Η ζωή μετά τον πόλεμο στο Ρέθυμνο είχε εκείνα τα σκούρα χρώματα που υποστηρίζουν εικόνες μεγάλης μιζέριας.Με τόσες εκατόμβες θυσίας ποιος να ‘χει κέφι για γλέντια και χαρές. Κι όμως σιγά-σιγά η νέα γενιά έβαλε σκοπό να αντιστρέψει το κλίμα.
Από την ανατολή της δεκαετίας του ’50 ομάδες νεαρών που είχαν «κτίσει» φιλίες ζωής, οργάνωναν βόλτες στην πόλη ξεσηκώνοντας τους πάντες με το κέφι και τα τραγούδια τους.Με τον καιρό είχαν κερδίσει και τη συμπάθεια των αστυνομικών, που παρά τις όποιες απαγορεύσεις έκαναν τα «στραβά» μάτια στη θέα των νεαρών ακόμα κι αν κυκλοφορούσαν με ντόμινα.Γιατί είναι γνωστό ότι κάποτε και οι μάσκες ήταν απαγορευτικές για τους νομοταγείς πολίτες.
Οι χοροί των συλλόγων έδιναν και την επίσημη ευκαιρία γλεντιού, ευκαιρία να κάνει γιορτή το αναιμικό τους πάντα ταμείο κι όσοι τώρα ήθελαν να νοιώσουν εντονότερα τις Απόκριες κατέφευγαν στο Ηράκλειο για να παρακολουθήσουν την παρέλαση του Καρναβαλιού.
Γιατί ενώ ο βασιλιάς Καρνάβαλος είχε την τιμητική του στο Ρέθυμνο από το 1899, ο πόλεμος σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, δίνοντας περιθώριο σε εύπορες περιοχές που είχαν το περιθώριο να ορθοποδήσουν συντομότερα από τα δεινά του πολέμου να δημιουργήσουν μεγάλες διοργανώσεις πανελλήνιας εμβέλειας.
Το Καρναβάλι του Ηρακλείου ήταν αγκάθι στη σκέψη των φιλοπρόοδων συμπολιτών, που αποτελούσαν και τον πυρήνα της Περιηγητικής Λέσχης.Το ιστορικό αυτό σωματείο είχε κάνει ήδη ένα πρώτο βήμα τουριστικής προβολής του νομού με τη «Γιορτή Κρασιού». Γιατί να μην αναβιώσει το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι;
Ο πρόεδρος Κώστας Μανουράς τους μάζεψε όλους και τους παρουσίασε το σχέδιο με απόλυτη ειλικρίνεια. Θετικός επιστήμονας καθώς ήταν, άνθρωπος με συγκροτημένη σκέψη και μεθοδικός, ήθελε όλοι να έχουν επίγνωση του εγχειρήματος. Βοήθεια δεν θα υπήρχε από πουθενά και μοναδικά κεφάλαια θα ήταν η σύμπραξη όλων των καλλιτεχνικών δυνάμεων του τόπου σε ιδέες, σχεδιασμό και πάνω από όλα προσωπική εργασία.
Είναι άξιο αναφοράς ότι οι πάντες χειροκρότησαν την ιδέα. Ακόμα και το Λύκειο Ελληνίδων που επιδίωκε πάντα να κρατά σε υψηλό επίπεδο κάθε του συμμετοχή δήλωσε πρώτο ότι είναι έτοιμο για συνεργασία από τις τάξεις του απλού στρατιώτη. Κι όταν ένα Λύκειο έδειχνε τόσο ενθουσιασμό φαντάζεστε πόσο άνετα ανταποκρίθηκαν οι υπόλοιποι.Όσο για τις εφημερίδες φρόντισαν να ενθαρρύνουν την προσπάθεια. Οι εγκυρότερες πένες με πρώτη αυτού του Πολύβιου Τσάκωνα εκθείασαν την πρωτοβουλία.
