Σε μια εποχή που δοκιμάζεται η εμπιστοσύνη μας στους θεσμούς και δεν έχουμε το κουράγιο να κοιτάξουμε τη νέα γενιά κατάματα, αξίζει να θυμόμαστε ηθικές αξίες και να παίρνουμε κουράγιο για τη συνέχεια.
Μετά τον Ελευθέριο Σκανδάλη που ενώ διαχειριζόταν δισεκατομμύρια δολάρια, έζησε με μια σύνταξη του ΙΚΑ, όταν μιλάμε για ήθος κι εντιμότητα έρχεται στο νου μας ο Μανόλης Λουκάκης που τέτοια εποχή έφυγε για το ταξίδι χωρίς επιστροφή.
Στον Μανόλη Λουκάκη είχε κάνει πέρυσι, επέτειο δέκα χρόνων από το μισεμό του, ένα σπουδαίο αφιέρωμα ο εκλεκτός συνεργάτης μας και λόγιος του Ρεθύμνου κ. Μιχάλης Τζεκάκης, που αξίζει να το θυμόμαστε καθώς είναι μέσω του διαδικτύου εφικτή η ανεύρεσή του, αλλά και από το ηλεκτρονική αρχείο των« Ρεθεμνιώτικων Νέων».
Εμείς απλά μνημονεύοντας μια από τις εμβληματικές μορφές του Ρεθύμνου θα σημειώσουμε ότι γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, λόγω των υπηρεσιακών μετακινήσεων του στρατιωτικού πατέρα του, αλλά ήταν γέννημα θρέμα της παλιάς πόλης, που μέχρι τον θάνατό του ήθελε να ζει την ατμόσφαιρά της με τους επιστήθιους φίλους του. Κι ήταν τόσο πολλοί αυτοί.
Ο Μανόλης Λουκάκης είχε το σπάνιο προσόν να διαβάζει την ψυχή του άλλου σαν σε ανοικτό βιβλίο. Και ποτέ μα ποτέ δεν αδίκησε άνθρωπο όσο κι αν τον χώριζαν από αυτόν προσωπικές διαφορές.
Κάποτε, μου είχε «χρεωθεί» ένα δημοσίευμα που έθιγε μια στάση του, για το οποίο δεν είχα ιδέα. Επειδή σκέφτηκα ότι του οφείλω μια εξήγηση, θέλησα να τον συναντήσω αλλά εκείνος δεν με άφησε να συνεχίσω όταν πήρα κουράγιο να βάλω αρχή να του εξηγώ.
– Ποτέ δεν φαντάστηκα ότι θα το έγραφες εσύ, μου είπε.
Κι άλλη πάλι φορά, σε προεκλογικό αγώνα, κάποιο από τα παιδιά της ομάδας που μοίραζε υλικό του γνωστού «αντιπάλου» του, από κεκτημένη ταχύτητα έδωσε και σ’ αυτόν.
Σπεύδω να «μπαλώσω» την κατάσταση, αλλά εκείνος με βλέπει και βάζει αρχή να γελά με κείνο το πηγαίο του γέλιο που παρέσυρε και μένα.
«Με το κεφάλι ντου ψηλά, εμίσεψε στον Άδη»
Αυτός ήταν ο Μανόλης Λουκάκης. Μια αγνή ψυχή, που ήξερε να σέβεται και να τιμά τους φίλους του. Να είναι τυχαίο ότι τον ψήφιζαν με το χέρι στη καρδιά και άνθρωποι της συντηρητικής παράταξης; Όπως άλλοτε ψήφιζαν κάποιοι τον Βενιζέλο αδιαφορώντας για τις αρχές της παράταξής του, το ίδιο συνέβαινε και με το Λουκάκη. Ψήφιζαν τον Μανόλη της «καρδιάς» τους. Κάτι που συμβαίνει σπάνια σε πολιτικά πρόσωπα ιδιαίτερα στις μέρες μας.
Πόσο εύστοχο αλήθεια το επιμύθιο του κ. Τζεκάκη στο εκτενές δημοσίευμά του που όσο περνά ο καιρός επιβεβαιώνεται όλο και περισσότερο.
