Θα μπορούσε να θεωρηθεί απάντηση στην κλειστοφοβική κοινωνία
H Ειρήνη Γαβριλάκη είναι το φαινόμενο επιστήμονα, που με το ίδιο πάθος που υποστηρίζει την επιστήμη του, θεραπεύει και κάθε μορφή Τέχνης. Στο διάστημα της καριέρας μου την έζησα μέσα από αγώνες για τη διαφύλαξη του αρχαιολογικού μας πλούτου. Την έζησα να πηγαίνει ενάντια στο ρεύμα αλλά χωρίς να δειλιάζει μπροστά στις συνέπειες της τόλμης της. Πρόσφατα, στη διάρκεια της έκθεσης Ρεθεμνιώτικου Βιβλίου τη γνώρισα καλύτερα μέσα από την δράση της ως υπεύθυνη της Ομάδας Φιλαναγνωσία Ρεθύμνου και ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα με το έργο που επιτελεί.
Αν και πολύ γνωστή η κα Γαβριλάκη, πάντα σου δίνει την εντύπωση πως δεν την γνωρίζεις αρκετά, καθώς αναπτύσσεις τις πτυχές της προσωπικότητάς της. Φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (1978-1982), απέκτησε δίπλωμα εξειδίκευσης στην Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης από το Πανεπιστήμιο PaulValéry III του Montpelier (1983-1984), συμμετείχε με υποτροφία στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών της Γαλλίας (1996). Είναι κάτοχος διδακτορικού τίτλου σπουδών από το Καποδιστριακό (2017), με θέμα «Διαχρονική χρήση των σπηλαίων της δυτικής Κρήτης από τη Νεολιθική περίοδο έως σήμερα», βάσει της περίπτωσης του σπηλαίου Μελιδονίου, στο οποίο εργάστηκε σωστικά πολλά χρόνια. Στο πλαίσιο της διά βίου εκπαίδευσης, παρακολουθεί επιμορφωτικά σεμινάρια για τη Διοίκηση και την εναλλακτική προσέγγιση της Ιστορικής Αφήγησης.
Στην Αρχαιολογική Υπηρεσία εργάζεται από το 1986 και καλύπτει θέσεις ευθύνης από το 2008. Στο πλαίσιο δευτερεύουσας απασχόλησης, προσέφερε υπηρεσίες στο Κέντρο Μελέτης Νεώτερης Κεραμεικής ως Διευθύνουσα (2005-2010). Ως αρχαιολόγος, πραγματοποίησε ανασκαφές και οριοθετήσεις αρχαιολογικών χώρων και ζωνών προστασίας αρχαιοτήτων, συμμετείχε στην οργάνωση του Επιγραφικού Αρχείου του Ρεθύμνου, στην εκπόνηση μουσειολογικών μελετών και στον σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές και ενήλικο ή ειδικό κοινό. Έχει πλήθος επιστημονικών δημοσιεύσεων και συμμετοχών σε διεθνή συνέδρια σε όλους αυτούς τους τομείς. Έχει συμμετάσχει στην Οργανωτική Επιτροπή πολλών Συνεδρίων και έχει επιμεληθεί τα Πρακτικά τους.
Στο πλαίσιο του ιδιαίτερου ενδιαφέροντός της για τη Μουσειακή Αγωγή συνεργάζεται με τις Σχολές Αγωγής του Πανεπιστημίου Κρήτης από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, καθώς και με την Α/θμια και Β/θμια Διεύθυνση Εκπαίδευσης και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ολόκληρης της Κρήτης, προσφέροντας συστηματικά σεμιναριακά μαθήματα μουσειακής αγωγής σε φοιτητές και εκπαιδευτικούς. Έχει δημοσιεύσει πολλά σχετικά άρθρα και συμμετέχει συστηματικά σε πολλά σχετικά Συνέδρια, σε κάποια από τα οποία έχει συμβάλει και ως μέλος της Οργανωτικής τους Επιτροπής.
