Είναι απόλαυση να ξεφυλλίζεις εφημερίδες του περασμένου αιώνα, που με τις χαρισματικές δημοσιογραφικές πέννες της εποχής ζεις ένα Ρέθυμνο πολύ διαφορετικό. Από τις πιο κατατοπιστικές εφημερίδες και γύρω από την κοινωνική ζωή ήταν η «Ένωσις» με εκδότη τον Βασίλειο Σ. Καλαϊτζάκη, υπεύθυνο σύνταξης τον Μενέλαο Παπαδάκι και διευθυντή τον Νικόλαο Αστρινό.
Από τα φύλλα της ανατολής του 1909 διαπιστώνουμε μια σπουδή για διοργάνωση εκδηλώσεων επιπέδου και για να επιτύχει ο στόχος η ανακοίνωση γινόταν αρκετά νωρίς.
Παράδειγμα ο Γυμναστικός Σύλλογος που αναγγέλλει Γενάρη μήνα, τη διοργάνωση αθλητικών αγώνων που θα γίνονταν τον Απρίλιο.
Οι αγώνες αυτοί συγκεκριμένα με την επωνυμία «Ρεθυμνίων Β», που είχαν προγραμματιστεί για τις 23 Απριλίου 1909, θα περιελάμβαναν κυρίως δρόμους ταχύτητας και αντοχής, λιθοβολία, άλμα εις μήκος και εις ύψος και σκοποβολή.
Όπως υπόσχεται μάλιστα η εφημερίδα επρόκειτο να δημοσιεύσει σε άλλο φύλλο της την ομιλία του Μιχαήλ Πρεβελάκη στην έναρξη των «Ρεθυμνίων Α» για να ενημερωθεί η τοπική κοινωνία για τη φιλοσοφία των αγώνων αυτών.
Για κοινωνικό σκοπό προετοιμαζόταν και ο Εμπορικός Σύλλογος Ρεθύμνου.Με τη χοροεσπερίδα του, που είχε προγραμματίσει για τις 26 Δεκεμβρίου 1908 στο Ιδαίον Άνδρον φιλοδοξούσε να συγκεντρωθούν χρήματα υπέρ του νεοαναγειρόμενου ναού των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων.
Η τοπική κοινωνία έδειχνε ήδη μεγάλο ενδιαφέρον για την εκδήλωση αυτή, καθώς πέραν του ιερού σκοπού που ήταν η αφορμή της διοργάνωσης μόνον οι κύριοι θα πλήρωναν είσοδο 3 δραχμές, ενώ οι κυρίες που θα τους συνόδευαν ανεξαρτήτως αριθμού δεν θα πλήρωναν εισιτήριο. Ώρα έναρξης ήταν η 9η βραδινή. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι σε επόμενο ρεπορτάζ της εφημερίδας πληροφορούμεθα για την επιτυχία που είχε η εκδήλωση. Ο ρεπόρτερ μάλιστα επισημαίνει την ανάγκη να γίνονται συχνότερα παρόμοιες εκδηλώσεις που προσφέρουν ψυχαγωγία ιδιαίτερα στους νέους της πόλης.
Μια ακόμα ενδιαφέρουσα ανακοίνωση διαβάζουμε παρακάτω στο φύλλο της 14ης Δεκεμβρίου.
Η δημοτική αρχή λοιπόν (από 15 Σεπτεμβρίου 1905 δήμαρχος ήταν ο Σεφτέρ Κλαψουράκης, ο οποίος θήτευσε μέχρι τον Απρίλιο του 1911) ανέλαβε την ανασύσταση και συντήρηση της Φιλαρμονικής μετακαλώντας μάλιστα τον μουσικοδιδάσκαλο Φραγκίσκον Νικολίνην και ορίζοντας τμηματάρχες τους Θ. Δ. Μοάτσο και Γ. Ν. Καφφάτο.
Από την επομένη μάλιστα της δημοσίευσης 15 Δεκεμβρίου 1908 θα μπορούσαν οι ενδιαφερόμενοι να προσέλθουν και να εγγραφούν.
