Ο Ηρακλειώτης συγγραφέας κ. Αντώνιος Εμμ. Στιβακτάκης είναι γνωστός και στην πόλη μας από τα ποικίλα δημοσιεύματά του σε τοπικά περιοδικά κι εφημερίδες αλλά και από τα δεκάδες βιβλία του για το Άγιον Όρος, την ιερή κιβωτό τής Ορθοδοξίας και του Έθνους, με τα οποία δικαίως θα μπορούσε να διεκδικήσει τον επίζηλο τίτλο τού «Συγγραφέα τής Αγιορείτικης Πολιτείας τού Άθω». Όμως, ακόμα πιο ενδιαφέρον για μας τους Κρητικούς είναι το γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν των παραπάνω έργων του για το Άγιον Όρος αφορά σε μελέτες αναφερόμενες στις σχέσεις τής Κρήτης με την Αθωνική Πολιτεία. Όλα την αναφορά τους έχουν στο νησί μας, την Κρήτη και στους Κρήτες Αγιορείτες, και ένεκα τούτου αποκτούν ιδιαίτερα σοβαρό κρητολογικό ενδιαφέρον.
Το ίδιο συμβαίνει και με την τελευταία εργασία του που παρουσιάζουμε με το παρόν σημείωμά μας, ένα ογκώδες βιβλίο 334 σελίδων, με τίτλο «Χατζηαναγνώστης ο Συμιανός» και υπότιτλο «Νικολής Συγγελάκης ο θρυλικός χαΐνης της Βιάννου και άλλα σημειώματα», έκδοση της Ι. Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας, με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και της Εθνικής Παλιγγενεσίας. Προλογίζεται δεόντως από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ιεραπύτνης και Σητείας κ. Κύριλλο, ο οποίος στον Πρόλογό του θέτει και τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε το βιβλίο, που είναι, ακριβώς, η τεκμηριωμένη και πλήρης καταγραφή της αξιομνημόνευτης ιστορικής πορείας της Δυτικής Ιεράπετρας ή της Ανατολικής Βιάννου (τμήμα της μητροπολιτικής του περιφέρειας) στις κρητικές επαναστάσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η πολυσήμαντη προσφορά τού χαΐνη τής περιοχής Νικολή Συγγελάκη ή Χατζηαναγνώστη, από την Κάτω Σύμη, του θρυλικού και ηρωικού χαΐνη της Αρκαδίας, η σπουδαία μορφή του οποίου αποτελεί το επίκεντρο του βιβλίου.
Γιατί είχε και η Κρήτη, κατά που λέγει ο Σπύρος Μελάς («Το Εικοσιένα και η Κρήτη»), τα ανυπότακτα παιδιά των βουνών, τους εκδικητές του ραγιά, τη ζωντανή ελπίδα της ελευθερίας της. Είχε τους χαΐνηδές της, τους ανδρείους αρματωμένους που βγαίναν στο κλαρί και ζούσαν σε αδιάκοπο πόλεμο με τον δυνάστη.
Ήταν καλοκαίρι του 1808 όταν ο Χατζηαναγνώστης βγήκε, για πρώτη φορά, στο βουνό και άρχισε τη χαΐνικη ζωή του, προσφέροντας «ελευθερία», το πολυπόθητο της εποχής δώρο, στους κατατρεγμένους χριστιανούς των σημερινών επαρχιών Βιάννου και Ιεράπετρας και της ευρύτερης ανατολικής Κρήτης. Αφορμή στάθηκε γι’ αυτό ο φόνος πρώτα του ιερέα θείου του, αλλά και του πατέρα του, στη συνέχεια, από δυο αιμοβόρους γενίτσαρους έτσι, αναίτια, ως γινόταν συνήθως στην αιμοσταγή και αδίστακτη Τουρκοκρατία, για να… δοκιμάσει ο πρώτος Τούρκος την καινούρια μπιστόλα του και γιατί… προσβλήθηκε ο δεύτερος που ο τσαγκάρης πατέρας τού Χατζηαναγνώστη δεν έσκυψε αμέσως να του ράψει το παπούτσι του που ήταν «ξεπαραλημένο».
Αμέσως μετά την απόφασή του να γίνει χαΐνης, ο Χατζηαναγνώστης λειτούργησε ως πρότυπο απόλυτης προσήλωσης στα ιδεώδη του αγώνα για την Ελευθερία και σε κάμποσο καιρό πολλά παλικάρια από την ευρύτερη περιοχή μιμήθηκαν το παράδειγμά του, ακολούθησαν τα ίχνη του, βγήκαν στο βουνό και εντάχθηκαν στην ομάδα του. Από τη στιγμή που ο Χατζηαναγνώστης βγήκε στο βουνό έγινε ο φόβος και ο τρόμος των γενίτσαρων και των αγάδων. Ευφυής και ριψοκίνδυνος όπως ήταν και με μεγάλες νοητικές ικανότητες, παραπλανούσε και αιφνιδίαζε στις δύσκολες στιγμές τον εχθρό. Εξαιρετική κατάδειξη των ικανοτήτων του αυτών παρέχεται από καταγραφή και αφήγηση του ιστορικού Ι. Δ. Μουρέλλου: «Άμα κατάλαβε (ο Χατζηαναγνώστης) πως δεν μπορούσε να τους ξεφύγει (των Τούρκων), γιατί είχαν κυκλώσει τη μάντρα, έβαλε το καπότο του σε μια βέργα και το προβαίνει ξαφνικά έξω από την πόρτα του μιτάτου. Οι Τούρκοι γελαστήκανε και «μονοφτυλιάσανε»- όλοι τους, δηλαδή, άδειασαν τα τουφέκια τους την ίδια στιγμή- και δεν είχαν καιρό να ξαναγεμίσουν. Πετιέται τότε αυτός έξω με γυμνό το γιαταγάνι κι ως που να προφτάξουν να καταλάβουν τι γίνεται μέσα στους καπνούς βρέθηκε εκατό μέτρα μακριά».
