικρός στο αγωνιστικό πνεύμα, τις παραδόσεις και τις αρχές της παλιάς, παραδοσιακής οικογένειας και κοινωνίας της Κρήτης.

Πήγε στο δημοτικό σχολείο των Ανωγείων, φοίτησε στο Γυμνάσιο της Πόμπιας και τέλειωσε το Γυμνάσιο του Ρεθύμνου.

Γράφτηκε στην Ιατρική και μετά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο Εμφύλιος πόλεμος ωστόσο δεν του επέτρεψε να αποκτήσει πτυχίο.

Η αγωνιστική δράση του Γιώργη Κλάδου ξεκινά με τη Μάχη της Κρήτης.

• Η πρώτη μέρα του επικού αυτού αγώνα βρίσκει τον Γιώργη Κλάδο 17χρονο έφηβο ακόμη, στο μέτωπο της περιοχής Λατζιμά να στηρίζει τους ένοπλους μαχητές.

Αμέσως μετά τη Μάχη και για όλη τη διάρκεια της κατοχής ο Γιώργης Κλάδος συμμετέχει ενεργά και αδιάλειπτα στην Εθνική Αντίσταση.

• Συνεργάζεται στην προστασία και φυγάδευση Ευελπίδων και Άγγλων αξιωματικών και στρατιωτών, που είχαν λάβει μέρος στη Μάχη της Κρήτης.
• Λειτουργεί παράνομο ραδιόφωνο και εκδίδει «δελτία ειδήσεων», τα οποία κυκλοφορεί για ενημέρωση και ενίσχυση του αγωνιστικού φρονήματος.
• Οργανώνει την αρπαγή των όπλων της Υ.Χ. Ανωγείων λίγο πριν παραδοθούν στους Γερμανούς.

Με τα όπλα αυτά εξουδετερώθηκε το Γερμανικό απόσπασμα – φρουρά του φυλακίου Γενή Γκαβέ – που είχε συλλάβει 95 Ανωγειανές γυναίκες, επειδή οι Ανωγειανοί αρνούνταν να εκτελούν αγγαρείες. Οι γυναίκες έτσι απελευθερώθηκαν.

Ο Γιώργης Κλάδος ανέπτυξε επίσης συνεχή αντιστασιακή δραστηριότητα κατά της χούντας.

Στη διάρκεια της εξέδιδε και κυκλοφορούσε την πολυγραφημένη παράνομη εφημερίδα «Ξαστεριά» και είχε ξεκινήσει την προσπάθεια λειτουργίας παράνομου τυπογραφείου στα Ανώγεια που για τεχνικούς λόγους δεν ολοκληρώθηκε.

Παρέμεινε στη παρανομία πέντε χρόνια επί χούντας, ενώ για τις πολιτικές του ιδέες είχε εξοριστεί συνολικά 7,5 χρόνια στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη.

Πολυσχιδές και ογκωδέστατο είναι το έργο του Γιώργη Κλάδου ως δημάρχου και θεαματική ή σχέση του με την αυτοδιοίκηση.

Ο Γιώργης Κλάδος εξελέγη και υπηρέτησε δήμαρχος Ανωγείων για πέντε θητείες, από το 1965 ως το 1990, με εξαίρεση τα χρόνια της δικτατορίας, η οποία τον απέλυσε αμέσως, το 1967 και τον οδήγησε για πέντε χρόνια στην παρανομία.

Από τη πρώτη θητεία του μορφοποιείται η ιδέα για την εκπόνηση μιας μελέτης – προγράμματος συνολικής τοπικής ανάπτυξης. Είναι μια πρωτοποριακή ιδέα για την Τοπική Αυτοδιοίκηση της εποχής εκείνης.

• Γνωρίζοντας τη σημασία του Πολιτισμού, ως παράγοντα συνέχειας αλλά και ανάπτυξης, οργανώνει στα Ανώγεια την πρώτη σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων από φορέα της αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα – άλλη πρωτοποριακή δράση του Γιώργη Κλάδου.

Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας ο Γιώργης Κλάδος επανεκλέγεται πανηγυρικά δήμαρχος Ανωγείων, στις πρώτες εκλογές τον Μάρτιο του 1975.

Η επανεκλογή του τον βρίσκει εξαιρετικά ώριμο. Έτσι ξεκινά η δεύτερη ιδιαίτερα δημιουργική και πλούσια περίοδος της δημαρχιακής του δράσης, που κράτησε ως το 1990.

Ο Γιώργης Κλάδος υπήρξε εκ των πρωτεργατών της ίδρυσης του και ο πρώτος Πρόεδρος του Συνδέσμου των ΤΕΔΚ Κρήτης από το 1979 μέχρι το 1994.

Έλαβε επίσης μέρος σε πολλά συνέδρια και εκδηλώσεις της ΟΑΚ και συνόδευσε πάντα με ενεργό ενδιαφέρον το έργο της.

Το ΑΚΟΜΜ Α.Ε. ένας ακόμα πρωτοποριακός θεσμός, ιδρύθηκε το 1988 με πρωτοβουλία του Γιώργη Κλάδου που υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος του μέχρι το 1998.

Έργο του ήταν η παροχή επαγγελματικής κατάρτισης και υπηρεσιών για την εξεύρεση εργασίας. Ο Γιώργης Κλάδος πρωτοστάτησε στην ίδρυσή του το 1995 και υπήρξε πρώτος πρόεδρος του μέχρι το 2002.