Αγαπά ο Θεός τον κλέφτη αγαπά και τον νοικοκύρη
Σε μια εποχή μιζέριας αναμενόμενη είναι και η έκρηξη της εγκληματικότητας. Ένα μπαράζ διαρρήξεων προβληματίζει την τοπική κοινωνία αλλά καθώς αποδεικνύεται κρύβει μεγαλύτερο μυστήριο κι ακόμα βαθύτερο λάκκο προοριζόμενο κατά τα φαινόμενα για τους χριστιανούς.
Τα μαγαζιά που ήταν στόχος των διαρρηκτών ανήκαν σε Οθωμανούς, οι οποίοι όμως έδειχναν μια περίεργη ψυχραιμία όταν διαπίστωναν τις απώλειες, μικρής αξίας άπασες, σαν να μην τους αφορούσε το γεγονός.
Αγαπά όμως ο Θεός τον κλέφτη αγαπά και το νοικοκύρη. Παραμονή των Θεοφανείων του 1909 στις 2 τη νύχτα δυο χριστιανοί περνώντας έξω από το μεγαλύτερο τζαμί της πόλης ταράχτηκαν από ένα θόρυβο περίεργο. Είδαν και φώτα μέσα οπότε σταμάτησαν τον πρώτο χωροφύλακα που βρήκαν καταγγέλλοντας το γεγονός. Για να μη μακρηγορούμε οι δράστες που ήταν τρεις εντοπίστηκαν στο μιναρέ. Δεν είχαν απασχολήσει ποτέ άλλοτε τις αστυνομικές αρχές, ανήκαν στην εργατική τάξη και οι δύο από αυτούς ανήκαν στην υπηρεσία του πλουσιότερου Οθωμανού και πολιτικού παράγοντα της πόλης. Ο ιδιοκτήτης του καταστήματος αν και ειδοποιήθηκε αμέσως, μόνο μετά και δεύτερη ειδοποίηση αποφάσισε να χαλάσει το ραχάτι του και πηγαίνοντας με το πάσο του στο μαγαζί δήλωσε απαθέστατα, ότι του έλειπαν λίγες δραχμές.
Τελικά διαπιστώθηκε ότι γινόταν προσπάθεια σπίλωσης των χριστιανών και μάλιστα στην τελευταία επιχείρηση φαινόταν καθαρά ότι έγινε προσπάθεια να επιβαρυνθούν και με τη βαριά κατηγορία βεβήλωσης ιερού χώρου, αφού φαινόταν καθαρά ότι ορμητήριο των διαρρηκτών ήταν το τζαμί.
Αυτά ήταν μερικά μόνο από τα κρούσματα που απασχολούσαν την κοινή γνώμη, καθώς ήταν σε έξαρση το κρητικό ζήτημα.
Και για την οστρακιά έφταιγε ο… δήμαρχος
Σε έξαρση όμως ήταν και η οστρακιά και η εφημερίδα επιρρίπτει ευθύνη στο …δήμαρχο που όπως και στην περίοδο που ήταν σε έξαρση ο τυφοειδής πυρετός δεν ενδιαφέρθηκε να ενεργοποιήσει τις υγειονομικές αρχές για την προστασία του πληθυσμού από την επιδημία.
Η δραπέτευση δυο αγγέλων είναι ο σπαρακτικός τίτλος νεκρολογίας στην ίδια εφημερίδα και αναφέρεται στο θάνατο δύο παιδιών του διετούς Στυλιανού γιου του δικηγόρου Ευαγγέλου Δαφνομήλη και της 4χρονης Γεωργίας κόρης του από έτους θανόντος Ιωάννη Τσουδερού διευθυντή του τοπικού υποκαταστήματος της Κρητικής Τράπεζας.
Μια ακόμα θλιβερή είδηση παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ένα ζευγάρι ο Νικόλαος Βλατάς και η σύζυγός του Ροδάνθη Ξυλούρη από τ’ Ανώγεια κίνησαν ταυτόχρονα για το αιώνιο ταξίδι έχοντας περάσει την ένατη δεκαετία της ζωής τους και μετά από σαράντα χρόνια ευτυχισμένου γάμου. Στον ίδιο τάφο αναπαύθηκαν και οι δυο, αφού δεν κατάφερε να τους χωρίσει ούτε ο θάνατος.