Αγαπά τη λογοτεχνία και διαβάζει από μικρή. Στα ελληνικά γράμματα εμφανίστηκε το 2013, με το βιβλίο «Από το υλικό που φτιάχνονται οι κούκλες» (Εκδόσεις Αστάρτη). Έκτοτε έχει συγγράψει τα βιβλία «Οι νύχτες πριν» (Εκδόσεις Ναυτίλος/Θεσσαλονίκη, 2015), «Κήποι», «Αισθήσεις κι ένας αφηγητής», «Μαθήματα tango» (24 γράμματα, 2019, 2021 και 2023). Έχει συμμετάσχει στους συλλογικούς τόμους «Πανδημία-Ιστορίες εγκλεισμού» (Εκδόσεις 24 γράμματα, 2020), «Ρέθεμνος, γυναικείες παρουσίες στην ποίηση» (2020) και «95 Κορίνθιοι συγγραφείς» (Έκδοση της Εταιρίας Κορινθίων Συγγραφέων, 2023).
Την τελευταία δεκαετία περίπου, συντονίζει την Ομάδα Φιλαναγνωσίας Ρεθύμνου, ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα λογοτεχνίας και ενσυναίσθησης και έχει επιμεληθεί τρεις συλλογικούς τόμους: «Ανάμεσα στις γραμμές. Δοκιμές βάσει της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων» (24 γράμματα, 2020), «Με δυο βότσαλα στο στόμα. Ασκήσεις για την ενίσχυση της φωνής» (24 γράμματα, 2022) και «Υλικά δομής» (24 γράμματα, υπό δημοσίευση).
Είναι μητέρα δύο παιδιών.
Εξάσκηση ενσυναισθητικών αντανακλαστικών
Σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχαμε με την κ. Ειρήνη Γαβριλάκη, ήταν φυσικό να της ζητήσουμε πρώτα μια στενότερη γνωριμία με την ομάδα της:
Η Ομάδα Φιλαναγνωσίας Ρεθύμνου, μας απάντησε, υπάρχει για περίπου μία δεκαετία. Σχεδιάστηκε αρχικά ως εκπαιδευτικό πρόγραμμα ενηλίκων, για να προσφερθεί στον Σύλλογο Φίλων του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου, με τον τίτλο «Διαβάζοντας με τα μάτια της ψυχής». Στόχος ήταν ο μηδενισμός της απόστασης, χωρικής ή χρονικής, ανάμεσα στον εαυτό μας και τον άλλο, μας λέει και εξηγεί: Η εξάσκηση των ενσυναισθητικών αντανακλαστικών μας μέσω του αναστοχασμού, θα βοηθούσε να κατανοήσουμε τους χρήστες των αντικειμένων των προθηκών κάποιου μουσείου, μέσα από την κατανόηση του εαυτού μας. Γιατί, πώς αλλιώς είναι δυνατόν να έχουμε διαλεκτική σχέση με τους αρχαίους πολιτισμούς, αν δεν γνωρίζουμε τον εαυτό μας;
- Γιατί ένα πρόγραμμα με βάση τη λογοτεχνία;
Η λογοτεχνία μας προσέφερε ακριβώς τον «Άλλο», επικαιροποιώντας τον μέσα από το δικό μας βίωμα που προκύπτει καθώς συζητάμε, το οποίο -αντίστοιχα κι αυτό- γινόταν «κείμενο» και επομένως μπορούσε να αναλυθεί ευκολότερα.
Εξάλλου, η ανάγνωση είναι ένας καλός μοχλός συναισθηματικής ανάπτυξης και πολυδύναμης καλλιέργειας του ανθρώπου. Ως διαδικασία είναι σημαντική σε μια περίοδο κρίσης, στην οποία ο καθένας, είτε από ανάγκη είτε από φόβο, περιχαρακώνεται στα όριά του και μόνο. Ωστόσο, στα βιβλία, σαν μέσα από καθρέφτη βλέπουμε συνάμα και τον εαυτό μας να μας «κοιτάζει».
- Πώς καταλήξατε σε ένα τέτοιο πρόγραμμα;
Μετά από μία μακρά πορεία στον χώρο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων Μουσειακής Αγωγής. Ξεκίνησα από το 1987 να πραγματοποιώ εκπαιδευτικά προγράμματα και παρόμοιες δράσεις στην αρχή για παιδιά και αργότερα για ενήλικες και ειδικό κοινό (για παράδειγμα εκπαιδευτικούς, φοιτητές, μετανάστες, ΑμεΑ, Ρομά, πρώην χρήστες ουσιών, φυλακισμένους κ.λπ.).
