Η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου που αφορά την κίνηση ανθρώπων έχει επηρεάσει σοβαρά τη διαχείριση των συνόρων και η βασική παρατήρηση στην οποία καταλήγουμε από τη μελέτη του πλαισίου αυτού έχει δυο κατευθύνσεις: Η μια κατεύθυνση αφορά την προικοδότηση των δράσεων με εξαιρετικά περιορισμένους πόρους, για ένα θέμα ευθύνης της ΕΕ εξαιρετικά υψηλής προτεραιότητας. Η άλλη αφορά την ανάληψη ενός μονοπλευρικού ζητήματος πολιτικής παρεμπόδισης αθρόας εισροής μεταναστών που πλήττει περισσότερο τις χώρες που έχουν εξωτερικά σύνορα με τις βασικές πύλες εισόδου στην ΕΕ και κυρίως τη Μεσόγειο.
Παρά τις δυσχέρειες στην άσκηση πολιτικής για τη διαχείριση των συνόρων της, η ΕΕ δεν έχει σταματήσει να μεγεθύνει τις πολιτικής ουσίας για τη διαχείριση αυτή. Στο πλαίσιο αυτό οι Αποκεντρωμένοι οργανισμοί που έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν είναι οι ακόλουθοι:
- Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), που έχουν εγγραφεί στον Προϋπολογισμό 2023 περίπου 794 εκατ. € και ο
- Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη λειτουργική διαχείριση συστημάτων ΤΠ στον χώρο ελευθερίας, δικαιοσύνης («eu-LISA»), οι χορηγίες του οποίου ανέρχονται για το 2023 σε 257 εκατ. ευρώ ως Αναλήψεις υποχρεώσεων, ενώ για τις πληρωμές αναμένονται να ανέλθουν αυτές σε περίπου 322 εκατ. ευρώ.
Οι δαπάνες προσωπικού και διοικητικής λειτουργίας των αποκεντρωμένων οργανισμών αλλά και, κατά περίπτωση, επιχειρησιακές δαπάνες που σχετίζονται με το πρόγραμμα εργασίας, καλύπτονται από τις πιστώσεις που προαναφέραμε.
Ειδικότερα:
Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex): Σύμφωνα με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων, ο Οργανισμός αυτός προωθεί, συντονίζει και αναπτύσσει τη διαχείριση των ευρωπαϊκών συνόρων. Τα κύρια καθήκοντα του Frontex είναι να συντονίζει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, να βοηθά τα κράτη μέλη στην εκπαίδευση των εθνικών συνοριοφυλάκων, να διενεργεί αναλύσεις κινδύνου και να παρακολουθεί την έρευνα σχετικά με τον έλεγχο και την επιτήρηση των εξωτερικών συνόρων. Επιπλέον, ο Frontex βοηθά τα κράτη μέλη που χρειάζονται τεχνική και επιχειρησιακή συνδρομή στα εξωτερικά σύνορα και παρέχει στα κράτη μέλη την αναγκαία υποστήριξη για την οργάνωση κοινών επιχειρήσεων επαναπατρισμού.
Η συνολική συνεισφορά της Ένωσης ανέρχεται σε 839 εκατ. ευρώ εκ των οποίων τα 45 εκατ. ευρώ προέρχονται από την ανάκτηση πλεονάσματος.
Ένα ευρύ θεσμικό πλαίσιο έχει αναπτυχθεί για να καλυφθούν σημεία όπως, μεταξύ άλλων:
- ενιαίος τύπος των εγγράφων διευκόλυνσης της διέλευσης (FTD) και των εγγράφων διευκόλυνσης της σιδηροδρομικής διέλευσης (FRTD)
- καθιέρωση προτύπων για τα χαρακτηριστικά ασφαλείας και τη χρήση βιομετρικών στοιχείων στα διαβατήρια και τα ταξιδιωτικά έγγραφα των κρατών μελών
- κανόνων επιτηρήσεως των εξωτερικών θαλάσσιων συνόρων στο πλαίσιο της επιχειρησιακής συνεργασίας που συντονίζεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για τη Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης
- χρηματοδοτική στήριξη για την ανάπτυξη του μόνιμου σώματος Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής
Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη λειτουργική διαχείριση συστημάτων ΤΠ μεγάλης κλίμακας στον χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης («eu-LISA»):
Ο Οργανισμός αυτός παρέχει μακροπρόθεσμη λύση για τη λειτουργική διαχείριση συστημάτων ΤΠ μεγάλης κλίμακας, τα οποία αποτελούν βασικά μέσα για την εφαρμογή των πολιτικών ασύλου, διαχείρισης των συνόρων και μετανάστευσης της Ένωσης.