Επόμενο δημοσίευμα μας πληροφορεί ότι ένας από τους περίφημους αγωνιστές ο Γεώργιος Τζεδάκης δεν πρόλαβε να υποδεχτεί το 1909. Πέθανε στο χωριό του Πασσαλίτες έχοντας ξεπεράσει τα 80 χρόνια του.
Ήταν από τους πρώτους αρχηγούς της επαρχίας Μυλοποτάμου στις επαναστάσεις 1866, 1878 και 1896-1897. Η κηδεία του έγινε με μεγάλη επισημότητα. Όταν μάλιστα τον κατέβαζαν στον τάφο μετά τις νεκρολογίες που τον αποχαιρέτισαν όπως του άξιζε συνόδευσαν τον τελευταίο αντίο πάνω από 50 πυροβολισμοί.
Το πρώτο δεκαήμερο του 1909 πέθανε κι άλλος ένας αγωνιστής. Ο Νικόλαος Ι. Μοσχοβίτης πρωτοξάδελφος του περίφημου οπλαρχηγού του Αμαρίου Διογένη Μοσχοβίτη. Από το 1866 έπαιρνε μέρος σε όλες τις επαναστάσεις και τον είχαν κατατάξει με τη δράση του στην Α τάξη των αγωνιστών.
Για τους πτωχούς της πόλης φροντίζει και πάλι ο Εμπορικός Σύλλογος ανακοινώνοντας χοροεσπερίδα για την 1η Φεβρουαρίου με σκοπό τα έσοδα να δοθούν στους άπορους Ρεθεμνιώτες.
Μας απορρόφησε τελικά η εφημερίδα «Ένωσις». Μα όπως θα διαπιστώσατε είχαν σημειωθεί γεγονότα ιδιαίτερα εκείνες τις πρώτες μέρες του 1909 που δεν θα μπορούσε να αγνοήσει ο σημερινός αναγνώστης, που βιώνει διαφορετικές καταστάσεις αλλά περίπου όμοια προβλήματα. Για παράδειγμα σε κάποιο σημείο η εφημερίδα αναφέρεται «στα χάλια του λιμανιού». Τι σύμπτωση αλήθεια. Μερικά θέματα μένουν όπως τα έχουν αφήσει οι προηγούμενοι παράγοντες για να διατηρεί τη διαχρονικότητά του το περίφημο τραγουδάκι «Λες και ήταν χθες…».
Η υποδοχή του καινούργιου χρόνου γίνεται με κάθε πανηγυρικό τρόπο σε όλη τη γη. Πώς να γινόταν άραγε με την ανατολή του 1901;
Ενδιαφέροντα όσα βρίσκουμε στην εφημερίδα «Επιθεώρησις» (υπεύθυνος έκδοσης Γ. Παπαδόπετρος και διευθυντής – συντάκτης Θεμ. Γ. Παπαδάκης).
Στον απολογισμό που γίνεται εκφράζεται (αναφερόμαστε στο δεύτερο χρόνο της ελευθερίας) η χαρά όλων και η ελπίδα για την ανασυγκρότηση.
Σε άλλο άρθρο ανακοινώνεται ότι οι Επίσκοποι πλέον στην Κρήτη θα είναι οκτώ και σχολιάζεται το γεγονός γιατί, σύμφωνα με τον σχολιαστή, ο τόπος έχει περισσότερη ανάγκη από ιεροκήρυκες να γυρίζουν στο χωριά και να φορτίζουν τα θρησκευτικό συναίσθημα των πιστών και λιγότερο από Επισκόπους.