Σαν ένας άνθρωπος οι Ρεθεμνιώτες αγκάλιασαν την Περιηγητική και μοίρασαν δουλειά. Οι καλλιτεχνικές φύσεις αποτελούσαν το επιτελείο που μοίραζε αρμοδιότητες στις ομάδες εργασίες. Άρματα, κεφάλες, όλα έγιναν από τα χέρια αυτών των εθελοντών που πάσχιζαν να δώσουν ένα χαμόγελο στην πόλη τους.
Ο τοπικός τύπος φρόντιζε με ανάλογα δημοσιεύματα να κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον. Κι ένα καλαίσθητο πρόγραμμα μοιράστηκε στα κρητικά σωματεία του λεκανοπεδίου για να συμμετέχουν ενεργά ενώ μέσω της Περιηγητικής Αθηνών έγινε η διοργάνωση γνωστή σε όλη την Ελλάδα.
Χαριτωμένες πινελιές από την όλη προετοιμασία μας δίνουν τα χρονογραφήματα του Παύλου Κεδραίου (Χάρη Σαριδάκη). Ιδιαίτερα εντυπωσιάζουν τα ευτράπελα με πρωταγωνιστές απλούς ανθρώπους.
Μια γριούλα για παράδειγμα ακούγοντας για άρματα έσπευσε να κάνει τον σταυρό της:«Για το Θεό παιδιά μου, έλεγε. Τι τα θέλετε τα άρματα. Αυτά μόνο συμφορές φέρνουν…».
Σε μια γειτονιά πάλι, ξέσπασε καυγάς, με σασπένς ανελέητο …μαλλιοτράβηγμα, εξαιτίας της διαφωνίας δυο εντελώς άσχετων με τη διοργάνωση γυναικών που ήθελαν τα άρματα να περάσουν οπωσδήποτε από το στενό τους. Κι ας μη χωρούσαν ούτε δυο άνθρωποι να περάσουν από κει όχι κοτζάμ άρμα.
Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι ότι εκείνη την εποχή ο απλός λαός δεν είχε τα σημερινά μέσα ενημέρωσης και στη φαντασία ιδίως των παιδιών το Καρναβάλι έπαιρνε υπερφυσικές διαστάσεις. Δεν είχαν ευκαιρία να δουν άλλη τέτοια παρέλαση. Πώς να ήταν άραγε; Οι γηραιότεροι πάντως που έζησαν τα πρώτα καρναβάλια είχαν να πουν ενδιαφέροντα πράγματα που ξεσήκωναν τη φαντασία. Κι έτσι η προσδοκία για το αποκριάτικο υπερθέαμα γινόταν όλο και μεγαλύτερη.
Εύστοχες υπενθυμίσεις με σατιρική φλέβα
Στο πνεύμα πάντα της επικαιρότητας ο Νίκος Επιτροπάκης έγραψε σχετικά στη μόνιμη στήλη που διατηρούσε στην πρώτη σελίδα της «Κρητικής Επιθεώρησης»:
«Καρναβάλια, μασκαράτα, μετά σούρας περισσής
έχει γούστο τώρα στίχο να γυρεύετε και σεις …».
Ο μεγάλος αυτός δημοσιογράφος κι κορυφαίος ευθυμογράφος προκειμένου να διατηρεί στην επικαιρότητα τη μεγάλη διοργάνωση δεν άφηνε ευκαιρία να πάει χαμένη. Ακόμα κι αν επρόκειτο για φυσικό φαινόμενο εκείνος από δω το έφερνε από εκεί το πήγαινε στο Καρναβάλι κατέληγε:
«Λοιπόν δεν τη γλιτώσαμε εν τέλει τη λαχτάρα
το νέφος το ραδιενεργό ήρθε απ’ τη Σαχάρα
και ήρθε με ταχύτητα στη χώρα μας μεγάλη
ίσως το Ρεθεμνιώτικο να δει το Καρναβάλι»
Και πάντα με διαχρονικά μηνύματα:
Λοιπόν και Ρεθεμνιώτικο θα δούμε Καρναβάλι
που η επιτυχία του προβλέπεται μεγάλη.
Επίσης θα οργανωθούν προ περιπτώσεως πάσης
και των αποκριάτικων αρμάτων παρελάσεις.