«Ναι! Όσο περνά ο καιρός δικαιώνεται και καταξιώνεται, από αντιπάλους και φίλους ο ίσιος, τίμιος και ανιδιοτελής αγώνας του Μ. Λουκάκη για τον τόπο μας και τους θεσμούς του. Ο καθηγητής Γιάννης Κουμεντάκης θα γράψει φωτογραφίζοντάς τον: «Η ανόρθωση της χώρας μας προϋποθέτει Ηγέτες με προοπτική βάθους, αφάνταστης οξύνοιας και φαντασίας. Ηγέτες απέραντης αγάπης και αποφασισμένους για θυσίες. Ηγέτες που εισέρχονται στον πολιτικό χώρο με θυλάκια (τσέπες, δηλ. πορτοφόλια) στενά και αβαθή και ολίγα αγαθά και φεύγουν με ολίγιστα. Τέτοιος ήταν ο γείτονάς μου Μανώλης Λουκάκης. Αυτόν τον υπέροχο και σπάνιο άνθρωπο, τον έντιμο και συνεπώς φτωχό πολιτικό, αποχαιρετώ με το παρακάτω κρητικό δίστιχο. Άντρας μ’ υπερηφάνεια, άντρας χωρίς ψεγάδι, με το κεφάλι ντου ψηλά, εμίσεψε στον Άδη».
Ο Μανόλης Λουκάκης έφυγε στις 3 Απριλίου 2012 σε ηλικία 75 χρόνων. Ο κόσμος όμως που τον αποχαιρετούσε με ειλικρινή θλίψη δεν πενθούσε απλά τον νομάρχη και περιφερειάρχη αρχικά, τον βουλευτή και υπουργό, αργότερα το ιστορικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ αλλά τον έντιμο Ρεθεμνιώτη που τίμησε τον τόπο του και τη δημοκρατία σε όποιο πόστο κι αν υπηρέτησε. Κι «έκλαψαν κι οι πέτρες» την ημέρα της κηδείας του.
Παναγιώτης Κλάδος,ένας Χανιώτης που αγάπησε το Ρέθυμνο
Τέτοιες μέρες όμως έζησε τις τραγικότερες στιγμές της ζωής του ένας άλλος σπουδαίος πολιτικός, που επί νομαρχίας του το Ρέθυμνο έζησε μια πολιτιστική κοσμογονία.
Ο λόγος για τον Παναγιώτη Κλάδο που πριν από 53 χρόνια φυλακίστηκε, εκτοπίστηκε, και αποβλήθηκε, από την Πάντειο σχολή που φοιτούσε για τους ασυμβίβαστους αγώνες του. Και οι διώξεις αυτές δεν ήταν οι μοναδικές που έζησε στη ζωή του.
Ο Παναγιώτης Κλάδος ήρθε στο Ρέθυμνο σε μια μεταβατική περίοδο. Οι σύγχρονοι ίσως δεν μπορούν να καταλάβουν πως αισθανόμαστε οι σημερινοί 60άρηδες + την εποχή εκείνη που και η πολιτική ήταν έρωτας. Άγριος, βέβαια, αφού για την παράταξή σου δεχόσουν ή έδινες και ξύλο, αλλά έρωτας. Αν συζητήσετε με τη γενιά 114 και Πολυτεχνείου θα σας ομολογήσουν ότι Καραμανλής, Παπανδρέου, Φλωράκης και Κύρκος ξεσήκωναν θύελλα ενθουσιασμού στους οπαδούς. Ακτινοβολούσαν εκείνη την αύρα του ηγέτη που δυστυχώς δεν την νοιώθουμε σήμερα.
Ο Παναγιώτης Θρασύβουλου Κλάδος έχοντας βιώσει όλες τις εντάσεις ενεργά, με διώξεις και εξορίες, τιμώντας έναν πατέρα εμβληματική μορφή της δημοκρατίας, από την πρώτη στιγμή έδωσε το στίγμα του. Σεβασμός στις πεποιθήσεις, σε απόσταση οι αυλοκόλακες, στο πυρ το εξώτερον οι έχοντες έστω και ακούσια σχέση με το φαύλο παρελθόν.
Σε μια μόνο περίπτωση άφηνε να κινήσουν τα νήματα οι άνωθεν αποφασίζοντες. Όταν αντιμετώπιζε προκλητική στάση από πλευράς των υφισταμένων του.
Ήταν μια Παρασκευή 8 Ιουνίου του 1990 όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του. Διαδεχόταν ένα ικανότατο στέλεχος της Ν.Δ. τον κ. Αντώνη Γρηγοράκη που είχε αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις στη διάρκεια της θητείας του. Ήταν μια «ήρεμη» δύναμη και μάλιστα, όπως βεβαιώνουν και τα δημοσιεύματα της εποχής, πολλοί αντιδρούσαν για την απομάκρυνσή του έχοντας συγκεντρώσει και υπογραφές.