Σε άλλη στήλη ένα ακόμα ενδιαφέρον σχόλιο με τίτλο «Δίκαια Παράπονα». Αναφέρεται στο «κατεστραμμένον χωρίον Περιβόλια της Ρεθύμνης, οι κάτοικοι των οποίων θύματα της τελευταίας επανάστασης παραπονούνται και δικαίως κατά της Κυβερνήσεως για τις καταστροφές που δεν αποκαθίστανται. Όσο για το σχολείο μετά από αρκετές παραστάσεις και διαβήματα τους συνέστησαν ένα ημιημερήσιο που μάλλον πρόξενος ζημίας γίνεται στα παιδιά παρά τους προσφέρει ωφέλεια. Και το αίτημα είναι να γίνει τουλάχιστον το σχολείο αυτό γραμματοδιδασκαλείον…».
Και να ήταν μόνο αυτοί παραπονούμενοι; Πιο κάτω διαβάζουμε παρόμοια σύσταση της εφημερίδας στην αρμόδια επιτροπή για την άμεση απόδοση σε χήρες και ορφανά ηρώων που σκοτώθηκαν στις επαναστάσεις, των συντάξεων και βοηθημάτων, που θα έπρεπε να λαμβάνουν, αλλά καθυστερούν και ταλαιπωρούν τους δικαιούχους.
Μια επίσης συγκινητική περίπτωση διαβάζουμε παρακάτω.
Κάποιος γιατρός ονόματι Γεώργιος Καραντινός έχοντας να λαμβάνει από παλαιούς μισθούς που του όφειλε το δημόσιο από τις υπηρεσίες του ως επαρχιακού γιατρού αναχώρησε για το αιώνιο ταξίδι και η οικογένειά του χωρίς κανένα πόρο επιβίωσης αρχίζει να στερείται και το ψωμί.
Χρέος ηθικό της πολιτείας ήταν επομένως να μεριμνήσει, ώστε να δοθούν τα χρήματα στην οικογένεια αυτή που «χρήζει μεγάλης υποστήριξης» όπως τόνιζε με θέρμη ο σχολιαστής.
Ένα σπάνιο ποίημα του Καλομενόπουλου
Πανηγυρικά είναι τα φύλλα της Πρωτοχρονιάς του 1914. Και ο βάρδος του Ρεθύμνου Γιώργης Καλομενόπουλος δίνει με τον σπουδαίο στίχο του το πνεύμα της εποχής αποχαιρετώντας το 1913, χρονιά που ενώθηκε η Κρήτη με την Ελλάδα. Ας προσέξουμε ιδιαίτερα τις σύνθετες λέξεις που χρησιμοποιεί.
Με χίλιες γλυκοθώρητες σε είδαμε ελπίδες
στον ερχομό σου ψάλαμε κάθε χαράς παιάνα
και γίνηκαν λαμπρόχρωμες οι θαμπερές ακτίδες
που βλέπαμε χλωμόθωρες στην όψη σου -ω τιτάνα-
Μας ήρθες -ώ θεόπεμπτη -ευλογημένη ώρα
και στο ανήλιο της σκλαβιάς στο τρίσπηκτο σκοτάδι
έλαμψες συ χρυσόφωτος της λευτεριάς τα δώρα
σκορπίζοντας και διώχνοντας τ’ ανέστερο το βράδυ
Διαλύθηκαν οι καταχνιές εις το ροβόλημά σου
και λιώσανε στο διάβα σου τα παγερά τα χιόνια
και ντροπιασμένη μέριασε στο ώριο πέρασμά σου
Η μαύρη- άτιμης σκλαβιάς τυράννου -καταφρόνια
Ονείρατα χρυσόφτερα και πόθοι γαλαζένιοι
πόθοι τρανοί ελευθεριάς που μες στα μαύρα στήθεια
καιρούς και χρόνια αμέτρητα εμένανε κλεισμένοι
στο διάβα σου τρανέψανε και γίνηκαν αλήθεια
Κι η όψη σου επρόβαλε γιγάντινη πανώρια
κάποιας ιδέας εφτάτρανης τρισπάναγνη γενήτρα
π’ αρπάζοντας τη μια γενιά εχύμαξε πανώρια
-Ω δόξες- Μυριοδόξαστη τυραννοκαταλύτρα
και τώρα φεύγεις μακρινά φορώντας την χλαμύδα
την πορφυροχρωμάτιστη της δόξας κι ακλουθώντας
Δες τρόπαια πανίερα σου ψάλει η πατρίδα
τη δοξασμένη δύση σου ακριβοχαιρετώντας
Και λέει χρόνε που φερες τες ζηλεμένες δόξες
σύρε τρανό καμάρι μου και στάσου- ω ζηλεμένα-
λόγια που καρτερούσανε γενιές ν’ ακούσουν τόσες-
στο κωνοστάσι το ψηλό κοντά στο κοσιένα.