Παράλληλα διάβασα πολλά για τη Νέα Μουσειοπαιδαγωγική, τις σύγχρονες εκπαιδευτικές μεθόδους και τις μεθόδους διδασκαλίας της Ιστορίας, ή για την αξία της Μικροϊστορίας. Ως λογοτέχνιδα δε, με απασχολούσε η αφήγηση και η δυνατότητά της να οργανώνει τον χρόνο. Όλα αυτά βρίσκονται στη βάση της πρωτοβουλίας μου για τη δημιουργία της Ομάδας Φιλαναγνωσίας. Από αυτά τα διαβάσματα προέρχονται και τα εργαλεία μου, τα οποία δοκιμάστηκαν, όπως είπα, στην καθημερινή προσφορά εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα Αρχαιολογικά Μουσεία Ρεθύμνου, Χανίων και Κισάμου. Η τελική μορφή του προγράμματος, ωστόσο, οφείλεται στη δυναμική της ομάδας των ανθρώπων που συσπειρώθηκαν.
- Πείτε μας και δυο λόγια για το πώς λειτουργεί η ομάδα;
Θα δανειστώ τα λόγια της Καίτης Ζαχείλα, από την ομιλία της στο πρόσφατο Συνέδριο που οργάνωσε το Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης και ο καθηγητής Μάριος Πουρκός «Δημιουργώντας πολυφωνικούς τόπους νοήματος, μάθησης και ανάπτυξης: Παιγνιώδεις εναλλακτικές-βιωματικές και ενσώματες πολυτροπικές ψυχοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις», στο οποίο συμμετείχαμε.
«Είσαι ο εαυτός σου, μόνος ή ανάμεσα σε άλλους ή μαζί με τους άλλους. Όταν για πρώτη φορά νιώσεις πως είσαι μέρος ενός όλου, τότε, έχει δημιουργηθεί κάτι περισσότερο, συνθετότερο και πιο βοηθητικό για όλους τους συμμετέχοντες, μια καινούρια οντότητα, η ομάδα. Η ομάδα επιδρά σημαντικά στο μέλος της, τροποποιεί τις στάσεις και τις αξίες του, ενισχύει την προσωπική του ευθύνη και διαμορφώνει μια νέα αυτοεικόνα, μέσα από μια πιο πλούσια κοινωνική ταυτότητα (αυτό το χαρακτηριστικό αίσθημα του «ανήκειν»).
Οι δυνατότητές της επεκτείνονται τόσο, ώστε τελικά να υπερβαίνουν το άθροισμα των δυνατοτήτων των μελών της. Αυτή η δυναμική της ομάδας, η δύναμη δηλαδή των εσωτερικών διεργασιών της και το σύνολο των αλληλεπιδράσεων, που διαμορφώνονται από τη συνεργασία των μελών της, είναι αυτή που θα καθορίσει και θα περιγράψει την πορεία της. Είναι ταυτόχρονα η ισχύς της για τη μετακίνηση των όποιων εμποδίων. Το μέλος επηρεάζει και επηρεάζεται, βοηθάει και βοηθιέται, συμπληρώνει και συμπληρώνεται».