Όταν ανακοινώθηκε ο διορισμός του Παναγιώτη Κλάδου, που σπεύσαμε σαν εφημερίδα να τονίσουμε ότι προέρχεται από το κεντρώο χώρο, έπεσαν οι τόνοι.
Στην τελετή παράδοσης ο Αντώνης Γρηγοράκης αναφέρθηκε με θέρμη στον διάδοχό του. Κι εκείνος έσπευσε να τονίσει ευχαριστώντας ότι δεν έρχεται σαν κομματικός νομάρχης, αλλά θα έχει την πόρτα ανοικτή σε κάθε Ρεθεμνιώτη. Το είπε και το εννοούσε.
Οι πρώτες του κινήσεις μόλις ανέλαβε καθήκοντα ήταν να ζητήσει μια έκθεση από κάθε προϊστάμενο υπηρεσίας με τα προβλήματα που υπάγονταν στην αρμοδιότητά τους και από τον διευθυντή της Νομαρχίας (ο Γ. Δημάκης ήταν τότε) ένα οργανόγραμμα των υπηρεσιών και του προσωπικού της Νομαρχίας.
Μετά ανέλαβε ο τύπος να μας κάνει μια ευρύτερη παρουσίαση του νέου νομάρχη.
Απροσκύνητος Σφακιανός
Ο Παναγιώτης Κλάδος γεννήθηκε στα Σφακιά το 1942. Ο πατέρας του Θρασύβουλος ήταν ηγετικό στέλεχος των δημοκρατικών κινημάτων της περιόδου 1935-1938 εναντίον της δικτατορίας Μεταξά. Η πολιτική σταδιοδρομία του Παναγιώτη άρχισε από τα 16 του χρόνια όταν έγινε μέλος της φιλελεύθερης νεολαίας του Σοφοκλή Βενιζέλου στα Χανιά. Η χούντα των συνταγματαρχών τον βρήκε φοιτητή και πολέμιό της από την πρώτη στιγμή. Το 1970 εντάχθηκε στο αντιδικτατορικό κίνημα και συνελήφθη. Τον εξόρισαν στο Πεντάλοφο Κοζάνης και στη Σαμοθράκη και αμέσως με απόφαση της Συγκλήτου διεγράφη από τις πανεπιστημιακές τάξεις ως επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη και την ασφάλεια του καθεστώτος. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας κατάφερε να πάρει τα πτυχία της νομικής και της Ανωτάτης Σχολής πολιτικών επιστημών.
Συνέχισε όμως την πολιτική του δράση και το 1978 αναδείχτηκε στη θέση του γενικού γραμματέα της ΕΔΗΝ. Το 1981 κατέβηκε με το ψηφοδέλτιο του κόμματος των Φιλελευθέρων στα Χανιά, το 1986 ήταν υποψήφιος δήμαρχος Χανίων και αργότερα υποψήφιος βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας.
Από μικρός είχε και μια ιδιαίτερη εκτίμηση από την οικογένεια Μητσοτάκη σε σημείο που εποχές όταν έπρεπε οι νέες κοπέλες να συνοδεύονται ο επίτιμος της Ν.Δ. μόνο τον Παναγιώτη εμπιστευόταν να συνοδεύσει τη Ντόρα σε εκδήλωση όταν βρισκόταν στα Χανιά.
Τον χαρακτήριζε η μπέσα και δεν ξεχνούσε ποτέ τους φίλους σε όποια παράταξη κι αν ανήκαν.
Θητεία με στόχους
Από το πρώτο κιόλας διάστημα της θητείας του έβαλε στόχους και ιεράρχησε τις ανάγκες του νομού. Η λειψυδρία τον απασχόλησε άμεσα και βρισκόταν σε συνεχή επαφή με τον ΟΑΔΥΚ για μια οριστική λύση του προβλήματος. Οι πυρκαγιές, το κυκλοφοριακό, τα ναρκωτικά, το περιβάλλον (λήμματα, απορρίμματα) ο πολιτισμός και η μαρίνα είχαν προτεραιότητα στα ενδιαφέροντά του.
Μια από τις πρώτες μέρες της θητείας του κάλεσε και τους δημοσιογράφους εκτός προγράμματος. Μας είχε ξαφνιάσει η αμεσότητά του, που όμως μας εξήγησε οφειλόταν στο γεγονός ότι μας έβλεπε «συναδελφικά» καθώς είχε χρηματίσει διευθυντής της «Εθνικής Φωνής» του Γιώργη Βολουδάκη. Είχε πει τότε χαρακτηριστικά «Εσείς οι δημοσιογράφοι θα μπαίνετε στο γραφείο μου από την κεντρική πόρτα και όχι από τον προθάλαμο». Προανήγγειλε μάλιστα και μια συνάντηση κάθε δεκαπενθήμερο για συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης χωρίς να αποκλείει την καθημερινή επαφή για θέματα επικαιρότητας.
