Το 2017 είναι έτος αφιερωμένο στο μεγάλο Κρητικό λογοτέχνη Ν. Καζαντζάκη, για τα 60 χρόνια από το θάνατό του. Δέχτηκε πολλές επιδράσεις στη φιλοσοφία του. Ο Βούδας, ο Χριστός, ο Όμηρος, ο Λένιν, ο Νίτσε, οι Πατέρες της Εκκλησίας, άσκησαν κατά καιρούς, όπως ο ίδιος ομολογεί επιρροές στη σκέψη του. Εκείνο όμως το οποίο επίδρασε στην εξέλιξή του, στο στοχασμό του, στις βασικές του θέσεις ήταν η καταγωγή του, τα παιδικά και εφηβικά του βιώματα στη συνεχώς επαναστατημένη Κρήτη. Η αντρειοσύνη και η λεβεντιά της, οι συνεχείς αγώνες για λευτεριά, το αίμα και οι σφαγές, το αδούλωτο φρόνιμα, το ήθος, η περιφρόνηση του θανάτου, οι ατέλειωτες θυσίες για την αξιοπρέπεια, που έζησε, ήταν καθοριστικά στην πορεία του. Ο Καζαντζάκης «Έχει συλλάβει την ιδέα ότι ο πατροπαράδοτος ηρωισμός μπορεί να υψωθεί στη σφαίρα του πνεύματος. Έχει μάλιστα κυριευθεί από την ιδέα του ατομικού προορισμού του. Να γίνει άξιος της Κρήτης»: Βλ. Π. Πρεβελάκη, «Καζαντζάκης Νίκος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, εκδ. Αθηνών, 1991, τ. 4, σ. 200.
Θεωρούμε ότι πολλά από τα έργα του μπορεί κάποιος να τα αντιληφθεί καλύτερα και πληρέστερα, να διεισδύσει στο μεδούλι της σκέψης του, να αντιληφθεί ενορατικά το βάθος του, ακόμα και πολλά σημεία της γλώσσας του, στην οποία χρησιμοποιεί, πλήθος κρητικών, ιδιωματισμών, όταν έχει παρόμοια βιώματα με αυτόν, όταν γνωρίζει τις ιδιαιτερότητες του κρητικού ήθους. Το καζαντζακικό ήθος και ύφος είναι πάνω απ’ όλα κρητικό, το οποίο το κουβαλά και το εκφράζει σε κάθε του σκέψη και στοχασμό: Βλ. Ευτ. Σ. Καλογεράκη, Είναι Άθεος ο Ν. Καζαντζάκης; – Η κριτική της Θρησκείας στο έργο του,εκδ. Σταμούλης, Αθήνα 2006, σ.40.
Δεν έζησε όλη του τη ζωή στην Κρήτη, αν και γι’ αυτόν σημασία δεν είχε να πατάς την Κρήτη αλλά να σε πατά η Κρήτη όπου και να είσαι. Κατάφευγε εκεί κάθε φορά που ήθελε να φορτίσει τις πνευματικές του μπαταρίες, «να πάρει φόρα για μεγάλα πνευματικά άλματα»: Βλ. Ν.Κ.,ΑΓΚ, σ. 309.
Η πατρική του γη, τόπος ζόρικος και αβόλευτος, είναι ιδέα, ιδεολογία, όχι απλώς τόπος. Τον ενέπνεε, του γεννούσε ιδέες, αλλά και τον βασάνιζε: «Η Κρήτη έχει κάτι το απάνθρωπο. Δεν ξέρω αν αγαπάει και γι’ αυτό τυραννάει τα παιδιά της, ένα μονάχα ξέρω: τα μαστιγώνει ίσαμε το αίμα»: Βλ. Ν.Κ., ΑΓΚ, σ. 433.Ο Χριστός, ο Βούδας, ο Λένιν, χλόμιαζαν πολλές φορές μέσα στην ψυχή του Καζαντζάκη, το χώμα της Κρήτης όμως πάντα τον συνέπαιρνε: Πρβλ. Ν.Κ., ΑΓΚ, σ. 451. Η ελευθερία, η καταφρόνια του θανάτου, η δημιουργία καινούργιων νόμων, ήταν οι τρεις μεγάλες φωνές της Κρήτης που συγκλόνιζαν την ύπαρξη του Καζαντζάκη και τον έκαναν να αντικρίζει πρόσωπο με πρόσωπο την ευθύνη. Ίσως αν ο Καζαντζάκης δεν ήταν Κρητικός δεν θα ήταν και ο Καζαντζάκης και αν δεν είσαι Κρητικός δεν μπορείς να καταλάβεις το βάθος του. Μόνον οι Κρητικοί μπορούν να τολμάνε να τον νοιώθουνε, όπως λέει ο Ντουράν, κι ας μην είναι κριτικοί, ή τουλάχιστον όσοι έχουν κρητική ψυχή. Την επίδραση του τόπου καταγωγής τη διαπιστώνει εύκολα στα περισσότερα έργα του κάθε ερευνητής του. Τη διαλαλεί συχνά και με πάθος ο ίδιος: «Όλο μου το κρητικό αίμα οσμίστηκε θαρρείς επανάσταση κι άρχισε να χοχλάζει. Είδα πάλι μπροστά μου τους αιώνιους αντίμαχους, τη Λευτεριά και τη Σκλαβιά, και μέσα μου τινάχτηκε η Κρήτη κι έσυρε φωνή. Ετούτη ήταν η κραυγή που περίμενα ν’ ακούσω; Μπορεί. Στις κρίσιμες στιγμές της ζωής μου πάντα τινάζεται μέσα μου η Κρήτη και σέρνει φωνή»: Βλ. Ν.Κ., ΑΓΚ, σ. 386.
«Το μυστήριο της Κρήτης είναι βαθύ. Όποιος πατήσει το νησί ετούτο νιώθει μυστηριώδη δύναμη, ζεστή αγαθή, να διακλαδίζεται στις φλέβες του και την ψυχή του να μεγαλώνει»:Βλ. Ν.Κ., ΑΓΚ, σ. 147. Κάποιες φορές στις στιγμές της παραφοράς του, τη θεοποιούσε μέσα του. Πίστευε πως ήταν χρέος του να μεταφέρει το κρυφό νόημα του αγώνα της μέσα στους αιώνες το δικό της κρητικό μήνυμα στους ανθρώπους και το πέτυχε.
* Ο Ευτύχιος Σ. Καλογεράκης είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών
