Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΣΚΕΠΕΤΖΗ*
Μουσείο -Πολιτισμός είναι ολόκληρο το πλέγμα των πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν μια κοινωνία ή μια κοινωνική ομάδα και αποτελούν τα στοιχεία της πολιτισμικής ταυτότητάς της. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται τρόποι ζωής, παραδόσεις, αντιλήψεις, τέχνες και γράμματα, καθώς και τα θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου. Περιλαμβάνει τόσο τον επίσημο, όσο και τον λαϊκό πολιτισμό και δεν περιορίζεται στην υπάρχουσα πολιτισμική κληρονομιά, αλλά εμπλουτίζεται συνεχώς από τη μνήμη και τη δημιουργικότητα. Δεν είναι εσωστρεφής αλλά γονιμοποιείται από τις έξωθεν πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις. Ακόμα ο πολιτισμός συνδέεται με μια δυναμική σχέση με την παιδεία, μέσω της «ελευθερίας της έκφρασης», της ελευθερίας της συμμετοχής και της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, επιστημονικών γνώσεων, πολιτισμικών δημιουργημάτων και ιδεών.
Καθώς η έννοια του πολιτισμού δεν έχει έναν κοινά αποδεκτό ορισμό η επιστημονική κοινότητα, του έχει κατά καιρούς προσδώσει διάφορες ερμηνείες. Γεγονός όμως, είναι ότι ο πολιτισμός αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ύπαρξης του ανθρώπου γιατί τείνει να συμπεριλάβει στους κόλπους του ολόκληρο το παρελθόν, αλλά και το παρόν του ανθρώπινου βίου στον πλανήτη μας, καθώς και ένας από τους σημαντικότερους, αν όχι ο σημαντικότερος, παράγοντας εξέλιξης αλλά και ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών. Για τον λόγο αυτό πολιτισμός και κοινωνική οργάνωση είναι δυο έννοιες αλληλένδετες (Ν.Τάτσης, 1999: 17).
Ένα μουσείο, μεγάλης εμβέλειας, με την έννοια της κουλτούρας παρούσα, παράδειγμα προς μίμηση και εστία πολιτισμού, είναι αυτό της Τυπογραφίας. Δημιουργοί του, ο Γιάννης Γαρεδάκης, ιδρυτής της εφημερίδας «Χανιώτικα νέα», με τη σύζυγό του Ελένη, μας παρουσιάζουν πρώτο στην Ελλάδα «ζωντανό» Μουσείο, που λειτουργεί από το 2005. Το Μουσείο είναι αφιερωμένο εξολοκλήρου στην Τυπογραφία, την τέχνη που άλλαξε την ροή της ιστορίας.
Σ αυτό φιλοξενούνται συνέδρια, παρουσιάσεις βιβλίων, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις κ.α., ενώ κάθε χρόνο διοργανώνει διεθνή διαγωνισμό αφίσας για την Τυπογραφία. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, το 2016 το Μουσείο Τυπογραφίας ήταν υποψήφιο για το σπουδαίο βραβείο «Ευρωπαϊκό Μουσείο της Χρονιάς 2016», European Museum of the Year Award (EMYA 2016) που απονέμεται από το Φόρουμ των Ευρωπαϊκών Μουσείων (European Museum Forum – EMF) και τελεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το 2017 βραβεύτηκε από την Ένωση Γραφιστών Ελλάδας για την Πολιτιστική του προσφορά.
Το Μουσείο είναι μέλος επίσης, του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Μουσείων Τυπογραφίας (Association of European Printing Museums), του Παγκόσμιου Συνδέσμου Μουσείων Τυπογραφίας (International Association of Printing Museums) και της Ευρωπαϊκής Διαδρομής Βιομηχανικής Κληρονομιάς του Συμβουλίου της Ευρώπης (European Route of Industrial Heritage).
Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει τυπογραφικά πιεστήρια, μηχανήματα, εργαλεία και σπάνιες εκδόσεις που παρουσιάζουν την εξέλιξη της τυπογραφίας από την εποχή του Γουτεμβέργιου μέχρι τις μέρες μας. Οι επισκέψεις περιλαμβάνουν ξενάγηση σε ελληνικά ή αγγλικά και είναι διαδραστικές, ενθαρρύνοντας μικρούς και μεγάλους επισκέπτες να τυπώσουν σε τυπογραφικά πιεστήρια του 19ου αιώνα. Παράλληλα, προβολές βίντεο εξηγούν την λειτουργία και την ιστορία κάποιων μηχανημάτων. Ιδιαίτερη στάση αποτελεί η εικαστική έκθεση για την «Ιστορία της Γραφής» καθώς και η τελευταία αίθουσα που συνδέει την ιστορία της Τυπογραφίας με την τοπική ιστορία της Κρήτης σύμφωνα με την εγκατάσταση του τυπογράφου και γραφίστα Αντώνη Παπαντωνόπουλου. Στο Μουσείο φιλοξενούνται επίσης σπάνιες εκδόσεις, από γκραβούρες και ξυλογραφίες.