Αυτό που μας είχε καταπλήξει ήταν η ενημέρωση του γύρω από τα προβλήματα του νομού και μάλιστα τόσο λίγες μέρες από την ανάληψη των καθηκόντων του και το πιο σπουδαίο ότι ήξερε με ακρίβεια ποιος δημοσιογράφος είχε προβάλει το κάθε θέμα. Σου απευθυνόταν σαν να σε γνώριζε από καιρό.
Είχε πει χαρακτηριστικά ότι θα ‘θελε μεμιάς να έλυνε όλα τα προβλήματα αλλά καταλάβαινε ότι χρειαζόταν με ρέγουλα να γίνεται το κάθε τι γιατί όπως λέει και η μαντινάδα:
Όποιος ζυγώνει δυο λαγούς
κακό κυνήγι κάνει
μήτε τον ένα κυνηγά
μήτε τον άλλο πιάνει.
Έτσι μας αποκάλυψε και το πάθος του για τη λαϊκή παράδοση.
Μετά μας έπιασε συζήτηση για τον πολιτισμό και αξέχαστα δεν παρέλειψε να μας τρατάρει σοκολατάκια ο ίδιος με τα χέρια του.
Αποκάλυψε μάλιστα και τη ρομαντική του φύση καλώντας μας για ένα κρασί νύχτα με πανσέληνο. Κάτι που έγινε επειδή η υποφαινόμενη το είχε «δέσει» στο μαντήλι.
Θυμάμαι είχαμε οργανώσει το τραπέζι στη λίμνη του Κουρνά. Ήταν κι ο Μπάμπης Πραματευτάκης, η Φέφη η Βαλαρή στην παρέα μας. Και περάσαμε μια αξέχαστη βραδιά, εκεί στη λίμνη με τη φωνή της μεγάλης μας καλλιτέχνιδας να ερμηνεύει τραγούδια που ξεσήκωναν τη συντροφιά.
Ένας μεγάλος οραματιστής
Πόσο πίστευε στον πολιτισμό και στις αξίες του φάνηκε στη συνέχεια. Όταν άκουσε με ενδιαφέρον κι αποδέχτηκε χωρίς δεύτερη κουβέντα τις εκδηλώσεις τύπου στη μνήμη του Κωστή Παπαδάκη, πρώτου νεκρού ανταποκριτή στο μέτωπο της Αλβανίας, της πρωτοβουλίας να τιμώνται όλα τα ολοκαυτώματα του νομού σε μια κεντρική εκδήλωση, του πρώτου παιδικού φεστιβάλ στην Ελλάδα «Παιδική Άνοιξη», της δημιουργίας διαύλου πολιτιστικών ανταλλαγών με Κύπρο και άλλες περιοχές της χώρας.
Εκείνη την πρώτη χρονιά διοργάνωσης Αναγεννησιακού Φεστιβάλ επί νομαρχίας του έγινε η πιο εντυπωσιακή έναρξη.
Οφείλω να καταθέσω με το χέρι στην καρδιά ότι αυτός ο άνθρωπος «σημάδεψε» τη μνήμη μου γιατί είχε μια σπάνια ικανότητα να δίνει στα όνειρα σάρκα και οστά.
Έλεγες μια ιδέα και χωρίς να σκεφτεί ότι δεν ήταν δική του, όπως συνήθιζαν τόσοι άλλοι, έσπευδε να ανταποκριθεί. Υλοποιούσε τις παραπάνω πρωτοβουλίες μου χωρίς πολλές συζητήσεις.