Μια ευρύτερη γνωριμία με την ελληνική γραμματεία
Διαβάζουμε έργα της Ελληνικής Γραμματείας αλλά και της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Διαβάσαμε Οδύσσεια, Βάκχες, Αντιγόνη, Εκάβη, Σαίξπηρ, Ρίτσο, Βιζυηνό, Παπαδιαμάντη, Καραγάτση, Καζαντζάκη, Καββαδία, Σαιντ-Εξυπερύ, Φλωμπέρ, Ουίλλιαμς, Σάλιτζες, Φώκνερ, Φιτζέραλντ, Εντουάρντο ντε Φίλιππο, Γιουρσενάρ, Μαν, Γαλανάκη, Τσίτα, Αρκουδέα, Κουλετάκη, Καταλειφό, Πατιό, Ζιάκα, Λετεριέρ, Φίσερ. Μας απασχόλησαν θέματα όπως η νοσταλγία, η επιστροφή στην εστία μετά από περιπλανήσεις, η φιλία, ο εγκλεισμός, η εκδίκηση, η κακοποίηση, η αίσθηση της κοινωνικής ασφυξίας, η παιδεία, οι γυναίκες και η γυναικεία συνθήκη, η ελευθερία, η αίσθηση ελευθερίας, οι ψευδαισθήσεις, η μνήμη, ο θρήνος, το κάλλος…
- Πότε και ως γίνονται οι συναντήσεις; Κοστίζουν; Υπάρχει φίλτρο επιλογής;
Τα πρώτα χρόνια συναντιόμαστε διά ζώσης κάθε δεύτερη Παρασκευή. Όταν άρχισε η καραντίνα όμως, αποφασίσαμε να συναντιόμαστε διαδικτυακά, μία φορά την εβδομάδα (κάθε Πέμπτη, 7 και μισή με 9 και μισή). Κι όταν τελείωσε, δεν μπορούσαμε πλέον να συναντιόμαστε διά ζώσης, διότι στην Ομάδα μας συμμετείχαν πλέον άνθρωποι από άλλες πόλεις (την Κατερίνη, την Κόρινθο, το Κιλκίς, το Ηράκλειο, την Αθήνα, την Έδεσσα…). Οπότε δεν ήταν σωστό να τους αποκλείσουμε. Βέβαια, οι εν Ρεθύμνω κάνουμε εκδρομές, επισκεπτόμαστε εικαστικές εκθέσεις, οργανώνουμε δρώμενα, μιας και όλα μπορούν να «διαβαστούν»: κείμενα, έργα τέχνης, τοπία, κινήσεις…
Δεν εξαιρείται κανείς. Δεν υπάρχει κανένα φίλτρο, πέρα από το αυτονόητο φίλτρο της ευγένειας και της ανοχής. Ούτε στοιχίζει κάτι. Είναι ένα χόμπι, ας πούμε, και ταυτόχρονα ένα παράδειγμα αυτό-οργάνωσης. Μια απάντηση στην κλειστοφοβική κοινωνία…
- Κοντολογίς ποιοι αποτελείτε την ομάδα;
Είμαστε άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Νοικοκυρές και μητέρες, φοιτητές, ελεύθεροι επαγγελματίες, εκπαιδευτικοί, πρώην εκπαιδευτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι, γυναίκες κι άντρες διαφόρων ηλικιών. Στους συλλογικούς τόμους υπάρχουν ονόματα και σύντομα βιογραφικά σημειώματα. Ουσιαστικά είμαστε αφηγητές και καλοί ακροατές αφηγήσεων. Φανατικοί.
- Και πώς οδηγηθήκατε στη συγγραφή δύο συλλογικών τόμων, αφού δεν κάνετε δημιουργική γραφή;
Έχουμε πράγματι δύο συλλογικούς τόμους: «Ανάμεσα στις γραμμές. Δοκιμές βάσει της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων» (24 γράμματα, 2020) και «Με δυο βότσαλα στο στόμα. Ασκήσεις για την ενίσχυση της φωνής» (24 γράμματα, 2022), ενώ ετοιμάζεται τώρα και ένας τρίτος με τίτλο «Υλικά δομής» (24 γράμματα, υπό δημοσίευση). Στον πρώτο τόμο συμμετέχουν 13 μέλη της ομάδας, στον δεύτερο 19 και άλλοι στον τρίτο. Τα ονόματα και τα σύντομα βιογραφικά τους βρίσκονται στους τόμους αυτούς.