Αναγκαστικά σε πολλά σημεία κρατάμε και την ορθογραφία της εποχής.
Η Ηλεκτρική δημιουργούσε την ατμόσφαιρα
Πώς όμως υποδεχόταν το Ρέθυμνο κάθε νέα χρονιά; Με αντίστροφη μέτρηση άραγε όπως σήμερα; Κάπως διαφορετικά μας ενημερώνει η εφημερίδα «Αστραπή» του Γενάρη 1927.
Γράφει λοιπόν ο χρονογράφος της ότι, ακριβώς στις 12 με το χτύπημα του ρολογιού της Μητρόπολης η Ηλεκτρική Εταιρία έσβηνε τρεις φορές το φως. Κι έτσι υποδέχτηκαν όλοι το 1927. Πού βρίσκονταν οι περισσότεροι; Μα εκεί που συνηθίζει η πλειονότητα του πληθυσμού μια τέτοια βραδιά δηλαδή γύρω από την πράσινη τσόχα έτσι για το καλό.
Μη θεωρήσετε προς Θεού ότι θίγονται υπολείψεις με την αναφορά αυτή και υποστούμε όσα κάποιος καθηγητής -ονόματα δεν λέμε- που καθώς λέγεται και πανθομολογείται στην αυστηρότητα δεν τον έφτασε κανείς. Ο σπουδαίος κατά τ’ άλλα αυτός άνθρωπος αποφάσισε κάποια μέρα να γράψει ένα πύρινο άρθρο καταγγέλλοντας Εκκλησία και φορείς που επιτρέπουν τη διοργάνωση χορών. Εκεί στη δύση της δεκαετίας του 20 και για αρκετό καιρό από την έλευση του 1930, το άρθρο αυτό άναψε φωτιές κι έγινε αιτία ομηρικών καβγάδων μεταξύ παραγόντων και άλλων απλών ανθρώπων; Σαν θεολόγος βέβαια.
Ο εν λόγω καθηγητής έκρινε πως αυτοί οι χοροί που οργάνωνε κάθε φορέας απειλούσε τα χρηστά ήθη. Δεν είχε όμως την απήχηση που πίστευε το δημοσίευμά του. Αυτά που ακολούθησαν δεν θα θέλατε να τα ξέρετε. Και ‘μεις δεν τα βάζουμε σε μια χρονική σειρά γιατί δεν θέλουμε μετά από τόσα χρόνια να στενοχωρηθούν απόγονοι. Γεγονός είναι ότι εξαιτίας του συγκεκριμένου καθηγητή άρχισε μια ανταλλαγή απόψεων σε εισαγγελικό ύφος με αρκετή πολιτική χροιά, αφού οι θέσεις εξέφραζαν και την ιδεολογία κάθε εφημερίδας.
Οι περισσότεροι τα έβαλαν μαζί του και ζητούσαν την παραδειγματική τιμωρία του. Τι παρίστανε ο κύριος; Τον θεματοφύλακα της τιμής κάθε οικογένειας;
Και με ποιο δικαίωμα ο κύριος αυτός θα έβαζε ιδέες στους γονείς να απαγορεύσουν τους χορούς; Και ποια αφορμή θα εύρισκε πια η νεολαία για να συναντήσει τον ή την εκλεκτή που έκανε την καρδιά να κτυπά πιο δυνατά;
Καταλάβατε δηλαδή που ήταν το πρόβλημα.
