Του Μηνά Σαματά*
Ο αναγκαστικός εγκλεισμός λόγω της πανδημίας του κορoνοϊού, ως ένα σημαντικό «παγκοσμιοτοπικό» πείραμα με ποικίλες επιπτώσεις και αντιδράσεις, έδωσε την ευκαιρία εκτός των άλλων για αναστοχασμό, αξιολόγηση και ανατροπή προσωπικών, κοινωνικο-πολιτικών και ιδεολογικών βεβαιοτήτων, αλλά και αμφιλεγόμενων κυβερνητικών πολιτικών.
Μια τέτοια ανατροπή είναι και η διεθνής διαπίστωση της χρησιμότητας της κοινωνιολογίας, η οποία είχε αξιολογηθεί ως «άχρηστη» με νεοφιλελεύθερα αγοραία κριτήρια, και πλέον θεωρείται απαραίτητη για τη διερεύνηση των κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας, η οποία έχει διευρύνει ασύμμετρα τις υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες και απειλεί εκτός από την οικονομία, την κοινωνική συνοχή, αλλά και τις ελευθερίες και τη δημοκρατία στη χώρα μας και διεθνώς.
Σε αντίθεση με τη διεθνή αναγνώριση της χρήσιμης κοινωνιολογίας ιδίως σε περιόδους κρίσης, στη χώρα μας τον περασμένο Απρίλιο εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, εκτός από τα ελάχιστα μαθήματα κοινωνικών επιστημών που εξοβελίστηκαν ως «περιττά» από το Λύκειο, καταργήθηκε και το πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα της κοινωνιολογίας από το υπουργείο Παιδείας χωρίς αιτιολόγηση στο πολυνομοσχέδιο με τίτλο «Αναβάθμιση του σχολείου…» (!). Η κατάργηση του μαθήματος αυτού, που φαίνεται να ήταν πολιτικο-ιδεολογικά προγραμμένη, υποδηλώνει και μια απαξίωση της επιστήμης της Κοινωνιολογίας και επιφέρει αντικειμενικά και μια υπονόμευση στη λειτουργία αλλά και στο μέλλον των τεσσάρων πανεπιστημιακών τμημάτων κοινωνιολογίας που χρηματοδοτεί ο Έλληνας φορολογούμενος.
Όμως, ποια επιστήμη εκτός από την κοινωνιολογία (και ευρύτερα τις κοινωνικές επιστήμες), με δεδομένη τη σπουδαιότητα της κοινωνικής προσδιοριστίας της πανδημίας αλλά και της έννοιας της υγείας και ασθένειας, μπορεί να κάνει επιστημονικά τεκμηριωμένες αναλύσεις σε ζητήματα, όπως π.χ.: α. για τα κοινωνικά θύματα του COVID-19 διεθνώς και στη χώρα μας (για τους ανέργους, φτωχούς, ηλικιωμένους, κ.λπ.), και τις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν βραχυ-μεσο και μακροπρόθεσμα. β. τις επιπτώσεις της κρίσης αυτής στην οικογένεια, εργασία, εκπαίδευση, ψυχαγωγία, στον αθλητισμό, στις τέχνες και στον πολιτισμό. γ. τις αρνητικές και θετικές διαστάσεις της τηλε-εκπαίδευσης, τηλε-εργασίας, τηλε-διασκέδασης και γενικά της κοινωνικής αποστασιοποίησης, ιδίως αν αυτές μονιμοποιηθούν. δ. τους ηλεκτρονικούς μηχανισμούς ελέγχου και παρακολούθησης από κυβερνήσεις και εταιρείες με πρόφαση τη δημόσια υγεία σε βάρος των ελευθεριών και της δημοκρατίας.
Κλασικοί και σύγχρονοι κοινωνικοί αναλυτές από διάφορες κοινωνιολογικές σχολές, και όχι μόνο από τη Μαρξιστική, συμβάλλουν στην ανάλυση των παραπάνω θεμάτων και ευρύτερα στην κατανόηση της μεταμοντέρνας κοινωνίας της διακινδύνευσης και βιοπολιτικής. Η κοινωνία της πανδημίας τώρα και μετά χρειάζεται όχι μόνο εμβόλια αλλά και ενεργούς πολίτες με κριτική σκέψη, την οποία καλλιεργεί η κοινωνιολογική γνώση και ανάλυση, απορρίπτοντας την ψευδοεπιστήμη και συνομωσιολογία, τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.
Δεν υπερασπιζόμαστε βέβαια εδώ ένα μάθημα απομνημόνευσης δυσνόητων κοινωνιολογικών όρων, αλλά μια «ζωντανή» κοινωνιολογία συνειδητοποίησης του εγώ με το εμείς μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο.
Τέλος, σχετικά με την αχρηστία των πτυχίων Κοινωνιολογίας, όπως δείχνουν οι σχετικές μας έρευνες για τους αποφοίτους μας, αν και η πλειοψηφία τους ετερο-απασχολείται, αφού δεν έχουν στην πράξη αναγνωριστεί τα επαγγελματικά τους δικαιώματα, η ετεροαπασχόληση αυτή δεν είναι τελικά αρνητική αφού αντανακλά ευελιξία, δυναμισμό και λιγότερη ανεργία, σε αντίθεση με μακροχρόνια ανέργους πτυχιούχους άλλων επιστημών που επιζητούν απασχόληση μόνο στο αντικείμενό τους. Οι απόφοιτοί μας συμμετέχουν περισσότερο από άλλους πτυχιούχους σε εθελοντικές ομάδες της κοινωνίας πολιτών, αλλά και οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι εξοπλισμένοι με κοινωνιολογική γνώση και αντίληψη που τους βοηθά προσωπικά και συλλογικά να αγωνίζονται αισιόδοξα όχι μόνο για την επιβίωση και αποκατάστασή τους, αλλά και για μια καλύτερη και κοινωνικά υγιέστερη κοινωνία, με αξιοκρατία, αλληλεγγύη και δημοκρατία, κατανοώντας τα κοντόφθαλμα αίτια της κατάργησης της κοινωνιολογίας…
* Ο Μηνάς Σαματάς είναι ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας πανεπιστημίου Κρήτης
samatasm@uoc.gr
