Της Αρετής Μαρματάκη
Η αγάπη, το μεράκι και το όραμα πολλών ευαισθητοποιημένων εκπαιδευτικών, που αναζητούν τρόπους να αναβιώσουν την Υφαντική Τέχνη και να την εντάξουν στο Δημόσιο Σχολείο, έχουν αναδείξει δυο αξιόλογα, πρωτοποριακά παραδείγματα επιτυχημένης εφαρμογής στον χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στα Χανιά και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης – Προσχολικής Αγωγής στο Ρέθυμνο. Το 4ο Γενικό Λύκειο Χανίων και το Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Κυριάννας Ρεθύμνης «Το Σπιτοσχολειό», διατηρούν ενεργούς αργαλειούς, μεταλαμπαδεύοντας τις γνώσεις και τεχνικές της παραδοσιακής Υφαντικής και Βαφικής Τέχνης με τις αυθεντικές πρώτες ύλες της Κρητικής Φύσης!
Πρόκειται για δυο σχολεία και εκπαιδευτικούς, που για πρώτη φορά συνεργάστηκαν, με αφορμή το πρόγραμμα της Διεθνούς Αμνηστίας «Εγώ κι Εσύ Μαζί – Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα», το 2020-21. Ως συντονίστρια του συγκεκριμένου προγράμματος για τα σχολεία της Κρήτης, είχα την χαρά να συνεργαστώ και με το Νηπιαγωγείο της Κυριάννας και από τότε συμμετέχω ως ένθερμη υποστηρίκτρια σε αρκετές από τις δραστηριότητές τους. Ιδιαίτερα για την Υφαντική Τέχνη, που είναι πολύ σπουδαία και ιδιαίτερη, ως προς τη σχέση της με την τοπική κοινωνία, καθώς συνδυάζει τη συνύπαρξη γενεών, φύλων, παράδοσης, οράματος, τέχνης και επιστήμης.
Το 4ο Γενικό Λύκειο Χανίων ήδη από το 2015 απέκτησε αργαλειό με δωρεά, που εξασφάλισε με ενέργειές της η τότε Διευθύντρια του Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτου και τον λειτουργεί η φιλόλογος Ζαχαρένια Λιγοψυχάκη, που κατάφερε να μυήσει τα παιδιά στην χρήση του! Μαθητές και μαθήτριες μαθαίνουν να υφαίνουν, να βάφουν, να δημιουργούν, γνωρίζουν και συνομιλούν με υφάντριες και υφαντές απ’ όλη την Ελλάδα.
Το 2017 επισκέφθηκαν ως ομάδα το ΚΠΕ Ανωγείων συμμετέχοντας στο αντίστοιχο πρόγραμμα της Υφαντικής. Τον Μάιο του 2019, με την υποστήριξη της Αντιπεριφέρειας Χανίων, της Συντονίστριας Αειφορίας του ΠΕΚΕΣ Κρήτης Αμαλίας Φιλιππάκη, της Αποστολής Πηνελόπη – Γκάντι του Πανεπιστημίου των Ορέων και της ΔΔΕ Χανίων, επισκέπτονται τα Σφακιά, παίρνοντας μέρος σε αλληλοδιδακτική δράση με τα παιδιά του Γυμνασίου και Λυκείου των Σφακίων και ενημερώνοντας τα για τη Βαφική Τέχνη. Στην ίδια εκδήλωση η εκπαιδευτικός Πληροφορικής, του 2ου Γυμνασίου Ελ. Βενιζέλου, Αργυρώ Καλλιβρετάκη, μας ανέλυσε τη σχέση της υφαντικής με τους υπολογιστές. Η λειτουργία τους στηρίζεται στα Μαθηματικά του υπολογιστή, δηλαδή στο δυαδικό σύστημα αρίθμησης, που έχει ψηφία μόνο το 0 και το 1, αντίστοιχα με το στημόνι και το υφάδι του αργαλειού. Επίσης ανέδειξε τον τρόπο επίδρασης της υφαντικής στην πορεία εξέλιξης των σύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών, με τους περίφημους αργαλειούς του Ζακάρ που λειτουργούσαν στη Γαλλία το 1800 με διάτρητες κάρτες.
Αντίστοιχα στο Nηπιαγωγείο της Κυριάννας το 2021 με την Προϊσταμένη νηπιαγωγό Δήμητρα Κατσούλη και βοηθούς της αναπληρώτριες εκπαιδευτικούς, που μαθαίνουν να στηρίζουν τη δημόσια εκπαίδευση και γονείς, που μαθαίνουν να συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς για το μέλλον και το κοινό καλό των παιδιών τους, απέκτησαν αργαλειό και τα μικρά παιδάκια μαθαίνουν να καλλιεργούν λινάρι, να εκτρέφουν μεταξοσκώληκες, να δημιουργούν νήματα και να υφαίνουν.