Και πράγματι δεν κάνουμε δημιουργική γραφή. Απλώς, συζητώντας ένα θέμα, επανέρχεται μία λέξη, μια σκέψη, μια έννοια. Κάθε φορά που τελειώνει το βιβλίο, ορίζω αυτή τη μία λέξη-σκέψη-έννοια ως θέμα και ζητώ από τους συμμετέχοντες να γράψουν κάτι, που η βάση του να είναι βιωματική είτε «λογοτεχνίζει» είτε όχι το κείμενο. Αυτά τα κείμενα, που συζητούνται πριν αρχίσει το επόμενο βιβλίο, περιλαμβάνονται στα βιβλία μας. Καταχωρίζονται με επιμέλεια δική μου, η οποία περιορίζεται στη διόρθωση κάποιων ορθογραφικών λαθών ή σημείων στίξεως. Στην πραγματικότητα αποτελούν ένα πολυφωνικό πολύπτυχο που περιλαμβάνουν τις σκέψεις του καθενός, αλλά και τις σκέψεις όλων ή τις σιωπές κάποιων…
Συμμετοχή στην έκθεση Ρεθεμνιώτικου Βιβλίου
- Στην έκθεση Ρεθεμνιώτικου Βιβλίου η παρουσία σας έγινε αισθητή. Πώς αποφασίσατε να συμμετάσχετε;
Πώς θα μπορούσαμε να λείπουμε από αυτήν την όμορφη πρωτοβουλία, δεδομένου ότι κατοικούμε στην Πόλη των Γραμμάτων και των Τεχνών, μια πόλη με μεγάλη βιβλιογραφική παραγωγή; Ως βιβλιόφιλοι όλοι, δεν θα μπορούσαμε. Επιπλέον, είμαστε μια Ομάδα που έχει πια να καταθέσει μια διαρκώς αυξανόμενη καλή παραγωγή λογοτεχνίας, συμβάλλοντας στη δημιουργία του σύγχρονου προφίλ του Ρεθύμνου των Γραμμάτων. Και ακόμα, μια ομάδα που έχει καλούς φίλους τους συγγραφείς, που έργα τους φέραμε μαζί μας στην έκθεση -τη Μαρία Καννελάκη, τον Γιάννη Τσίγκρη, τον Αλέξανδρο Ανδρουλάκη, την Αγνή Μπαγκέρη- και που συνδέουν τη λογοτεχνική τους παραγωγή με την πόλη, με διάφορους τρόπους.
Εξάλλου, όντες περήφανοι για την ομάδα μας, μια ομάδα που μάχεται τη σιωπή και ελέγχει την αφήγηση και κυρίως τη γοητευτική αφήγηση, που ενίοτε αποκοιμίζει, θέλαμε να δείξουμε ότι το μικρό μας πείραμα είναι πετυχημένο, τελικά, και να καλέσουμε κι άλλους να το τολμήσουν είτε ερχόμενοι στη δική μας ομάδα είτε φτιάχνοντας δικές τους, στον τόπο όπου κατοικούν. Το κάνει η Χ.Ε.Ν., το κάνει, νομίζω, ο Σύλλογος Καθηγητών, το κάνουν στον Σταυρωμένο. Φτιάχνοντας φωνές ισχυρές, θα αντιμετωπίσουμε πολλά από τα δεινά. Φτιάχνοντας φωνές που θα μπορούν να σιωπούν, όταν ακούγεται ο άλλος, θα μπορέσουμε να συνυπάρξουμε και να λειτουργήσουμε όλοι μαζί. Επίσης, έχοντας φωνή, θα μπορούμε να κρίνουμε, να αμυνόμαστε, να διεκδικούμε.
- Μείνατε ευχαριστημένη από την έκθεση;
Βεβαίως, διότι έγινε μία καλή αρχή. Θα ήθελα προφανώς να έχουν επισκεφτεί την έκθεση πολλές οικογένειες με παιδιά, πολλοί εκπαιδευτικοί με τις σχολικές τάξεις του και φοιτητές.
Νομίζω επίσης ότι αν ο χρόνος προετοιμασίας ήταν μεγαλύτερος, ίσως να βλέπαμε περισσότερους από τους συγγραφείς των βιβλίων κάθε μέρα, μπροστά στα τραπέζια, να συζητούν. Προσωπικά δε, λειτουργώ καλύτερα όταν υπάρχουν χρονολογικοί ή θεματικοί ορίζοντες. Ωστόσο μου έλειψαν κυρίως τα βοηθητικά χέρια, το αγκάλιασμα της εκδήλωσης αυτής σε πρακτικό επίπεδο (μεταφορές, βάρδιες…).
Με την Ομάδα μου αποφασίσαμε να βοηθήσουμε του χρόνου, ώστε να διευκολύνουμε τους διοργανωτές και να υποστηρίξουμε τη δράση. Έτσι κι αλλιώς είναι μακριά από εμάς η αφ’ υψηλού η κριτική.
Ξέρετε, άκουσα με προσοχή τους ομιλητές στα εγκαίνια και ξεχώρισα τα περί της ανάγκης καταγραφής των ντόπιων μεγάλων βιβλιοθηκών φορέων ή ιδιωτών, που ασχολούνται με το Ρέθυμνο διαχρονικά και σε πολλά επίπεδα. Να μια δουλειά που πρέπει αν γίνει και χρειάζεται χέρια.
Εν ολίγοις, κ. Λαδιά, δηλώνουμε παρόντες.