Και του οφείλω ευγνωμοσύνη για την προσοχή που είχε δώσει στη διεύρυνση των πολιτιστικών ανταλλαγών με την Κύπρο. Όπως αποδείχτηκε το Ρέθυμνο είχε ωφεληθεί τα μέγιστα από τις πρωτοβουλίες αυτές. Έγιναν συναντήσεις πανελλαδικού ενδιαφέροντος στην πόλη μας, είχαν έρθει για το λόγο αυτό και δημοσιογράφοι από την Αθήνα για να τις καλύψουν, ζούσαμε σπουδαίες στιγμές στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι. Εκείνο όμως που χαράχτηκε με χρυσά γράμματα στα Ρεθεμνιώτικα Χρονικά ήταν η επέτειος των 50 χρόνων από τη Μάχη της Κρήτης. Ακόμα και ο Μάρκος Πολιουδάκης, που πάντα κάτι είχε να επισημάνει, τελειομανής καθώς ήταν, από τις προηγούμενες διοργανώσεις, σε κείνο τον εορτασμό είχε εκφραστεί με μεγάλη ευγνωμοσύνη στον νομάρχη για το πάθος του, ώστε η επέτειος στο Ρέθυμνο ν’ αφήσει εποχή. Όλα αυτά είναι στο αρχείο του Πολιτιστικού Ρεθύμνου, με γραπτά, ακουστικά και οπτικά ντοκουμέντα, και σιγά σιγά θα αναρτώνται για να μείνουν και να παραδειγματίζουν τις επόμενες γενιές.
Γίνανε τόσο σπουδαία πράγματα και να σκεφτεί κανείς ότι εμείς που όπως ο ίδιος έλεγε, τον εμπνέαμε, ανήκαμε σε εντελώς αντίθετα «στρατόπεδα». Ο Παναγιώτης Κλάδος όμως είχε τόσο υψηλό ηθικό ανάστημα που στεκόταν πάντα ψηλά. Κι αυτός που κέρδιζε ήταν σίγουρα ο νομός.
Το Αρκάδι και η αναστήλωσή του ήταν πάντα μέσα στα ενδιαφέροντά του «Αν πέσει το Αρκάδι», μου έλεγε, «θα πρέπει να βρούμε τρύπα να χωθούμε».
Αυτό που τον χαρακτήριζε στη διάρκεια της θητείας του ήταν ο απόλυτος σεβασμός στο Ρέθυμνο και στις αξίες του. Κάθε εντολή «άνωθεν» τον άφηνε αδιάφορο. Ποτέ δεν ένοιωσε υποχρεωμένος να δέχεται κομματικές εντολές. Εννοούσε στο ακέραιο αυτό που είχε δηλώσει ερχόμενος στην πόλη μας «Το Ρέθυμνο δεν είναι η προβληματική περιοχή του νησιού μας. Είναι η αναπτυσσόμενη».
Είναι πολλά αυτά που θα έπρεπε να γραφτούν για τον Παναγιώτη Κλάδο, του οποίου πενθούμε την τόσο πρόωρη αναχώρησή του.
Και είναι πολλά αυτά που θα είχαμε να κερδίσουμε σαν τόπος αν δεν έμπαιναν κομματικά και πολιτικά συμφέροντα στη μέση να του ανακόψουν τη δημιουργική πορεία του.
Ήταν όμως επόμενο ότι θα έμπαιναν τροχοπέδη οι μικρότητες όταν άρχισε να αναπτύσσει τις εξαιρετικές του διοικητικές ικανότητες.
Αυτό που επίσης θυμάμαι και θα θυμάμαι όσο υπάρχω είναι η τεράστια περιουσία γνώσεων που διέθετε πάνω στην ιστορία. Καθόμουν σε κάθε εκπομπή που έκανα μαζί του στην ΕΡΑ Χανίων και απολάμβανα τον χειμαρρώδη λόγο του. Σε οποιαδήποτε στιγμή του έκανες κάποια ιστορική αναφορά εκείνος ήταν έτοιμος να συμπληρώσει και να σχολιάσει. Μια κινητή βιβλιοθήκη γνώσεων ήταν ο Παναγιώτης Κλάδος. Ο απροσκύνητος Σφακιανός, ο λεβέντης Κρητικός, ο νομάρχης που λάτρευε να βάζει το όραμα μπροστάρη στη ζωή του και ποτέ δεν δίστασε να βάλει ρότα για τις ψηλότερες κορφές του ηθικού και υπαρξιακού μεγαλείου.
Κι όμως ακόμα δεν έχει λάβει από τον τόπο του τα Χανιά τη διάκριση που αξίζει. Πρόσφατα ανακίνησε το θέμα ο καλός συνάδελφος Νίκος Αγγελάκης υπενθυμίζοντας πόσες αιτήσεις για να δοθεί το όνομα του Κλάδου σε κάποια οδό χάθηκαν στην πορεία.
Ακόμα και χωρίς αυτή την επιβεβλημένη τιμή όμως άνθρωποι σαν τον Παναγιώτη Κλάδο δεν μπορούν να ξεχαστούν. Τόσο μεγαλείο ψυχής αντέχει να αναμετρηθεί ακόμα και με τον πανδαμάτορα χρόνο.