Ως ΔΔΕ Χανίων, θέλουμε να αναδείξουμε όσα γίνονται και να ενθαρρύνουμε και άλλα σχολεία να ξεδιπλώσουν τον Μίτο της Κρητικής Παράδοσης, γι’ αυτό και προ(σ)καλέσαμε τη συνύπαρξη τους στα Χανιά, με αφορμή μια διάσημη Ταπισερί!
Την Παρασκευή 27 Ιανουαρίου 2023, το 4ο Γενικό Λύκειο Χανίων, με την Ομάδα του Εκπαιδευτικού Ομίλου «Βαφικές…. Υφαντοπινελιές» και το Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Κυριάννας Ρεθύμνης «To Σπιτοσχολειό», συνοδευόμενο από γονείς των μικρών παιδιών και μια αγαπημένη τους υφάντρα, συναντήθηκαν στον αργαλειό του 4ου Λυκείου όπου νήπια και έφηβοι ύφαναν μαζί, παρουσίασαν τις δράσεις τους και μας μάγεψαν με την υπομονή και την περηφάνεια τους. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, στο πλαίσιο της έκθεσης “John Craxton: Μια ελληνική Ψυχή” υλοποίησαν μια εξαιρετική εκπαιδευτική δράση, στον χώρο μπροστά από την ταπισερί «Τοπίο με στοιχεία της φύσης»!
Υπέροχη και συγκινητική εκδήλωση, τιμή στις εκπαιδευτικούς που ανοίγουν δρόμους, στις Διευθύνσεις των σχολείων, που στηρίζουν όλες τις δράσεις και τους απλούς ανθρώπους του τόπου μας, που νοιάζονται να μοιραστούν με τα νιάτα τα μυστικά της ζωής! Το σημαντικό όμως στην αλληλεπίδραση και τη διάχυση είναι να δίνεται ο λόγος στις συντονίστριες των σχολείων. Ας μας τα πουν λοιπόν…..
Τιμή στις εκπαιδευτικούς που ανοίγουν δρόμους
Η Δήμητρα Κατσούλη, Προϊσταμένη στο Νηπιαγωγείο Κυριάννας, εξιστορεί την πορεία: «Στις 26 Οκτωβρίου 2020 ξεκίνησε το σχέδιο δράσης «Το θαύμα του Λιναριού και η Υφαντική που ενώνει», φυτέψαμε για πρώτη φορά λινάρι στο Περβόλι της Βεατρίκης, στη γη της Κυριάννας…. σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ορέων – Αποστολή Πηνελόπη Γκάντι. Μια καλλιέργεια που εδώ και χρόνια έχει σταματήσει στην Κρήτη… Παρατηρούσαμε κάθε βδομάδα την ανάπτυξη του, ώσπου φτάσαμε αρχές του καλοκαιριού στη συγκομιδή του…. Μεγάλη γιορτή για όλο το χωριό η πρώτη σοδειά… Μετά ξεκίνησε η διαδικασία, δύσκολη και χρονοβόρα, για να φτάσουμε από το φυτό στην κλωστή…. Σύμβουλός μας σε αυτό η παραδοσιακή υφάντρα από τις Πρασσές κ. Μαρία Παπαδόσηφου….Και αφού είχαμε την κλωστή, αναζητήσαμε και τον Αργαλειό… Η οικογένεια Καλομενοπούλου από το Νευς Αμάρι και η οικογένεια Κοτζαμπασάκη από την Κυριάννα μας παραχώρησαν τους αργαλειούς τους για δυο χρόνια κι έτσι στήθηκε το Αργαστήρι μας….
H αποθήκη του Σπιτοσχολειού με τη βοήθεια και την φροντίδα του τμήματος Παιδείας Δήμου Ρεθύμνης και της Αντιδημάρχου κ. Άννας Ελευθεριάδου – Γκίκα ανακαινίστηκε για να στεγάσει τον αργαλειό μας.Μας βοήθησαν στο μιτοχτένιασμα οι υφάντρες Κατερίνα Δραμιτινού, Ρούσσα Παπαδάκη, Χρυσούλα Παντελάκη και ο υφαντουργός Κωνσταντίνος Δασκαλάκης. Κάθε Δεκέμβρη σπέρνουμε λινάρι και κάθε καλοκαίρι εκτρέφουμε μεταξοσκώληκες για να φτάσουμε στην κλωστή…. που χρωματίζουμε με φυτικές βαφές από τους θησαυρούς της Κρητικής γης. Όλα αυτά είναι πηγή χαράς, ομορφιάς, δημιουργικότητας και πλούτου στη ζωή του Σπιτοσχολειού».
Η Μαρία Καλομενοπούλου, αναπληρώτρια νηπιαγωγός αναλύει πώς αυτές οι δράσεις συνδέονται με τους στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας: «Στόχος αυτής της ενασχόλησης του σχολείου μας με την υφαντικη τέχνη είναι όχι μόνο η δημιουργία κάτι καινούριου αλλά και η ανάπτυξη πολλών άλλων δεξιοτήτων, η έκφραση των συναισθημάτων, η χαλάρωση που προσφέρει η συγκέντρωση των παιδιών στο υφαντό για να μη γίνει λάθος, η ενδυνάμωση των δαχτύλων που θα ενισχύσει τη σωστή τριποδικη λαβή κρατώντας τη σαΐτα τυλίγοντας το μαλλί, η ανάπτυξη του οπτικοκινητικού συντονισμού περνώντας σωστά τη σαΐτα, η ανάπτυξη μαθηματικών δεξιοτήτων, ξεχωρίζοντας- κατηγοριοποιώντας τα κουκούλια του μεταξιού, τα λουλούδια που θα χρειαστούμε, μετρώντας το λινάρι που φυτεύουμε, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο πάνω- κάτω για να βγει σωστό το υφαντό, να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει στο περιβάλλον κάθε εποχή, τι συμβαίνει στο λινάρι μας… πόσο δύσκολο είναι να αναπτυχθεί και πόσο εύκολα μπορεί να καταστραφεί.. μαθαίνουμε να προσέχουμε, να παρατηρούμε κάθε τι που μεγαλώνει στην αυλή μας.. από τα μικρότερα σκουληκάκια…γιατί και ο μεταξοσκώληκας μας ήταν έτσι παλιά…και τώρα μπορούμε να υφάνουμε το μετάξι μας…»
Και συνεχίζει η Ειρήνη Στουραΐτη, αναπληρώτρια νηπιαγωγός παράλληλης στήριξης τονίζοντας: «Για τα παιδιά με δυσκολίες η ομαδική ενασχόληση με την υφαντική τέχνη και όλες αυτές τις δράσεις, βοηθάει επιπλέον στην ένταξή τους, δημιουργώντας θετικά συναισθήματα αποδοχής από το σύνολο της ομάδας και θετικής αλληλεπίδρασης, ενδυναμώνοντας την αυτοπεποίθησή τους».
Η φιλόλογος Ζαχαρένια Λιγοψυχάκη:«Πάντοτε με τη στήριξη τόσο της Διεύθυνσης του 4ου Γενικού Λυκείου Χανίων του σχολείου μας – τα τελευταία δέκα χρόνια – καθώς και της Υπεύθυνης Περιβαλλοντικών και Πολιτιστικών Προγραμμάτων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Χανίων, υλοποιούμε πολιτιστικές δράσεις με χαρακτηριστικότερες αυτές της παραδοσιακής Βαφικής και Υφαντικής Τέχνης. Αποδέκτες τους Λυκειόπαιδα στα οποία σίγουρα το σύγχρονο απαιτητικό εκπαιδευτικό σύστημα, ελεύθερο χρόνο δεν αφήνει. Με οδηγό τους ωστόσο το μεράκι που τα διακρίνει για καλύτερη γνωριμία με την τοπική μας παράδοση και για γνήσια δημιουργία πρωτότυπων καλλιτεχνημάτων με πρώτες ύλες που έχουν τη σφραγίδα της κρητικής φύσης, πειραματίζονται στην μαγική βαφική τέχνη. Δημιουργούν έτσι σε χώρους εκτός εργαστηρίου Χημείας με τα δικά τους μέσα και χέρια, με φυτικά στοιχεία τόσο ζεστά και ανεξίτηλα χρώματα. Εκπαιδεύονται παράλληλα και σε παραδοσιακές και παγκόσμιες τεχνικές ύφανσης στο «μεγάλο εργαλείο» – αργαλειό που διαθέτει το 4ο Γ.Λ.Χ. από δωρεά της οικογένειας Ιωάννας Ρουμπεδάκη. Η βιωματική εμπειρία που αποκομίζεται από τις παραπάνω μορφές δημιουργίας και έκφρασης των νεαρών παιδιών μόνο θετικά μπορεί να προσφέρει: χαρά και ψυχική ηρεμία, εκτόνωση και αυτοπεποίθηση, ανάπτυξη πνευματικών και σωματικών δεξιοτήτων, καλύτερη επικοινωνία με τον συνάνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον. Μελλοντικά επίσης προλειαίνει το έδαφος και για τη διαμόρφωση μιας διαφορετικής στάσης ζωής στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία. Θεωρούμε υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε επώνυμους και ανώνυμους συμπολίτες μας οι οποίοι περιέβαλαν με αγάπη την προσπάθειά μας αυτή και μας πρόσφεραν την πολύτιμη καθοδήγηση τους. Τα φωτεινά δε χαμόγελα όλων των συμμετεχόντων στη συνδιοργάνωση με το Νηπιαγωγείο Κυριάννας Ρεθύμνου στο χώρο του σχολείου μας και μετέπειτα στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, δηλώνει την πίστη τους στη δυναμική της παράδοσης και οπλίζει όλους εμάς τους εκπαιδευτικούς με δύναμη και περαιτέρω σχέδια και εμπνεύσεις».
Συγχαρητήρια σε όλες και όλους σας. Καλή συνέχεια στα ωραία και μεγάλα, που με κόπο καταφέρνετε και καλή αντάμωση και στην Κυριάννα!
Αρετή Μαρματάκη
Κοινωνιολόγος, Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων ΔΔΕ Χανίων