Τελικά ο αυστηρών αρχών καθηγητής δεν βγήκε αλώβητος από το σάλο που προκάλεσε η δημόσια επιστολή του. Η τοπική κοινωνία θεωρώντας ότι την είχε προσβάλει ο εκπαιδευτικός και μάλιστα σε απερίγραπτο βαθμό προκάλεσε τον ερχομό επιθεωρητού, ο οποίος και μετέθεσε για ένα διάστημα τον καθηγητή μέχρι να κοπάσει ο θόρυβος που προκάλεσε η επιστολή του.
Όσο για τους χορούς αυτοί συνεχίστηκαν και με μεγάλο ζήλο, γιατί πώς αλλιώς θα έβλεπαν συνδρομή τα σωματεία και πώς θα συνέχιζαν τη φιλανθρωπική τους δράση;
Μίζερη ζωή για τα ορφανά του Ρεθύμνου
Για παράδειγμα ο Σύλλογος των Κυριών που είχε καταφέρει τις γιορτινές μέρες να μοιράσει σε πτωχές οικογένειες 2.500 δραχμές και παραμονές του νέου έτους διάφορα γλυκίσματα στα ορφανά της πόλης.
Κι ήταν ίσως η μόνη χειρονομία αγάπης που δέχτηκαν τα ορφανά, γιατί αν κρίνουμε από σχόλιο του εκδότη της «Αστραπής» Στέλιου Π. Δρακάκι, τα παιδιά του ιδρύματος Ρεθύμνου ήταν στη χειρότερη μοίρα, αφού δεν απολάμβαναν τις ευκαιρίες των αδελφών ιδρυμάτων της άλλης Κρήτης.
Εκείνη την Πρωτοχρονιά λοιπόν του 1927 είχαν οδηγηθεί στο νεοεπισκευασθέν Μέγαρο της Νομαρχίας, όπου τους πρόσφεραν γλυκά και παιχνίδια. Τα κράτησαν μέχρι το απόγευμα και μετά τα έστειλαν πίσω στο ίδρυμα. Μίζερα πράγματα δηλαδή αν γίνει σύγκριση με τις γιορτές στα Χανιά και στο Ηράκλειο για την χαρά των ορφανών.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο η απομάκρυνση του διευθυντή κάποιου Χαρκιανάκη ήταν αιτία του κακού, καθότι «υπήρξε διοργανωτής του ορφανοτροφείου και η ψυχή αυτού, ο οποίος δια της ευσυνειδήτου εργασίας του και της προσηλώσεώς του εις το υψηλόν του αξίωμα κατόρθωσε να εξυψώσει το ίδρυμα εις τον προορισμόν του. Η προσωρινή απόσπασις του κ. Χαρκιανάκη ήτις τείνει να γίνει οριστική δεν εκίνησε το ενδιαφέρον των αρμοδίων ως έδει…».
Και να ήταν μόνο αυτό το πρόβλημα που θα έπρεπε να απασχολήσει τις τοπικές αρχές.
Οι κάτοικοι της Λεωφόρου Κουντουριώτη, έξαλλοι ήταν με τη δημοτική αρχή γιατί «τα υψικάρινα δένδρα απειλούσι τα στέγας των απέναντι οικιών αυτών και οι χάνδακες πληρούμενοι υδάτων και ακαθαρσιών κατέστησαν εστίαι μολυσματικαί εξ ετέρου δε λίθοι και κέραμοι και πλίνθοι ατάκτως ερριμένοι αποτελούσιν ασχημίαν και εμπόδιον εις τε τους παροικούντας και εκείθεν διαβαίνοντας…».
Και το χειρότερο όπως διαβάζουμε στη συνέχεια είναι ότι ο δήμαρχος δεν είχε τοποθετήσει κάπου εκεί κοντά ούτε βρύση!!! …Για τη Λεωφόρο Κουντουριώτη λέμε του 1926 που δεν είχε καμιά σχέση φυσικά με τη Λεωφόρο που γνωρίζουμε.
Άλλες εποχές, άλλα ήθη, καθώς αντιλαμβάνεστε.