Πέρα από τη χαΐνικη ζωή ο Χατζηαναγνώστης, ως οπλαρχηγός, είχε τακτική συνεργασία με τους Σφακιανούς και εμφανίζεται δυναμικά σε πολλές μάχες στην περίοδο της Επανάστασης του Εικοσιένα τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκρήτιο επίπεδο. μετέχει στη μάχη στο Φραγκοκάστελο, αγωνίζεται να κρατηθούν ελεύθερες οι περιοχές της Ανατολικής Κρήτης που είχαν ελευθερωθεί τα προηγούμενα χρόνια, λαμβάνει μέρος με άλλους οπλαρχηγούς στην εκστρατεία κατά των Τούρκων στη Σητεία, αντιμετωπίζει τους Τούρκους στη Νεάπολη Μεραμπέλλου, με τοπικούς καπετάνιους δίνει σκληρές μάχες και θέτει υπό τον έλεγχο των επαναστατών την ευρύτερη περιοχή Αρκαδίας – Ιεράπετρας, συμμετέχει στο Κρητικό Συμβούλιο της Γραμβούσας και συμφωνεί να υπογράψει όλες τις αναφορές διαμαρτυρίας του Κρητικού Συμβουλίου προς τους Ηγεμόνες των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, γιατί η Κρήτη, μετά από τόσους αγώνες, που στοίχησαν τόσους ποταμούς αιμάτων, δεν συμπεριλήφθηκε, εν τέλει, στο υπό ίδρυση ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Η παρούσα έκδοση και μάλιστα στη συγκεκριμένη συγκυρία της συμπλήρωσης 200 χρόνων (1821-2021) από την έναρξη της Εθνικής μας Επανάστασης (1821- 1830), αφιερώνεται από τον συγγραφέα ως ελάχιστη απόδοση τιμής και ευγνωμοσύνης σε αυτήν την ηρωική μορφή της Κρήτης, που εξακτινώνεται και αγκαλιάζει και όλους τους λοιπούς αγωνιστές του Μείζονος Ελληνισμού, που έδωσαν το αίμα της καρδιάς τους, για να ποτίσουν το δέντρο του λευτεριάς.
Πρόκειται για μια, κατά βάσιν, «βιογραφική» μελέτη, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, αν κρίνω, την επιλεγμένη παρουσίαση της μορφής του χαΐνη Χατζηαναγνώστη και το πλούσιο εικαστικό και, συχνά, σπάνιο έγχρωμο φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποιεί. Πρόκειται για μια πολύτιμη έκδοση, εξαιρετικά φροντισμένη, σε αρίστης ποιότητας χαρτί, σε έναν τόμο 8ου σχήματος, με σκληρό εξώφυλλο, έκδοση που αποτελεί, τωόντι, έργο τιμής και αξίας για τον βιογραφούμενο και σπουδαία προγονική αναγνώριση και μαρτυρία πνευματικής επαφής και γνωριμίας με το έργο του και την εν γένει προσωπικότητα και εθνική προσφορά του.
Συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε αφενός την Ι. Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας και τον Σεβασμιώτατο φίλο Μητροπολίτη της κ. Κύριλλο, για την πρωτοβουλία της επετειακής αυτής έκδοσης και αφετέρου τον κ. Αντώνη Στιβακτάκη, που μας έκανε κοινωνούς αυτής της όντως μεγάλης μορφής, που τιμά την Κρήτη και τον ελληνισμό γενικότερα. Προκειμένου ο κ. Στιβακτάκης να φέρει στο φως το νέο του αυτό πόνημα, απεδύθη σε κοπιώδεις προσπάθειες, απευθυνόμενος και ζητώντας στοιχεία και πληροφορίες από δεκάδες ερευνητές, φορείς και αρχεία που τα αναφέρει καταλεπτώς στο βιβλίο του, μαζί με μιαν εξαιρετικά πλούσια και λιπαρά βιβλιογραφία. Και το αποτέλεσμα τής εργασίας του είναι, νομίζουμε, εξαιρετικά εύγλωττο και καθαρό.
* Ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης είναι φιλόλογος-θεολόγος
www.ret-anadromes.blogspot.com