Ίδρυσε Ευρωπαϊκό Όμιλο Οικονομικού σκοπού ενώ δεν έπαψε να προσφέρει τις ιδέες και τις υπηρεσίες του από μια σειρά άλλες θέσεις, όπως ως μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου Ανωγείων, της Διοικούσας επιτροπής της ΤΕΔΚ και του Νομαρχιακού Συμβουλίου Ρεθύμνης, ως σύμβουλος του δήμου Γαζίου και του Συνδέσμου των Ορεινών Δήμων Κρήτης, ως μέλος της Γενικής Συνέλευσης και του πολιτικού γραφείου της CPMR κ.ά., ενώ μετέφερε την εμπειρία τις γνώσεις, τις απόψεις και τις προτάσεις του σε σεμινάρια, συνέδρια, διασκέψεις και άλλες εκδηλώσεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Μα πάνω από όλα ο Γιώργης Κλάδος ήταν ένας άνθρωπος «της ειρήνης και της καταλλαγής».

Ήταν ένας άνθρωπος της σύνθεσης και της υπέρβασης – της δημιουργικής υπέρβασης.

Ήταν ένας πολίτης του κόσμου.

Με την ευκαιρία της εκδήλωσης που οργάνωσαν πρόσφατα οι «Φίλοι του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη» και είναι άξιοι συγχαρητηρίων για την πρωτοβουλία τους αυτή, θυμηθήκαμε μια θαυμάσια παρουσίαση που είχε κάνει ο πρώην δήμαρχος Σητείας Νίκος Πετράκης στην εκδήλωση κατά την οποία η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης τίμησε τον Γιώργη Κλάδο στις 26 Φεβρουαρίου 2005 στο Κολυμπάρι Χανίων.

Και είχε τονίσει μεταξύ άλλων στην εμπνευσμένη ομιλία του ο κ. Πετράκης.

«…Ο Γιώργης Κλάδος έλαβε μέρος και πρωτοστάτησε σε όλους τους εθνικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες του τόπου, τα τελευταία 75 χρόνια, συμμετείχε και πρωταγωνίστησε στους αγώνες για αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση, για περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη, άνοιξε νέους δρόμους στους χώρους αυτούς και στήριξε και πλούτισε με τις ιδέες και τη δράση του κάθε προοδευτική προσπάθεια και κίνηση στον τόπο μας και τη χώρα.

 «…Βαφτίζεται από μικρός στο αγωνιστικό πνεύμα, τις αξίες και τις αρχές της παλιάς, παραδοσιακής οικογένειας και κοινωνίας της Κρήτης».

 «…Όταν το καλοκαίρι του ’44 όλοι είχαν απογοητευτεί και η αντίσταση έμοιαζε να ξεψυχά, ένας νεαρός αγωνιστής ο Γιώργης Κλάδος με τις φλογερές ομιλίες του, γεμάτες ενθουσιασμό και επιχειρήματα κατάφερε να αναπτερώσει το ηθικό των ανταρτών και να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα και την αντίσταση».

«…Ο Γιώργης Κλάδος ανέπτυξε επίσης συνεχή αντιστασιακή δραστηριότητα κατά της χούντας».

«…Παρέμεινε στη παρανομία πέντε χρόνια επί χούντας, ενώ για τις πολιτικές του ιδέες είχε εξοριστεί συνολικά 7,5 χρόνια στην Ικαρία, στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη».

Αναφερόμαστε μόνο επιγραμματικά σε μερικές από τις πρωτοποριακές πρωτοβουλίες και δράσεις ιδιαίτερης σημασίας του Γιώργη Κλάδου κατά την δεύτερη περίοδο της δημαρχίας του (1975-1990):

– Η καθιέρωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων – «Μουσικές Γιορτές Ανωγείων»

– Η προώθηση του εναλλακτικού – πολιτιστικού τουρισμού

– Η ίδρυση του Ακαδημαϊκού χωριού

– Η στήριξη της Υφαντουργίας – Χειροτεχνίας

– Η δημιουργία του κέντρου ζωονόσων και καταπολέμηση της ζωοκλοπής.

– Η σύναψη προγραμματικών συμβάσεων με το ΥΠ.ΠΟ, με τον Ε.Ο.Τ., με τη Γ.Γ. Νέας Γενιάς

– Η ίδρυση του πρώτου ΚΑΠΗ στην Κρήτη.

– Το πρόγραμμα για την καταπολέμηση της φτώχειας.

– Δημιουργήθηκε αναπτυξιακή δομή – Πρόδρομος του ΑΚΟΜΜ.

– Ο Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Ορεινού Μυλοποτάμου ΑΚΟΜΜ – «Ψηλορείτη».

Για το έργο του έχουν εκφραστεί πολύ επαινετικά πολλές προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, ενώ ο Μάνος Χατζιδάκης είπε χαρακτηριστικά ότι «Ο Γιώργης Κλάδος έχει πολύ μεγαλύτερη σχέση με τον πολιτισμό απ’ όση ολόκληρο το υπουργείο Πολιτισμού».

Όταν μίλησαν προσωπικότητες αυτού του βεληνεκούς για τα έργα και τις ημέρες του Γιώργη Κλάδου, περιττεύουν δικές μας επισημάνσεις και σχόλια. Ο σεβασμός μας κερί αναμμένο στη μνήμη του είναι αρκετός.