Ο eu-LISA θα διαδραματίσει επίσης βασικό ρόλο στην εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού (ETIAS), που θεσπίσθηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/1241.
Το ETIAS είναι ένα αυτοματοποιημένο σύστημα τεχνολογιών πληροφοριών το οποίο δημιουργήθηκε για τον εντοπισμό τυχόν κινδύνων σχετικών με την ασφάλεια ή την παράτυπη μετανάστευση που ενέχουν οι επισκέπτες οι οποίοι απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης κατά τις μετακινήσεις στον χώρο Σένγκεν, διασφαλίζοντας παράλληλα τα θεμελιώδη δικαιώματα και την προστασία δεδομένων.
Οι υπήκοοι χωρών εκτός της ΕΕ οι οποίοι δεν χρειάζονται θεώρηση για να ταξιδέψουν στον χώρο Σένγκεν θα πρέπει να υποβάλουν αίτηση για άδεια ταξιδιού (ETIAS) πριν από το ταξίδι τους.
Μετά τη συμπλήρωση του επιγραμμικού εντύπου αίτησης, το σύστημα θα διεξαγάγει ελέγχους στα συστήματα πληροφοριών της ΕΕ για τα σύνορα και την ασφάλεια.
Η εκ των προτέρων επαλήθευση των πολιτών χωρών εκτός της ΕΕ οι οποίοι απαλλάσσονται από την υποχρέωση θεώρησης:
- θα διευκολύνει τους συνοριακούς ελέγχους·
- θα συμβάλει στην αποφυγή της γραφειοκρατίας και των καθυστερήσεων για τους ταξιδιώτες κατά την παρουσίασή τους στα σύνορα·
- θα διασφαλίσει τη συντονισμένη και εναρμονισμένη αξιολόγηση του κινδύνου που παρουσιάζουν οι υπήκοοι χωρών εκτός της ΕΕ και
- θα μειώσει τον αριθμό των απαγορεύσεων εισόδου στα σημεία διέλευσης των συνόρων.
Όσον αφορά την Αδειοδότηση σημειώνουμε ότι:
- Η άδεια ταξιδιού ETIAS κοστίζει 7,00 ευρώ και ισχύει για 3 έτη. Η άδεια ταξιδιού μπορεί να ανακληθεί εάν δεν πληρούνται πλέον οι προϋποθέσεις έκδοσής της ή να ακυρωθεί εάν δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις όταν εκδόθηκε.
- Σε περίπτωση απόρριψης αίτησης για άδεια ταξιδιού, ο αιτών διατηρεί το δικαίωμα προσφυγής. Οι προσφυγές μπορούν να ασκούνται στο κράτος μέλος της ΕΕ που έλαβε την απόφαση για την αίτηση, σύμφωνα με το εθνικό της δίκαιο.
Το ίδιο βαρύ είναι και το θεσμικό πλαίσιο που αφορά τη θέσπιση Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού (ETIAS), και τη θέσπιση συστήματος εισόδου/εξόδου (ΣΕΕ) για την καταχώριση δεδομένων εισόδου και εξόδου και δεδομένων άρνησης εισόδου των υπηκόων τρίτων χωρών που διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών, τον καθορισμό των όρων πρόσβασης στο ΣΕΕ για σκοπούς, μεταξύ άλλων, επιβολής του νόμου και την τροποποίηση της σύμβασης εφαρμογής της Συμφωνίας του Σένγκεν.
Το αποτέλεσμα της ελλιπούς αυτής πολιτικής είναι να λιμνάζουν μετανάστες νόμιμοι και παράνομοι στις χώρες πρώτης εισόδου.
* Ο Γιώργος Μαρκατάτος είναι διευθύνων σύμβουλος