Κι είθε σ’ ολόκληρη τη γη το κέφι να σκορπίσουν
και του πολέμου τ’ άρματα να τ’ αντικαταστήσουν.
Η μεγάλη διοργάνωση του 1960 και τα εντυπωσιακά άρματα
Πάμε στην μεγάλη διοργάνωση του Καρναβαλιού του 1960.Η πόλη αναστατώθηκε με την είσοδο του πρώτου άρματος που ήταν ο προάγγελος της γιορτής.Ήταν ένας πύραυλος αριστούργημα, έργο των μαθητών της Τεχνικής σχολής Ρεθύμνου.Το θέαμα ξεσήκωσε θύελλα ενθουσιασμού κι όλοι έσπευσαν να πάρουν εφημερίδα για να δουν το πρόγραμμα που είχε φυσικά δημοσιευθεί για την ενημέρωση όλων.
Ξημέρωσε η Κυριακή 28 Φεβρουαρίου 1960. Ήταν όλοι πανέτοιμοι για τη μεγάλη στιγμή. Η πόλη ξαφνικά είχε πλημμυρίσει από κόσμο. Οι εκτιμητές που δεν λάθευαν ποτέ, υπολόγιζαν γύρω στους 3.000 τους επισκέπτες. Το Ρέθυμνο ζούσε στιγμές μεγαλείου ανεπανάληπτου.
Η πομπή ξεκίνησε στις τρεις περίπου το μεσημέρι από την πλατεία της σημερινής Σοχώρας.
Εντυπωσιακοί μασκαράδες έφιπποι προηγούντο πλαισιωμένοι από τις εντυπωσιακές κεφάλες και ακολουθούσε η Φιλαρμονική παιανίζουσα ανάλογα κομμάτια που έδιναν κέφι. Οι μουσικοί ήταν επίσης μεταμφιεσμένοι, ώστε να υπάρχει αρμονία στο σύνολο.
Επιβλητικό το άρμα του «Βασιλιά» ανταποκρινόταν στις προσδοκίες όλων.Προηγούντο οι φρουροί του και στο βάθος επιβλητικός στο θρόνο του καθόταν ο Καρνάβαλος μεγαλοπρεπής.
Τι να πούμε για το άρμα της βασίλισσας. Μια τεράστια αχιβάδα απ’ όπου αναδυόταν ως Αφροδίτη η πανέμορφη Ρεθεμνιωτοπούλα που είχε αναλάβει τον σπουδαίο αυτό ρόλο.Ακολουθούσε ο πύραυλος που είχε ήδη πάρει τα εύσημα και ήταν έργο των μαθητών της τεχνικής σχολής.
Ακολούθως το άρμα του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου. Ένα γοητευτικό παραμύθι όπως αυτό της Χιονάτης με συμμετοχή παιδιών, στον ρόλο των νάνων, που σήμερα διαπρέπουν στο κοινωνικό μας γίγνεσθαι.
Εντυπωσιακός ήταν ο «Μεξικάνος» του Αντώνη Γιαχάκη και μετά ερχόταν το άρμα που συζητήθηκε πολύ. Ήταν μια χελώνα που σατίριζε τον πολιτισμό έργο εξαιρετικό του εμπνευσμένου πάντα και πολυτάλαντου Μπάμπη Πραματευτάκη, πολύτιμου και στη διοργάνωση αυτή, που είχε χρηματοδοτήσει ο Γιώργης Δεληγιώργης. To άρμα «Χελώνα-Πολιτισμός».
Ακολουθούσε το άρμα «Γυμναστήριον» του ΑΟ Ατρόμητου, ενώ ο Δράκος του Γιάννη Πρινιωτάκη που είχε αντικαταστήσει την παραδοσιακή καμήλα προκάλεσε ζωηρές επευφημίες.
Εντυπωσίασαν και οι «Άγριοι» έργο του Τάκη Αποστόλου φτιαγμένο με εξαιρετική μαεστρία. Σχολιάστηκε επίσης με τα πιο θερμά σχόλια για την αρτιότητα της κατασκευής.
Στο παλιό δημαρχείο, η πομπή σταμάτησε γιατί από τον εξώστη της οικίας Δρανδάκη περίμενε ο Παύλος Κεδραίος να προσφωνήσει το βασιλιά Καρνάβαλο.
Αμέσως μετά κι ενώ ο κόσμος παραληρούσε η πομπή έφθασε μέχρι την κλινική Δασκαλάκη, συνέχισε στην οδό Γιαμπουδάκη κατέβηκε στον Άγνωστο Στρατιώτη, προχώρησε στην Προκυμαία, πέρασε την οδό Ιουλίας Πετυχάκη, συνέχισε Αρκαδίου και πάλι έγινε ο κύκλος για να καταλήξει στην Προκυμαία.Σ’ όλη τη διαδρομή ο χαρτοπόλεμος κι οι σοκολάτες έπεφταν βροχή.
Μέσα σε γενική ευθυμία συνεχίστηκε η παρέλαση των αρμάτων μέχρι τις 6:00 το απόγεμα. Κατά τις 7:00, όλοι συγκεντρώθηκαν στην αποβάθρα όπου έγινε η καύση πυροτεχνημάτων. Κι έπειτα όπως ήταν όλοι στο κέφι μοιράστηκαν να συνεχίσουν τη διασκέδαση στους χορούς που οργάνωσαν το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου στην αίθουσα του ΡΕΞ και του Ωδείου.
Αναλυτική περιγραφή έκανε συνεργείο του ραδιοφώνου της ΕΡΤ που ήρθε για το σκοπό αυτό από τα Χανιά.
Απόκριες του 1961
Ο Φεβρουάριος του 1961 μπήκε με άγριες διαθέσεις. Είχαν πολλά χρόνια οι γεροντότεροι να δουν «τσίκνα» και οι νεότεροι δεν είχαν ζήσει ποτέ άλλοτε τόση κακοκαιρία.Ο χρονογράφος της εποχής σχολιάζει με ένταση εκείνο το παράξενο φαινόμενο του ανεμόβροχου που έμοιαζε κυκλώνας και υποχρέωσε τους πάντες να περιορίζουν τις μετακινήσεις τους. Οι μόνοι που μπορούσαν να κυκλοφορήσουν ήταν οι ελάχιστοι ΙΧήδες της εποχής κι αυτοί όμως με προσοχή.
Η ανεργία ήταν το μόνιμο πρόβλημα και η αναδουλειά έκανε πολλές οικογένειες κυρίως τις πολύτεκνες να στενάζουν. Ήταν τόσο δύσκολη η εποχή για τον περισσότερο κόσμο που σε σχόλιο εφημερίδας συνιστάται να ενδιαφερθούν οι φιλάνθρωποι για τους πάσχοντες και να βοηθήσουν σε τρόφιμα και όπως αλλιώς θα μπορούσαν.
Η Περιηγητική Λέσχη όμως αποφασίζει κόντρα και στην κακοκαιρία και στη γενική μιζέρια να κάνει και πάλι Καρναβάλι στις προδιαγραφές που είχαν τεθεί την προηγούμενη χρονιά μετά την επιτυχία της πρώτης διοργάνωσης.
Όπως ήταν φυσικό οι έχοντες το γενικό πρόσταγμα Τάκης Αποστόλου και Γιώργος Πετουσάκης επιστρατεύθηκαν αμέσως κι έπιασαν δουλειά με τις ομάδες που αυτή τη φορά έγιναν μεγαλύτερες. Οι πρώτοι διδάξαντες είχαν ανοίξει τον δρόμο της εθελοντικής προσφοράς που κέντριζε κυρίως τη νεολαία.
Οι οργανωτές δούλευαν με κέφι γιατί πίστευαν πως ο ΕΟΤ που είχε υποσχεθεί στήριξη θα ανταποκρινόταν και δεν θα είχαν και το άγχος να καλύψουν δαπάνες που δημιουργούσαν οι ανάγκες πρώτων υλών για τις κατασκευές.
Η προετοιμασία του Καρναβαλιού ήταν το μεγάλο γεγονός για το στερημένο από κοινωνική ζωή Ρέθυμνο και θέμα συζήτησης που επισκίαζε ακόμα και το γκρέμισμα των κασαπιών που σήμαινε βέβαια αναβάθμιση της πλατείας αλλά άφηνε και αρκετό κόσμο στον δρόμο.
Την Κυριακή 12 Φεβρουαρίου θα περνούσε στις 3.00 το μεσημέρι ένα άρμα από τους δρόμους της πόλης για να δώσει το επίκαιρο χρώμα συνοδευόμενο από μασκαράτες.
Το Σάββατο στις 18 του μήνα είχε προγραμματιστεί να περάσει στις 6.30 το απόγευμα το άρμα της Βασίλισσας με συνοδεία των προπομπών της παρέλασης και μουσική. Στις 9.00 το βράδυ θα είχαν ακόμα μια ευκαιρία οι Ρεθεμνιώτες να διασκεδάσουν στο Ωδείο, όπου θα γινόταν χορός. Θα είχε πιο επίσημο χαρακτήρα η συγκεκριμένη εκδήλωση, αφού γινόταν παραμονή της μεγάλης παρέλασης.
Τη μεγάλη μέρα που ήταν η Κυριακή 19 Φεβρουαρίου θα ξεκινούσε η πομπή στις 2.30 το μεσημέρι για να φτάσει στις 5.00 περίπου το απόγευμα στην οδό Αρκαδίου για την επίσημη υποδοχή του βασιλιά Καρνάβαλου. Και στις 9.00 το βράδυ θα έκλειναν οι εκδηλώσεις με δυο χορούς στις 9.00 το βράδυ, της οργανωτικής επιτροπής του Καρναβάλου από τη μια στην αίθουσα του Ωδείου και του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου από την άλλη στην αίθουσά του.
Η καινούργια πινελιά στο πρόγραμμα της Απόκριας του 1961 ήταν η παρέλαση των αρμάτων και την Καθαρή Δευτέρα μέχρι τον Πλατανιά για να πάρουν μια γεύση της κοσμοπολίτικης αυτής φιέστας και τα ανατολικά προάστια.Ο καιρός που συνέχιζε αμείλικτος τις ιδιοτροπίες του, υποχρέωσε τους οργανωτές να προειδοποιήσουν για ματαίωση όποιας εκδήλωσης έπεφτε πάνω σε ακραίο φαινόμενο.
Και να που έτυχε. Μια καταρρακτώδης βροχή στάθηκε αφορμή να ματαιωθεί η παρέλαση της Τσικνοπέμπτης αλλά ευτυχώς οι επόμενες έγιναν κανονικά και με μεγάλη επιτυχία.
Καθολική η συμμετοχή, θερμή η ανταπόκριση
Ο χορός μάλιστα του Ωδείου άφησε εποχή. Η αίθουσα είχε διακοσμηθεί τέλεια και τα τραπέζια είχαν τοποθετηθεί με τρόπο που διευκόλυνε και τον χορό και την κυκλοφορία ανάμεσα από αυτά. Τα πρώτα είχαν τοποθετηθεί σε σχήμα πετάλου και τα επόμενα ακολουθούσαν τη φορά με απόλυτη τάξη. Πάνω από 300 πρόσωπα πήραν μέρος και έμειναν όλοι απόλυτα ικανοποιημένοι. Από τον χορό δεν έλειψαν και οι τοπικές αρχές που έδωσαν το παρόν και μοιράστηκαν με επίλεκτα μέλη της κοινωνίας δημόσιους υπαλλήλους και τραπεζικούς επί το πλείστον μια υπέροχη βραδιά.
Η εύνοια της τύχης να εξασφαλιστεί ορχήστρα εγχόρδων έδωσε την ευκαιρία στον αρχιμουσικό τότε Μπάμπη Πραματευτάκη να οργανώσει ένα ανεπανάληπτο πρόγραμμα που ενθουσίασε τους πάντες.
Το πρόγραμμα άρχισε με απόσπασμα από την «Εύθυμη χήρα» του Λέχαρτ και μετά τρεις εξαιρετικά καλλίφωνοι νέοι ντυμένοι τσιγγάνοι τραγούδησαν επιτυχίες του καιρού με τη συνοδεία κιθάρας. Τα τσιγγάνικα βιολιά ήταν μια ξεχωριστή νότα που ανέβασε τη ρομαντική διάθεση στα ύψη.
Όσο για το μπουφέ είχε ετοιμαστεί με μεγάλη επιμέλεια από τους οργανωτές που ήξεραν καλά πως «νηστικό αρκούδι δεν χορεύει» και τιμήθηκε δεόντως από όλους τους παρευρεθέντες ενώ χαρτοπόλεμος, κροτίδες και σερπαντίνες που έπεφταν σε αφθονία πρόσθεταν τη δική τους πινελιά στην εκρηκτική αποκριάτικη ατμόσφαιρα.
Η αποκριάτικη παρέλαση της Κυριακής ξεπέρασε κάθε προηγούμενο σε επιτυχία κι έκανε πανευτυχείς τους διοργανωτές που δικαιώθηκε ο κόπος τους ακόμα μια φορά.Ιδιαίτερα εντυπωσίασε η γόνδολα που οδηγούσε ο μικρός τότε Γιάννης Παπαδογιάννης.
Όσο για την καλλονή της εποχής Φωφώ Σημαντήρα που επάξια κράτησε ξανά τον ρόλο της Βασίλισσας Γοργόνας γοήτευσε για μια ακόμα χρονιά τα πλήθη με τη χάρη της. Το ίδιο φυσικά και ο επιβλητικός βασιλιάς Καρνάβαλος που δεν ήταν άλλος από τον Βασίλη Δασκαλάκη τον επονομαζόμενο «Κουσκουμπέκο» υπάλληλο δικαστηρίων.
Η πομπή έκανε την εμφάνισή της και την επομένη στον Πλατανιά, προσφέροντας στη «μαρίδα» κυρίως ανεπανάληπτες στιγμές. Τα διψασμένα για παρόμοιες συγκινήσεις παιδιά ζούσαν τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ζωής τους.
Τη βασίλισσα προσφώνησε με ιδιαίτερα ζεστή προσλαλιά ο δημοτικός σύμβουλος Ιωάννης Μοτάκης. Το πλήρες κείμενο μάλιστα της προσφώνησης αυτής δημοσιεύεται στον τοπικό τύπο της εποχής.
Εκείνες τις απόκριες όμως του 1961 τις έζησε έντονα και το Σπήλι. Ήταν μια πρωτοβουλία των τοπικών παραγόντων να ενισχύσουν το κομπόδεμα των απόρων κορασίδων με τα έσοδα από μια χοροεσπερίδα. Κι η επιτυχία ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Η Ελένη Παπαδογιάννη με τις μαθήτριες της Οικοκυρικής σχολής είχαν επιμεληθεί το διάκοσμο, ενώ ο Σκορδαλός με τον Μαρκογιάννη δεν άφησαν κανένα να καθίσει για πολύ στην καρέκλα του. Εκείνο το αλησμόνητο γλέντι κράτησε μέχρι το ξημέρωμα και μάλιστα δημοσιεύτηκε σχετικό ρεπορτάζ σε περίοπτη θέση εξάροντας το γεγονός.
Όσο για την οργανωτική επιτροπή του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού, κυρίως την Περιηγητική Λέσχη αποζημίωσε και κείνη τη δεύτερη χρονιά της διοργάνωσης η καθολική συμμετοχή και η θερμή ανταπόκριση του κόσμου.
Και η ενίσχυση των 15.000 δραχμών από τον ΕΟΤ, αν και ασήμαντη σε σχέση με την επιχορήγηση άλλων παρόμοιων διοργανώσεων έδωσε δύναμη για την επόμενη διοργάνωση.Το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι είχε γίνει πλέον θεσμός.
Το αφιέρωμά μας στο Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι συνεχίζεται.