Από 23-12-2021 εμπλουτίζουν το Μουσείο, μια πρόταση-πρωτοβουλία του γλύπτη εικαστικού Γιάννη Μαρκαντωνάκη, με θέμα το βιβλίο Λαβύρινθος. Την ειδική εγκατάσταση φιλοξενίας των εικαστικών βιβλίων σχεδίασε ο αρχιτέκτων Αριστομένης Βαρουδάκης και την έκθεση επιμελήθηκε η μουσειολόγος Μυρτώ Κοντομιτάκη.
Οι καλλιτέχνες που δώρισαν τα εικαστικά τους βιβλία είναι: Βεργεράκης Λευτέρης, Βλαζάκη Σοφία, Διαλινός Γιάννης, Καμένου Βίκυ, Κανά Ειρήνη, Καρκούλια Αμαλία, Κολλάρου Ζωή, Κουκουλάκη Στέλλα, Μαρκαντωνάκης Π. Γιάννης, Μαρκαντωνάκης Παντελής, Μαυροματάκη Σταυρούλα, Μιχελογιάννη Μαρία, Μποβιάτσου Λαμπρινή, Μυλωνογιάννη Βάσω, Μυλωνογιάννη Δάφνη, Νιόλης Γρηγόρης, Ξενάκη Παγώνα, Παγωμένος Κώστας, Πετράκης Μανώλης, Πρωτοπαπαδάκη Βάσω, Ρούσσος Βαγγέλης, Σκεπετζή Χρυσούλα, Σπανάκης Κώστας, Τσιράκη Ειήνη, Φίσερ Κωσταντίνος, Χαραλαμπίδου Εύα, Χαρχαλάκη Άννα, Φραντζεσκάκης Αντώνης, Φωτοπούλου Εύη.
Τα έργα έχουν ταυτότητα και η αξία τους αδιαμφισβήτητη. Διαθέτουν αισθητικές αρετές, με συμβολισμούς, εννοιολογικές προσεγγίσεις πάνω στον κεντρικό άξονα και τη «γλώσσα» του λαβύρινθου. Τα έργα πείθουν τον παρατηρητή – αναγνώστη, ότι όλα τους τα στοιχεία τους, έχουν λόγο και αιτία. Υπάρχουν καλλιτέχνες που συχνά χρησιμοποιούν αποσπάσματα κειμένων ή φράσεις ως σημαντικό στοιχείο των εικαστικών συνθέσεών τους. Τα υλικά των έργων (ξύλο, ύφασμα, μέταλλο, νήμα κ.λ.π.) έχουν το δικό τους συμβολισμό. Είναι εντυπωσιακό το πώς στο κάθε έργο ενσωματώνονται συναισθητικές αναφορές στην ιστορία της τέχνης.
Το μουσείο αυτό, αλλά και όλα τα μουσεία αποτελούν στις μέρες μας όχι μόνο χώρους διατήρησης και έκθεσης πολιτιστικών αγαθών, αλλά και χώρους παραγωγής πολιτισμού που συμβάλλουν στην πολιτιστική και όχι μόνο ανάπτυξη της κοινωνίας. Αποτελεί λοιπόν αίτημα των τοπικών κοινωνιών η δημιουργία και λειτουργία μουσείων στους κόλπους τους. Έχουν κοινούς ή παρεμφερείς σκοπούς τη δυναμική ανάπτυξη και προβολή των εικαστικών τεχνών, της φωτογραφίας, του βιομηχανικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, της αισθητικής καλλιέργειας, της ιστορικής μελέτης και επιστημονικής έρευνας καθώς και την ενίσχυση πειραματικών και εναλλακτικών προτάσεων για τέχνες. Οι σκοποί αυτοί επιτυγχάνονται με τη συγκρότηση μουσειακών συλλογών και αρχείων, τη φύλαξη και ανάδειξη των συλλογών αυτών, σύμφωνα με τις σύγχρονες και αποτελεσματικές μουσειολογικές προδιαγραφές, την αρχειοθέτηση και τεκμηρίωση των συλλογών με τη βοήθεια ηλεκτρονικών μέσων, την έκθεση σε μόνιμη βάση τμημάτων όλων των συλλογών, στο κατά την περίσταση κατάλληλο χώρο ή χώρους.
Στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι αναπτύσσουν στον ελεύθερο χρόνο τους μια σειρά από ποικίλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οι πολιτιστικοί πόροι δύνανται να αποτελέσουν πηγή αυτών των δραστηριοτήτων, δεδομένου του ανεκτίμητου εκπαιδευτικού και ψυχαγωγικού τους χαρακτήρα. Εμείς οφείλουμε να ευχαριστήσουμε όλους τους εμπλεκόμενους για τον σεβασμό, τη φιλοξενία και για την σπουδαιότητα της ύπαρξης, στα πολιτιστικά δρώμενα της Κρήτης και όχι μόνο.
* Η Χρυσούλα Σκεπετζή είναι εικαστικός
